Kimyoviy va oziq-ovqat texnologiyasi

B-variant. KoagulyantlashningmaqbulPH chegarasinianiqlash
Keraklireaktivlarvamateriallar:oqovasuvnamunalari, H₂SO_4, ODN eritmasi, NaOH, ODN eritmasi, koagulyantvaflokulyant eritmalari.

Tajhizotlar: 100 ml o`lchov silindrlari, pipetkalar, Snyollen silindri, fotoelektro-kallorimetr (FEK).
Ishnibajarishtartibi
Oldindanraqamlarbilanbelgilangan 100 mlli 6 tao`lchovsilindirlargaSnyollen slindri yokiFEKyordamidaloyqaligianiqlanganoqovasuvlariquyiladi. Turli vodorod ko`rsatkichlari (PH lar) ni hosil qilish uchun, silindrga 0,1n N<sub>2</sub> SO<sub>4</sub> eritmasidan 0,1 ml, ikkinchi silindrga 2 ml, beshinchi va oltinchi silindrlarga esa mos ravishda 1ml va 2 ml 0,1n Na OH eritmasidan pipetka yordamida qo`shiladi. 1 chi va 2 chi silindrlarga esa reagent qo’shilmaydi. Reagentlardan qo`shilgandan keyin, silindrdagi eritmalar aralashtiriladi. Undan keyin, 1- silindrdan tashqari, qolgan barcha silindrlarga koagulyant (flokulyant)ning bir xil miqdori 40-50 mg/l – koagulyant uchun, 1-2 mg/l –flokulyant uchun qo`shiladi.

Alyuminiy tuzining 10% li eritmasi, temir tuzi va 0,1% li flokulyant eritmalarini inobatga olib, suvga qo`shiladigan koagulyant yoki flokulyant eritmalarini hajmlari hisoblab chiqiladi.

Suvga koagulyant qo`shilgandan keyin, barcha silindrdagi eritmalar aralashtiriladi va 20 daqiqa tindirish uchun qo`yiladi va pag’alarni hosil bo`lishi va cho`kish jarayoni kuzatilib boriladi. 20-30 daqiqa o`tgandan keyin, silindrda hosil bo`lgan cho`kmalarning hajmi o`lchanadi va suvdan namunalar olib, FEK yordamida uning loyqaligi hamda PH-metr yoki ionomer yordamida ularning vodorod ko`rsatkichlari (PH lari) aniqlanadi.

Birinchi va oxirgi suv namunalarini olishdavomiyligi (vaqti) ilojiborichaqisqabo`lishikerak. Olingannatijalarquyidagijadvalgayoziladi.

2-jadval

Silindrtartibraqami

Qo`shilgan, ml

PH

Koagulyantmiqdori, mg/l

Cho`kmaninghajmi, ml

A0 ,%

Э, %

Izoh

H2SO4

NaOH

1

2

3

4

5

6

Jadvaldagi «izoh» qismidatajribadavomidakuzatishnatijalariyoziladi;

A₀–cho`kmaningnisbiyhajmi, % ;

Э–tiniqlashsamaradorligi, %.
Cho`kmaningnisbiyhajmiquyidagiformulabilanhisoblanadi:
 (1)
bu yerdaa - silindrgahosilbo`lgancho`kmaninghajmi, ml.

V- eritmaningumumiyhajmi, ml.
Tiniqlashsamaradorligiquyidagiformulabilanhisoblanadi:
 (2)
bu yerda D₀ - koagulyantlashdan oldin oqova suvning loyqaligi yoki uningoptik

zichligi;

D_k - koagulyantlashdan keyin oqova suvning loyqaligi yoki uning optik

zichligi.

Agar tadqiqotlar davomida maksimal tiniqlash samaradorligiga erishilmasa (ya`ni tiniqlash samaradorligi va PH orasidagi bog’liqlik egri chiziqlari bir tomonga qarab ortib boraversa), unda silindrlarga ishqor va kislota ko`proq qo`shib, tajribalarni takrorlash kerak.

OlingannatijalarasosidatiniqlashsamaradorliginingPH gabog’liqlikgrafigichiziladi.

C-variant.Koagulyantningmaqbulmiqdorinianiqlash
Keraklireaktivlarvamateriallar:oqovasuvnamunalari, 0,1n H₂SO₄, 0,1n NaOH eritmalari, koagulyantvaflokulyant eritmalari.

Tajhizotlar: o`lchov silindrlari, pipetkalar, Snyollen silindri, fotoelektro-kallorimetr (FEK).
Ishnibajarishtartibi
Oldingi variantdan farqli o`laroq, ushbu variantda oqova suvning vodorod ko`rsatkichinimaqbul qiymatini doimiy saqlagan holda, qo`llanilgan koagulyant (flokulyant) miqdorining koagulyasiyalash ta`siri tadqiq etiladi.

Oqova suvining vodorod ko`rsatkichi (PH) ni doimiy (o`zgarmas holda) saqlab qolish uchun, 1-silindrdan tashqari, boshqa beshta silindrdagi oqova suvlariga ishqor yoki kislota eritmalari to PH=7,5 – 8,0 yetgunga qadar, qo`shiladi. Har bir silindrdagi suvning PH aniqlanadi. Keyin silindrga 0,5 Dk, 0,75 Dk, 1,0 Dk, 1,5 Dk, 2 Dk miqdorida koagulyant (flokulyant) qo`shiladi.

bu yerdaDk–oldinA-variantdao`tkazilgantajribanatijalarigayaxshimoskeluvchikoagulyantmiqdori (dozasi).

BarchasilindrlardagisuvlarningPHdoimiysaqlanishilozim. Buning uchun silindirlarga PH=7,5–8,0 ga yetgunga qadar, kislotayokiishqor eritmasidanqo`shimchasolinadi. So`ngra silindrlardagi eritmalar yaxshilabaralashtiriladiva 20 daqiqagatindirishuchunqo`yiladi. Pag’alarning hosil bo`lishi va cho`kishi kuzatilib boriladi. Cho`kmaning hajmi o`lchanadi va suvning yuqori qatlamidan namuna olib, uning loyqaligi aniqlanadi.

Oldingi B-variantda bajarilgan ishlar takrorlanadi, ya`ni olingan natijalar jadvalga yoziladi va ular asosida tiniqlash samaradorligi yoki cho`kma hajmining koagulyant miqdoriga bog’liqlik grafigi chiziladi (1) va (2) formulalardan foydalanib, A₀ va Э hisoblanadi.
Sinov savollari

1. 
   Kaogulyantlash deganda, siz nimani tushunasiz?
   
2. 
   Suvni tozalash tezligiga qaysi omillar ta`sir ko`rsatadi?
   
3. 
   Qaysi moddalar kaogulyant bo`la oladi?
   
4. 
   Flokulyant nima?
   
5. 
   Cho`kmaning nisbiy hajmi qaysi formula yordamida hisoblanadi?
   
6. 
   Suvni tiniqlash samaradorligi qaysi formula yordamida hisoblanadi?