Kirish Ish haqi hisoblashga asos bo‘lib xodimlarning tasdiqlangan shtatlar jadvali, tashkilotning ishga qabul qilganlik, bo‘shatganlik va ish haqi stavkalariga muvofiq joydan joyga ko‘chirish haqidagi buyruqlari, 421

Haqiqiy hisoblangan mehnat haqi fondini hisoblab chiqish

Xodimlarni ishga qabul qilish, ishdan bo‘shatish, boshqa ishga o‘tkazish, ularga ta’til berilgani, tunda, ish vaqtidan tashqari vaqtda, bayram kunlarida ishlaganligi haqida ishonchli ma’lumot bo‘lgandagina korxona xodimlari bilan o‘z vaqtida hisob-kitob qilishi mumkin. Ana shu maqsadda korxona kadrlar bo‘limi shaxsiy tarkib hisobini xamda boshqa xizmatlar bilan birgalikda ish vaqtidan foydalanish hisobini olib boradi.
Shaxsiy tarkibni hisobga olish uchun quyidagi xujjatlardan foydalaniladi:
T-1 shakli. Ishga qabul qilish haqida buyruq
T-2 shakli. Shaxsiy varaqa.
T-3 shakli. Shtat jadvali.
T-5 shakli. Boshqa ishga o‘tkazish haqida buyruq.
T-6 shakli. Ta’til berish haqida qayd.
T-8 shakli. Mehnat shartnomasini bekor qilish haqida buyruq.
T-13 shakli. Tabel.
T-49 shakli. Hisob-kitob to‘lov vedomosti.
T-51 shakli. Hisob-kitob vedomosti.
T-53 shakli. To‘lov vedomosti.
Ish vaqtini hisobga olish uchun T-12 shaklidagi maxsus tabeldan foydalaniladi. Tabel - bo‘lim, brigada, tsex xodimlarining noma-nom ro‘yxati bo‘lib, undan ish vaqtini hisobga olish uchun foydalaniladi.
Har bir xodimga tabel raqami biriktiriladi va u mehnat, ish haqi bo‘yicha ramiylashtiriladigan barcha xujjatlarda ko‘rsatilib boradi.
Hisobot davri boshlanishidan avval o‘tgan oydagi tabeldan xodimning ism- sharifi ko‘chirib yoziladi va ishga chiqish, ish vaqtini sarflashi shartli belgilar yordamida hisobga olib boriladi. Masalan, mehnat ta’tilidagilar "T", kasallik varaqasi bo‘yicha ishga chiqmayotganlar "K" xarfi va xokazolar bilan belgilanadi.
Ishga chiqish va ish vaqtidan foydalanish hisobi tabelda ikki xil usulda amalga oshiriladi. Birinchi usulda barcha ishga chiqqan, kechikkan va ishga chiqmagan xodimlar to‘liq ruyxat qilib boriladi. Ikkinchi usulda esa tabelda faqat kechikkanlar, ishga chikmaganlar, ya’ni ma’lum me’yordan chetga chiqqan xodimlar ro‘yxat qilib boriladi⁴.
Har bir xodimning ishlagan vaqti tabelda hisobot oyining birinchi yarmiga va oy oxiriga, ya’ni ikki marta hisoblab chiqiladi. Tabel tsex boshlig‘i tomonidan imzolanadi va buxgalteriyaga ish xaqi hisoblash uchun topshiriladi.
Mehnatga haq to‘lashning ishbay shaklida ish haqi hisoblash uchun tabel ma’lumotlari etarli emas. Buning uchun quyidagi birlamchi xujjatlardan foydala- niladi:
ishbay ishlash uchun naryadlar;

• 
  raportlar;
  
• 
  marshrut varaqalari;
  
• 
  qaydnomalar;
  
• 
  bichish kartalari va hokazo.
  

