Kirish I. Bob. Boltli va shipilkali birikmalar va ularning ishlab chiqarishdagi o’rni

2.2. REZBALI BIRIKMALARNI MUSTAHKAMLIKKA HISOBLASH

Rezbani mustahkamlikka hisoblashda yuklanish o’ramlari orasida, bir xilda taqsimlanadi deb qabul qilinadi. Lekin tajribalar shuni kursatadiki, bu yuklanish bir xil bulmaydi, masalan 6 o’ramdagi gaykaning birinchi o’ramining yuklanishi 52% bulsa, oxirgi o’ramning yuklanish 2 % ni tashkil etadi.
Rezbalarga ta’sir etuvchi kuchning rezba o’ramlari opacida bir tekis taqsimlanmaganligini asosiy sabablaridan biri shuki, o’q bo’ylab ta’sir etuvchi kuchdan vintdagi rezbaning bir tomonga, gaykadagi rezbaning esa qarama - qarshi tomonga deformasiyalanishidir.

Rezbaning (sa) yuzasi ezilishga tekshiriladi, bunda σ_ez<[σ]_ez shart bajarilishi kerak. Ezuvchi kuchlanishning Hisobiy qiymati:
F
_эз  _эз
d₂hz
bu yerda: F- o’q bo’ylab ta’sir etuvi kuch;
d₂ –rezbaning o’rtacha diametri; h- rezba shaklining balandligi; z – gaykadagi rezba o’ramlarining soni;
[σ_ez] – ezuvchi kuchlanishning joiz qiymati.
Vintning v a gaykaning rezba asoslari kesimi kesilishiga tekshiriladi, bunda t_kec < [t_kec] shart bajarilishi kerak.
Vintnin a-v kesimi uchun
F
kec  tkec d₁kH
Gaykaning s-e kesimi uchun
F kec  kec
dk
bunda: d- rezbaning tashqi diametri; d₁ – rezba asosining diametri; F- boltga ta’sir etuvchi kuch; N – gaykaning balandligi; k – rezbaning turini Hisobga oluvchi koeffisiyent. To’g’ri burchakli rezba uchun k=0,5; trapesiya rezba uchun k=0,65; uchburchakli rezbali uchun k=0,8. [t_kec] – joiz kesiliщdagi kuchlanish.
Birikmani loyihalashda (vint hamda gaykaning materiali bir xil bo’lganda) rezba turini tanlab d ni aniqlab, N ning o’lchamini belgilash mumkin: H _ F /_d₁k[_kec], bunda rezba hamda sterjenning mustahkamligining bir xilligi ta’minlanadi. Standart gaykalarining balandligi N=0,8d deb olinadi.
Vint hamda shpilkalarni burab kiritish chuqurligi po’lat, materiallar uchun N₁=d, cho’yan materiallar uchun N₁=1,5d deb olish tavsiya etiladi, bunda rezbaning mustahkamligi ta’minlanadi.
Bolt sterjenini mustahkamlikka hisoblash. Boltli birikmalarning sterjenida tashki kuch ta’sirida xar xil kuchlanishlar hosil buladi. Bunda sterjendagi kychlanishlar qiymati tashqi kuchlarning yo’nalishiga bog’liq bulib, quyidagicha aniqlanadi:

1. 
   Bolt sterjeniga faqat chuzuvchi kuch ta’sir etadi. Bunga sirib tortilmagan, ya’ni zo’riqtirlmagan xolatda osib qo’yilgan ilgak misol bo’la oladi. Uning rezbali qismi tashqi F kuch ta’sirida cho’zilishga d1 diametr bo’yicha tekshiriladi:
   

 4dF12 ч d1  4Fч


2. 
   Bolt sirib tortilgan bulib, sterjenga tashqi kuch ta’sir etmaydi. Bunga masalan, yopiq uzatmaning qopqog’ini sirib maxkamlash uchun ishlatiladigan boltlar kiradi. Bolt sterjenga sirib tortish natijasida chuzuvchi va burovchi kuchlanishlar hosil bo’ladi, bunda tashqi chuzuvchi kuch ta’sirida hosil bulgan kuchlanish σ=4F/πd₁² sterjen rezbasidagi moment ta’sirida hosil bulgan burovchi kuchlanish quyidagicha bo’ladi:
   

 WT_pp  0.5Fd0₂tg.2d(₁₃ ¹)
Sterjendagi umumiy (ekvivalent) kuchlanish
2
эз  2 32  13

bu yerda
 0,5Fd₂tg(¹)d₁²

^ 16 _

3. 
   Bolt sirib tortilgan, bolt sterjeniga chuzuvchi kuch ta’sir etadi. Bunga (gaz, suyuqlik) bosim ostida bo’ladigan germetik idishlarning qopqog’i misol bo’la oladi. F_s kuch bilan sirib tortilgan birikma tirqishidan xavo yoki suyuqlik chiqmasligi kerak. Buning Hisoblash uchun birikma detallarini deformasiyasi Hisobga olinishi kerak.