Kimyoviy analiz metodlari ma’ruza matni

Fotometrik reaksiyalarga qo‘yiladigan talablar

Fotometriyada rangli birikmalar olish uchun qo‘llaniladigan kimyoviy reaksiyalar qator talablarga javob berishi kerak:

1. 
   Reaksiya natijasida rangli mahsulot hosil bo‘lishi lozim. Bunga kompleks hosil qilishdan foydalanish, xromofor guruhlarni kiritish; oralab keluvchi π bog‘lar miqdorini oshirish va boshqa usullar bilan erishiladi.
   
2. 
   Fotometrik reaksiya mahsulotining tarkibi o‘zgarmas bo‘li- shi kerak. Masalan, kompleks birikmalarning tarkibini barqaror etish uchun muhitning sharoiti, mo‘l reagent, reaksiyani o‘tka- zishning optimal vaqti tanlanadi.
   
3. 
   Fotometrik reaksiya mahsulotining rangi juda intensiv bo‘li- shi kerak. Fotometrik reaksiyalar uchun molyar yutish koef- fitsientlari 5000–10000 dan kam bo‘lmagan mahsulotlar hosil qi- ladigan reaksiyalar yaroqlidir. Bu holda reaksiya nihoyatda sezgir bo‘ladi.
   
4. 
   Barcha fotometrik o‘lchashlar mutlaqo bir xil sharoitlarda o‘tkaziladi: zaruriy reagentlar tekshiriluvchi eritmaga ham, taqqos- lash eritmasiga ham qo‘shiladi va pH, harorat hamda eritmalar hajmi tenglashtirib turiladi.
   
5. 
   Fotometrik reaksiyalar doimo kerakli yo‘nalishda o‘tishi kerak.
   
6. 
   Fotometrik reaksiya tanlovchan va faqat muayyan kompo- nent bilangina sodir bo‘lishi lozim.
   

Fotometrik reaksiyalardan anorganik moddalar analizida ham, organik moddalarni tekshirishda ham keng ko‘lamda foydalanila- di.
Fotomefik analizning har qanday turida ham analitik shaklga yutilish spektrofotometrda ishlanganda optimal to‘lqin uzunligida va elektrokolorimetrda ishlanganda to‘lqin uzunliklarining opti- mal oralig‘ida aniqlanadi.
Amalda ishlatilishi. Analizning fotometrik va spektrofotometrik usullari D.I. Mendeleevning davriy jadvalidagi 50 dan ortiq ele- mentni, asosan, metallarni aniqlashda ishlatiladi. Absorbsion spek- troskopiya usullarida rudalar, minerallar va boshqa tabiiy obyektlar, boyituvchi va gidrometallurgiya korxonalarining qayta ishlash mah- sulotlari analiz qilinadi. Bu usullardan sanoatning metallurgiya, elektronika, kimyo va boshqa tarmoqlarida, tibbiyotda, biologiyada juda samarali foydalaniladi. Ular atrof-muhitning ifloslanganlik darajasini nazorat qilishda ham katta ahamiyatga ega.
Absorbsion spektroskopiya usullari nihoyatda sezgir, tan- lovchan va yetarli darajada aniqligi tufayli kam miqdordagi moddalarni analiz qilishda, ayniqsa, 10^–5–10^–6% miqdorlardagi qo‘shimchalarni aniqlashda ahamiyati katta. Murakkab namunal- arni kimyoviy yo‘l bilan tarkibiy qismlarga oldindan ajratmay tu- rib elementlarni aniqlashga imkon beruvchi ko‘pchilik fotometrik usullar tanlovchanligi tufayli ham muhim ahamiyatga ega. Bunda bitta elementni 15–20 ta begona elementlar ishtirokida aniqlash mumkin. Shuningdek, bitta aralashma tarkibidagi uch-to‘rtta ele- mentni bitta reaktiv ta’sirida aniqlasa ham bo‘ladi (masalan, ga- logenlar aralashmasini kumush nitrat ta’sirida).
Oddiy, tezkor, aniq fotometrik analiz usullaridan ishlab chiqa- rishni nazorat qilishda, zavod va ilmiy-tadqiqot laboratoriyalarida keng foydalaniladi.

5.