Kirish i-bob. Uzumning xalq xo’jaligidagi ahamiyati

1.1. Uzumning kelib chiqish tarixi.
Uzum- uzumdoshlar oilasiga mansub tokzorlar turkumi. Yupqa, bo'g'imli tuzilish, tugunlari va internodlari bilan uning kurtaklari uzunligi 3-5 m ga etadi. Har bir tugun keyingi tartibning barglarini (oddiy, butun yoki lobli) rivojlantiradi. Inflorescences kurtaklar nishning pastki tugunlarida, yuqoriroqlarida - antennalar hosil bo'ladi, ularning yordamida kurtaklar tabiiy (daraxtlar, toshlar) yoki sun'iy ravishda yaratilgan tayanchlarga biriktiriladi.
Uning mevalari shamlardan to'plangan va mum qoplamasi bilan qoplangan rezavorlardir. Da turli navlar ular shakli, o'lchami va rangi (oq, sarg'ish, turli xil rangdagi yashil, to'q qizil, jigarrang, binafsha, ko'k-qora va boshqalar) har xil bo'lishi mumkin.Hammasi bo'lib 70 dan ortiq uzum turlari mavjud, ammo eng mashhuri oziq-ovqat uchun ishlatiladigan ko'pchilik navlarni o'z ichiga olgan madaniy uzumdir.
Kelib chiqishi; Uzumning kelib chiqish joyi aniq emas, garchi ular uni mis va bronza asrlarida etishtirishni boshlaganligi ma'lum. Miloddan avvalgi 4000-yillarda. e. u misrliklar tomonidan yetishtirilgan, ulardan Finikiyaliklarga, keyin yunonlarga, yunonlardan rimliklarga "o'tgan". Pliniy Elder davrida qadimgi Rimda yuzdan ortiq navlar etishtirilgan. Frantsiyaning mashhur Bordo vinolari Yuliy Tsezar tomonidan Galliyaga olib kelingan uzumlardan kelib chiqqan.


1-rasm uzum plantatsiyasi
Hozirgi vaqtda uzum asosan Shimoliy yarim sharda, issiq va mo''tadil iqlimli hududlarda etishtiriladi. Evropada uzum etishtirishning shimoliy chegarasi ochiq maydon Parij, Dyusseldorf va Saratov orqali oʻtadi.Yetishtirilgan uzum Bolqondan Rossiyaga kirdi. Birinchi marta Romanovlar sulolasining ikkinchi rus podshosi Aleksey Mixaylovich Rossiyada issiqxonasiz uzum etishtirishga muvaffaq bo'ldi va bu voqea janubiy viloyatlarda emas, balki to'g'ridan-to'g'ri Moskva yaqinida, sevimli Izmailovo qishlog'ida sodir bo'ldi. suveren tomonidan. Uning o'g'li Pyotr I otasining ishini davom ettirdi va Pyotr hukmronligi yillarida Don va Astraxan viloyatida uzum keng ekila boshlandi, uning uchun Moskva va Sankt-Peterburg yaqinida maxsus ulkan issiqxonalar qurildi. 1756 yilda Moskva daryosi bo'yida qurilgan millioner Demidovning uzum issiqxonalari ayniqsa mashhur edi.
Uzumchilik bogʻdorchilikning eng koʻhna tarmoqlaridan biri boʻlib, hozirgi davrda ham koʻpgina mamlakatlarning xalq xoʻjaligida salmoqli oʻrinni egallaydi. Jahonda 84 mamlakatda uzum yetishtiriladi. Tokzorlar maydoni boʻyicha eng oldingi oʻrinlarda Ispaniya (1 mln. 200 ming ga), Italiya (871 ming ga), Fransiya (870 ming ga), Turkiya (560 ming ga), Portugaliya (252 ming ga), AQSH (Kaliforniya shtati, 357 ming ga), Ruminiya (250 ming ga), Eron (260 ming ga), Xitoy (243 ming ga), MDH mamlakatlari ichida Moldova (154 ming ga) turadi. Jahon boʻyicha tokzorlar maydoni 7,4 mln.ga, oʻrtacha hosildorlik 81,7 s/ga. 1999-yilda 60,7 mln. dan koʻproq uzum yetishtirildi, 29,9 mln. t vino, 1,3 mln. t mayiz tayyorlandi. Eng koʻp mayiz AQSH, Eron, Turkiyada tayyorlandi.

2-rasm. Uzumni tupidagi holati

Oʻrta Osiyo, xususan, Oʻzbekistonda Uzumchilik uzok, tarixga ega. Mil. av. 4-asrlarda ham tok ekilgani maʼlum. Uzok, yillar davomida Oʻrta Osiyo xalq seleksiyasida juda qimmatli xoʻjalik belgilariga ega boʻlgan yuzlab navlar yaratilgan. Oʻrta Osiyoning deyarli barcha dehqonlik mintaqalarida, ayniqsa, Fargʻona va Zarafshon vodiylarida, Toshkent, Xorazm, Qashqadaryo vohalarida koʻp ekilgan. Lekin moʻgʻullar istilosi davrida bogdorchilik tanazzulga yuz tutgan. Uzumchilik faqat 15-asrga kelib qayta rivojlana boshladi. Oʻzbekistonda Uzumchilikning rivojlanishida Rossiya bogʻdorchilik jamiyatining Turkiston boʻlimi muhim rol oʻynadi. Boʻlim uzumning mahalliy sharoitga moye keladigan eng yaxshi navlarini oʻrganib tavsiya etish, tegishli navlarni boshqa mintaqalar (Qrim, Moldova, Zakavkazye)dan olib kelish ishlarini tashkil qildi. Keyinchalik shu boʻlim asosida Turkiston uzumchilik va vinochilik qoʻmitasi tashkil etildi. Qoʻmita uzumchilik va vinochilikni_ ilmiy asosda rivojlantirish (kasalliklarga, zararkunandalarga qarshi kurash), uning agrotexnika usullarini ishlab chiqish bilan shugullandi.
20-asr boshlarida Oʻzbekiston hududida 30,6 ming ga tokzor bor edi. 20-yillarning 2yarmidan ixtisoslashtirilgan bogʻdorchilik va uzumchilik davlat xoʻjaliklari tashkil etila boshladi, tog va togʻ etaklari mintakalarida ham bu tarmoqqa jiddiy eʼtibor beriladigan boʻldi. 50-yillar oxiri — 60-yillardan 2500—3000 ga bog va tokzorlarga ega boʻlgan agrokombinatlar tashkil etildi.
O‘zbekistonda uzumchilik tarixi: Kecha va bugun
Bugun yurtimiz sarhadlarining kattagina qismiga ekish ishlari avj olgan uzumzorlarning, to‘g‘rirog‘i, uzumning uzoq yillik tarixidan xabardormisiz?
Tarixga murojaat qiladigan bo‘lsak, geopalentologik va ampelografik tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, uzumchilik bilan bizning hududimizda bobolarimiz 6 ming yil avval shug‘ullanishgan, uzumzorlar tashkil qilibgina qolmasdan, balki o‘sha davrlardayoq uzumni qayta ishlab chiqarish, ya’ni vino mahsulotini tayyorlashni ham qoyilmaqom bajarishgan.