Kirish I. Nazariy qism

Sxemalarni modellash. Sxemalarni modellash kuyidagi usullardan biri yordamida amalga oshiriladi.
1-usul. Agar sxemaga ulchash asboblari ulangan bo’lsa, u ekranning o’ng yuqori burchagida joylashgan knopka yordamida ishga tushiriladi va to’xtatiladi.
Usha erda Pause knopkasi ham mavjud bo’lib uning yordamida modellash jarayonining ma`lum xolati kayd qilinadi.
2-usul. Ushbu usulda ulchash asboblari (ostsillograf va boshkalar) sxemaga ulanmaydi. Tugunlarning tartib rakamlarini Circuit/Schematic Options/Show nodes komandasi yordamida ko’rinadigan kilinadi. Keyin Analsis menyusi yordamida tahlil turi belgilanadi. Masalan, ACHX tahlili Analsis/ AC Frequency komandasi, o’tish jarayonlarining tahlili Analsis/ Transient komandasi, o’zgarmas tok bo’yicha tahlil Analsis/ DC Operating Point komandasi yordamida bajariladi. Keyin dialog oynasida tahlil parametrlari va modellash natijalari ko’rilishi kerak bo’lgan tugunlar belgilanadi ( Nodes for Analsis maydonida). Simulate knopkasini bosib modellash jarayoni ishga tushiriladi. Modellash grafiklari Analsis Graphs oynasida hosil bo’ladi. Ushbu oynani to’liq ekranga ochish mumkin.
Signallarning parametrlarini ikkita vizir chiziq yordamida ko’rish mumkin. Ushbu chiziqlar Toggle Cursors belgisi bosilganda hosil bo’ladi (Toggle Cursors komandasini kontekst menyudan ham bajarish mumkin, grafikning ustida sichqonchaning o’ng tugmasi bosiladi va Toggle Cursors tanlanadi). Vizir chiziqlar sichqoncha yordamida siljitiladi va kerakli joyga olib kelinadi. Signallarning parametrlari dinamik oynada aks etadi.
Sxemalarni tahlil qilish. Multisim dasturida asos qilib olingan ulchash asboblariga ega bo’lgan elektron laboratoriya kontseptsiyasi elektron kurilmalara kechadigan jarayonlarni hisoblash ishini keskin soddalashtiradi. Sxema tuzilgandan va unga kerakli ulchash asboblari ulangandan keyin taxlilni boshlash uchun Activate/Stop knopkasini bosish etarli. Xuddi real laboratoriyada real ulchash asboblari bilan ishlagandagidek toklar, kuchlanishlar va karshiliklarning hisoblangan kiymatlari ulchash asboblarining ekranlarida ko’rinadi.
Modellashning keyingi etapida sxemani o’zgartirish, elementlarni almashtirish, yangi elementlarni qo’shish, asboblarni boshqa nazorat nuqtalariga ulash va h.k. ishlarni bajarish mumkin. O’zgartirishlar kiritilgandan keyin sxema Activate/Stop knopkasi yoramida qaytadan aktivlashtiriladi. Sxemaga ulangan asboblarga mos holda EWB dasturi quyidagi tahlilarni bajarish uchun avtomatik ravishda sozlanadi:

• 
  DC Operating Point — sxemaning o’zgarmas tok rejimini hisoblash (o’zgarmas tok va kuchlanishlarni o’lchash uchun multimetr, ampermetr yoki voltmetrlar ulanganda);
  
• 
  AC Frequency —chastotaviy xarakteristikalarni hisoblash (ACHX va FCHX o’lchagichlari ulanganda yoki garmonik tok va kuchlanishlarni o’lchash uchun multimetr, ampermetr yoki voltmetrlar ulanganda);
  
• 
  Transient—o’tish jarayonlarini hisoblash (ostsillografdan foydalanilganda).
  

Yuqorida ko’rsatilgan tahlillarni Analsis menyusining mos komandarini tashlash yo’li bilan ham bajarish mumkin.
Multisim dasturida sukut bo’yicha sonli integrallash uchun juda katta qadam o’rnatilgan. O’tish jarayonlari tahlili aniqligini orttirish uchun Analsis\Analsis Option\Transient tanlanadi va EWB dasturining quyidagi parametrlari o’rnatiladi: ITX4 - 100...1000 va TRTOL = 1 ... 0,1.
Multisimdasturi yordamida yuqorida keltirilgan uch xil tahlildan tashqari quyidagilarni ham bajarish mumkin:

• 
  spektral tahlil (Fourier), ichki shovqinlar spektrining tahlili (Noise), nochiziqli buzilishlarni hisoblash (Distortion);
  
• 
  sxema elementi parametrlari variatsiyasi ta`sirini tahlili (Parameter
  

sweep);

• 
  qurilma xarakteristikalariga harorat o’zgarishi ta`sirining tahlili
  

(Temperature sweep);

• 
  modellanayotgan zanjir xarakteristikalarining nollari va qutblarini hisoblash (Pole-Zero);
  
• 
  o’tkazish xarakteristikasini hisoblash (Transfer Function);
  
• 
  komponentlar parametrlari o’zgarganda sxemaning sezgirligini va xarakteristikalarining o’zgarishini hisoblash (Sensitivit, Worst Case i Monte Carlo).
  

Dasturiy kompleksning Analsis menyusini ko’rib chiqaylik. Undagi birinchi uchta komandalar (Activate, Pause va Stop) va knopkalarga o’xshash.
DC Operating Point — rejimlarni o’zgarmas tok bo’yicha hisoblash. Ushbu rejimda modellanayotgan sxemadan hamma kondensatorlar olib tashlanadi va hamma induktivliklar qisqa tutashtiriladi.
AC Frequency… —chastotaviy xarakteristikalarni hisoblash. Komanda bajarilishidan oldin dialog oynasida (2.2.3-rasm) quyidagi parametrlarni o’rnatish kerak:

• 
  FSTART, FSTOP —chastotaviy diapazonning chegaralari;
  

• 
  Sweep tpe — gorizontal bo’yicha masshtab (dekadaviy, chiziqli yoki oktavali);
  
• 
  Number of point — hisoblanadigan nuqtalar soni;
  
• 
  Vertical scale —vertical bo’yicha masshtab (chiziqli, logarifmik yoki detsibellarda);
  
• 
  Nodes in circuit — zanjir tugunlarining (nazorat nuqtalari) ro’yxati;
  
• 
  Nodes for analsis — xarakteristikalari hisoblanadigan nuqtalarning tartib raqamlari.
  

1.3.3-rasm. CHastotaviy xarakteristikalarni hisoblash oynasi

Transient… — o’tish jarayonlarini hisoblash. Ushbu komandaning dialog oynasi (1.3.4-rasm) quyidagi punktlarni o’z ichiga oladi:

1.3.4-rasm. O’tish jarayonlarini hisoblash oynasi

Initial conditions — modellashning boshlang`ich shartlarini o’rnatish (Set to Zero – nolli boshlang`ich holat; User-defined – boshlang`ich shartlarini foydalanuvchi boshqaradi (o’rnatadi); Calculate DC operating point – boshlang`ich shartlar o’zgarmas tok rejimini hisoblash natijalaridan olinadi.
TSTART va TSTOP — o’tish jarayonlarini tahlil qilishning boshlanish va tugallanish vaqtlari.
Generate time steps automaticall — O’tish jarayonlarini avtomatik ravishda tanlanadigan o’zgaruvchi qadam bilan hisoblash.
Tsteps — modellash natijalarini ekranga chiqarish uchun vaqt bo’yicha
qadam.