Mahsulotni hisobga olish bo‘yicha birlamchi xujjatning eng keng tarkalgan turi naryaddir. Ko‘pchilik korxonalarda naryad ayrim ishchi yoki brigada tomonidan bajariladigan xar bir ishlab chiqarish topshirig‘iga aloxida yoziladi. Topshiriqlar tsexning reja-dispetcher byurosi tomonidan tsexning ishlab chiqarish rejasiga muvofiq texnologik karta asosida to‘ldiriladi. Ishchi tomonidan topshiriq bajarilgandan keyin ishlab chiqarilgan mahsulot soni yoki bajarilgan ish xajmi bajarish uchun sarflanishi lozim bo‘lgan material me’yori va xaqiqatda berilgan materialning soni topshiriqda ko‘rsatiladi. Bu, o‘z navbatida, ish haqini topshiriq asosida hisoblashdagina emas, balki materiallar sarfining belgilangan me’yoriga rioya qilinishi ustidan nazorat olib borish imkonini ham beradi.
Ba’zi korxonalarda ishlab chiqarish hisobi marshrut varaqalari tizimida yuritiladi. Odatda, marshrut varaqalari tsexning reja-dispetcher xodimlari tomonidan yozilib, unda qayta ishlanishi lozim bo‘lgan ayrim detallar partiyasi ishlab chiqarish topshirish sifatida qayd qilinadi, bajarilgan ish natijalari qayta ishlash jarayonlarining birinchi operatsiyasidan to oxirgi operatsiyasigacha nazorat qilinadi. Shu bilan birgalikda marshrut varaqalari yordamida texnologik jarayonning borishi nazorat qilinadi.
Ishchilarga ish haqi hisoblashda yo‘nalish varaqasi faqat bir smenada ishlab tamomlangan detallar bo‘yichagina asos bo‘la oladi. Agar shu smenada ayrim detallarning ishlovi tugallanmasa, unda ishchilarga ish haqi hisoblash uchun raport ochiladi. Raport ish smena boshlanmasdan oldin yoziladi va zarur detallarni tsexga jo‘natish uchun ombor xodimiga topshiriladi. Ombor xodimi detallarni jo‘natib, bu xaqda raportga tegishli belgi qo‘yganidan keyin u texnika nazorati bo‘limiga beriladi. Smena oxirida kayta ishlangan detallar soni raportda qayd qilinadi.
Mehnat va ish haqini hisoblash bo‘yicha rasmiylashtiriladigan boshlang‘ich xujjatlar belgilangan muddatda buxgalteriyaning ish xaqini hisoblash bo‘limiga topshiriladi. Buxgalteriyada boshlangich xujjatlar tekshiriladi va qayta ishlash uchun hisoblash markaziga beriladi. Kayta ishlangan xujjatlar, ishchilarning tabel rakamlari buxgalteriyada tsexlar bo‘yicha guruxlanadi va ishchilarning ish haqi shaxsiy varaqalariga yozib boriladi. Ushbu boshlang‘ich xujjatlar asosida hisoblash vedomosti, ish haqi bo‘yicha me’yordan chetga chiqish vedomosti va boshqa xujjatlar tuziladi.
Korxona va tashkilotlarda tuzilgan ish haqini hisoblash qaydnomasida ishchi va xizmatchilarga ish xaqi xamda undan ushlab qolinadigan summalar aks ettiriladi. Ish haqini hisoblash vedomosti xar bir tsex xodimlarining toifalari bo‘yicha alohida tuziladi.
Ish haqi oddiy va tushunarli hodisaga o'xshaydi. Mehnat shartnomasi bo'yicha shaxs korxonada (muassasada) ma'lum muddatga ishlashga majbur, tadbirkor esa o'z mehnati evaziga ma'lum miqdorda pul to'lashi shart. Mehnatni sotib olish va sotish bo'yicha bitim shunday tuziladi. Shuning uchun ish haqi tashqi tomondan tovar sifatidagi mehnat bahosi (pul ifodasi) sifatida qabul qilinadi. Ayni paytda, ehtimol, eng muhim narsa aniq emas: ish haqi miqdori qanday aniqlanadi? Ko'rinib turibdiki, bu masala bozor bitimi ishtirokchilari tomonidan boshqacha hal qilinadi. Ish beruvchi oddiy sifatli ishchi kuchiga ega bo'lgan shaxsni ishga olishdan manfaatdor. Biz hech bo'lmaganda ishning to'g'ri miqdori va sifatini ta'minlaydigan o'rtacha ko'rsatkichlar haqida gapiramiz. O'z navbatida, ishchi kuchi egasi uni tadbirkorga abadiy sotmaydi (aks holda u qulga aylanadi), balki ma'lum davr. U, birinchi navbatda, korxona uni normal vaqt va mehnat sharoitlari bilan ta'minlashdan manfaatdor. Ikkinchidan, unga shunday ish haqi kerakki, undan mehnat kuchini tiklash uchun hayotning barcha ne'matlarini - mehnat uchun jismoniy va ma'naviy qobiliyatlar yig'indisini sotib olish mumkin. Boshqacha qilib aytganda, normal ish haqi ishchi kuchini takror ishlab chiqarish va rivojlantirish uchun zarur bo'lgan yashash vositalari qiymatiga tengdir. Biroq, quyidagi holatga e'tibor qaratish lozim. Ish kuchi mutlaqo g'ayrioddiy - tirik va, aytish mumkinki, jonlantirilgan tovar. Oddiy foydali narsalardan farqli o'laroq, ishchi kuchi qiymatining kattaligi ikkita miqdoriy chegaraga ega. Eng past - fiziologik - chegara eng past malaka darajasiga ega bo'lgan shaxsning mehnat qobiliyatini tiklash uchun etarli bo'lgan hayot tovarlari va xizmatlarining narxiga tengdir. Yuqori chegara yuqori malakali ishchi kuchini takror ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan ijtimoiy-madaniy ne'matlar va xizmatlar yig'indisining qiymatini o'z ichiga oladi. Bunday to'plam tarixan har bir mamlakatda iqtisodiyot va sivilizatsiyaning rivojlanish darajasiga qarab o'zgarib turadi. Ammo oddiy ish haqi va normal mehnat sharoitlarini ta'minlash bo'yicha iqtisodiy manfaatlar, ayniqsa, kapitalizmning dastlabki bosqichida tadbirkorlar va xodimlar o'rtasida juda keskin farq qildi. 