Kimyoviy analiz metodlari ma’ruza matni

Eritma konsentratsiyasi va uni ifodalash usullari

Eritmaning konsentratsiyasi foiz hisobida (C%) yoki 100 g eritmadagi erigan modda miqdori bilan ifodalanadi. Foiz hisobi- da ifodalash:

C% =
a₁
a₁ + a₂
⋅100 = ^a1 ⋅100
q

a₁ – erigan modda miqdori, g; a₂ – erituvchi miqdori, g;

q – eritmaning massasi a₁+ a₂ ga teng.
1-misol. 25 g Na₂CO₃ 250 ml suvda erishi ma’lum bo‘lsa, Na₂CO₃ eritmasi konsentratsiyasini foizlarda hisoblang.
Yechish. a₁=25 g, a₂= V₁·ρ, V – hajm, ρ – erituvnining zich- ligi, g/sm³.

Analiz qilinayotgan moddadagi aniqlanishi kerak bo‘lgan kom- ponentning foiz miqdori ekvivalentlik qoidasi bo‘yicha hisoblab topiladi.
Kimyoviy elementlar yoki ularning birikmalari kimyoviy reak- siyaga aniq og‘irlik miqdorlarida kirishadi (tegishlicha kimyoviy modda gramm-ekvivalentlarida). Boshqacha qilib aytganda, bir moddaning bir gramm-ekvivalenti ikkinchi moddaning bir gramm- ekvivalenti bilan reaksiyaga kirishadi.
Ekvivalent qoidasiga binoan:
n_A = n_B
N ⋅V ₌ a ₌ T ⋅V
1000 E E
n_A, n_B – erigan A va B moddalarning gramm-ekvivalenti; N – eritma normalligi, g-ekv/l;
V – eritma hajmi, ml;
a – erigan modda miqdori, g; E – erigan modda ekvivalenti; T – titr, g/ml.
Avvalo, B reagentning qancha gramm-ekvivalenti aniqlanayot- gan A modda bilan reaksiyaga kirishganini aniqlash kerak. B reak- tivning 1000 ml (1 l) standart (titrlangan) eritmasida N_B gramm- ekvivalent modda bor va uning hajmini V_B ml desak:

N_B ⋅V_B
1000
= n_B

B moddaning qancha gramm-ekvivalenti A modda bilan reak- siyaga kirishganini bilgan holda aniqlanayotgan A moddaning gramm-ekvivalentini oson topish mumkin:
E_A=E_{V
n =} N_B ⋅V_B ^A 1000
n_A – aniqlanayotgan A moddaning gramm-ekvivalent soni.
A moddaning (gramm) miqdorini hisoblash uchun uning gramm-ekvivalent sonini erigan moddaning ekvivalent qiymatiga ko‘paytirish kerak:

Yoki foiz hisobida:
_{q =} E_A ⋅N_B ⋅V_B ^A 1000

_{x =} q_A ⋅100 ₌ E_A ⋅N_B ⋅V_{B ⋅}100
a 1000 a
a – analiz qilinayotgan moddaning tarozida tortib olingan miq- dori, g.
Formuladan foydalanib, aniqlanayotgan moddaning gramm yoki foiz miqdorini B reaktivning standart (titrlangan) eritmasi- ning normalligi orqali hisoblab topish mumkin.
Eritma konsentratsiyasini aniqlashda ekvivalentlik nuqtasida reaksiyaga kirishayotgan eritmalarning hajmi (ml) va normalligi bir-biriga teng, deb faraz qilinadi:
N_B ·V_B=N_A ·V_A
Boshqacha aytganda, ekvivalentlik nuqtasida reaksiyaga kirish- gn reaktiv va aniqlanayotgan modda eritmalarining hajmlari nor- malliklariga teskari proporsional bo‘ladi:
N_{B =} N_A V_A V_B
Bu qoida ekvivalentlar qoidasi deyiladi. Masalan, analiz uchun suvda erigan A modda ishlatilgan, eritma V_k hajmdagi kolbaning belgisiga qadar quyilgan. A moddani titrlash uchun B reaktivning V_B ml N_B normal eritmasi kerak.
A moddaning umumiy miqdori (q_A), titri (T_A) va eritmaning normalligi (N_A)ni aniqlaymiz.
Ekvivalentlar qoidasi tenglamasidan A moddaning normal- ligini topamiz:
_{N =} V_B ⋅N_B A _V
A
Avval keltirilgan formulaga asosan A moddaning titri:

_{T =} N_A ⋅E_A A _V


g / ml

A
Aniqlanayotgan A moddaning umumiy miqdori (V_k hajmda, ml), T_A·V_A ga teng:

_{q =} N_A ⋅E_A ⋅V_k ^A 1000

A
_{N =} V_B ⋅N_B
V_A
; unda _qA
= E_A ⋅N_B ⋅V_B ⋅V_k
1000⋅V_A

Normalligi bir xil eritmalar bir-biri bilan teng hajmlarda reak- siyaga kirishadi yoki teng hajmdagi eritmalar ta’sirlashganda ular- ning normalligi bir xil bo‘ladi:
Agar N_B =N_A bo‘lsa, u holda V_B=V_A