Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

Kimyoviy chidamlilik- korroziya. Material kislota, ishqor, tuz eritmalari
va gazlar ta’siriga qarshilik ko‘rsatish xususiyati kimyoviy chidamlik deyiladi.
Kimyo, neft-gaz, metallurgiya va sh.k. sanoat tarmoqlarida, sho‘rlangan erlarda
ishlatiladigan materiallar va konstruksiyalar agressiv suyuqlik va gazlar ta’sirida
buziladi.
Materiallarning ko‘plari kislota, ishqor, tuz eritmalari, mineral o‘g‘itlar
ta’siriga chidamsiz bo‘ladi. Masalan, tabiiy tosh materiallari (ohaktosh, marmar,
dolomit va boshqalar) kislotalar ta’sirida tezda buzilsa, bitumlar va plastmassalar
esa bu muhitga chidamlidir, ammo ular ham to‘yingan ishqor eritmalarida buzilish
xususiyatiga ega. Maxsus tarkibli qoplama va polbop keramik plitkalar va
quvurlar, plastmassalar, bitum va qatronlar agressiv muhit ta’siriga anchagina
chidamli materiallardir. Materiallarning kimyoviy chidamliligini aniqlash uchun
uni kukun xolatida yoki namunalar tayyorlab agressiv muhit ta’siriga qo‘yiladi va
ma’lum vaqtdan so‘ng etalonga nisbatan tarkibi, massasi, mustahkamligi va
shaklining o‘zgarishiga qarab chidamlilik darajasi aniqlanadi.
Issiqlik-fizik xossalar
Issiqlik o‘tkazuvchanlik. Materiallarning bir yuzasi issiq, ikkinchi yuzasi
sovuq bo‘lsa, undan issiq oqim o‘ta boshlaydi. Materiallarning issiqlikni kam yoki
ko‘p o‘tkazishi issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti orqali ifodalanadi.
Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti haroratlar farqi (t
1
-t
2
) 1
0
C bo‘lgan
holda, qalinligi 1 m, yuzi 1m2 bo‘lgan namunaning bir yuzasidan ikkinchi
yuzasiga o‘tkazilgan issiqlik miqdori bilan ifodalanadi. Binobarin, devordan soat
vaqt ichida o‘tgan issiqlik miqdori Q ni quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Q
.
[S
.
(t
1
-t
2
)
.
] a ,
bu erda: Q-issiqlik miqdori, kJ: S-namunaning yuzi, m
2
;
-issiqlik o‘tish vaqti, soat;
(t
1
-t
2
)-material yuzasidagi haroratlar farqi,
0
S; a-devorning qalinligi, m.
Bu formuladan aniqlaymiz;
Q
.
a [S
.
(t
1
-t
2
)
.
], (Bt m
.0
S)
Agar a 1m, S 1m
2
, t
1
-t
2
1
0
C va
1soat bo‘lsa, u xolda
Q bo‘ladi.
2
Building of materials S.K. Duggal, New Age International (P) Ltd 2008,page 11-15.

---

---

Issiqlik o‘tkazuvchanlik materialning g‘ovakligi va tuzilishiga bog‘liq.

Masalan, organik zich materiallar (plastmassalar, bitumlar) uchun
0,250,35,
noorganik zich materiallar uchun
5,0 Vt m
0
S gacha bo‘lishi mumkin.
Havoning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti nihoyatda kam bo‘lgani
uchun ( =0,02) material issiqlik o‘tkazuvchanligi g‘ovaklarning havo, gaz yoki
suv bilan to‘lganligiga bog‘liq bo‘ladi. CHunki suvning si 0,58, muzniki esa 2,3
Vt m
.0
S teng bo‘ladi.
Harorat ko‘tarilganda ko‘pchilik materiallarning si ortadi, faqat ba’zi
materiallarniki (metallar, magnezitli olovga bardoshli materiallar) kamayadi.
Ba’zi qurilish materiallarining issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti 1.1-
jadvalda keltirilgan.