7 Ish beruvchilar ishchilarning ish haqini eng past darajaga tushirishga harakat qilishdi. Mashhur ingliz yozuvchisi Charlz Dikkens (1812-1870) “Oliver Tvist, Dombey va Sonning sarguzashtlari” romanlarida va boshqa asarlarida kambag‘allarning o‘ta og‘ir mehnat va turmush sharoiti tasvirlangan. Biroq P. Samuelson va V. Nordxaus yozuvchining fikriga to‘liq qo‘shilmagan: “Hatto Dikkensning romanlarida ham 19-asr boshlarida bolalar mehnatining dahshatli sharoitlari, zararli ishlab chiqarish xavfi va fabrikalardagi dahshatli sanitariya sharoitlari deyarli to‘liq aks ettirilmagan. . 84 soatlik ish haftasi ustunlik qildi, nonushta uchun tanaffus, ba'zan esa kechki ovqat uchun. 6 yoshli boladan katta hajmdagi ishni "siqib chiqarish" mumkin va agar ayol bir-ikki barmog'ini yo'qotsa. dastgoh, keyin uning sakkiztasi qolgan edi, shuning uchun u keyingi ish uchun juda mos edi. sakkiz Bir necha asrlar davomida erkin tadbirkorlik tizimi ish haqi va ish haqi shartlarini normallashtirish muammosini hal qila olmadi. Binobarin, bu tuzumning o‘zboshimchaligiga qarshi ijtimoiy noroziliklar ko‘paydi va kuchaydi. Nihoyat, XX asrning 30-50-yillarida. g'arb mamlakatlarida davlat muhim shartlardan birining kafolati sifatida harakat qilgan iqtisodiy xavfsizlik ishchilar. U har bir kishi, shu jumladan xususiy firmalar ham rioya qilishi shart bo‘lgan eng kam ish haqini qonunchilikka kiritdi. Eng kam ish haqini aniqlash uchun davlat organlari yashash minimumi (yoki qashshoqlik chegarasi) deb ataladigan miqdorni hisoblang. Odatda, narx darajasini hisobga olgan holda ko'plab tovarlar va xizmatlarga eng kam hayotiy ehtiyojlarni qondirish standartlari asosida oila uchun belgilanadi. va bu eng ko'p ishlaydigan ishchi uchun yashash sharoitlarini ta'minlashi kerak oddiy ish. Albatta, eng kam ish haqi faqat boshlang'ich daraja bo'lib, undan murakkabroq ish uchun to'lov o'sishni boshlaydi. Eng kam ish haqi soatlik ish haqi (odatda, masalan, Qo'shma Shtatlarda) yoki oylik (Rossiya Federatsiyasida odatdagidek) shaklida bo'lishi mumkin. 1995 yilda Mehnat instituti ma'lumotlariga ko'ra, u eng kam yashash savatchasi narxining 20 foizidan zo'rg'a oshdi. Eng kam ish haqi vaqti-vaqti bilan yashash narxining oshishi, minimal iste'mol byudjetidagi o'zgarishlar va Rossiyadagi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni hisobga olgan holda ko'rib chiqiladi. Hozirda Rossiyada yashash uchun eng kam ish haqi 4600 rublni tashkil qiladi. Yuqoridagilardan kelib chiqadigan bo'lsak, ish haqining shakllanishi, birinchi navbatda, ishchi kuchini takror ishlab chiqarish uchun moddiy va ijtimoiy-madaniy sharoitga bog'liqligi kelib chiqadi. Shu munosabat bilan mehnatga haq to'lash miqdori bir qator aniq ijtimoiy-iqtisodiy omillar bilan belgilanadi. Ko'rib turganimizdek, ish haqi miqdori ishchi kuchini takror ishlab chiqarishga sarflangan tirikchilik vositalarining qiymatiga bog'liq. Daromadni oshirishda ishchilarning malaka darajasi muhim rol o'ynaydi. Boshqacha qilib aytganda, bu "inson kapitali" ga investitsiyalar hajmiga ta'sir qiladi. So'nggi o'n yilliklarda ilmiy-texnikaviy inqilob yutuqlarining joriy etilishi tufayli ancha yuqori bo'lgan mehnat unumdorligi darajasi mehnatga haq to'lash miqdoriga sezilarli ta'sir ko'rsatmoqda. Texnologik jihatdan ilg‘or korxonalarda ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmi ortib, sifati yaxshilanib, mehnatkashlar yuqori maosh bilan taqdirlanayotgani tabiiy. Ish haqi miqdori ko'p jihatdan iqtisodiy va ijtimoiy hayot sharoitlarining rivojlanish darajasidagi milliy farqlarga ta'sir qiladi turli mamlakatlar. Bu farqlar pirovard natijada ishlab chiqarishning ilmiy-texnik darajasi va mehnat samaradorligi, ishchi kuchining rivojlanish darajasi, erishilgan normal ijtimoiy hayot sifati va boshqa omillarga bog'liq. Ko'rib chiqilgan ijtimoiy va reproduktiv omillarga qo'shimcha ravishda, bozor omillari ish haqi miqdoriga sezilarli ta'sir qiladi.

3.