Kitabın adı: Aqrar sahədə mülki müdafiə
Zələzələnin xarakteristikası
Yüklə 2,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.2. Zələzələnin xarakteristikası
Zəlzələ - yerin təkində süxurların yerdəyişməsi sayəsində Yer qabığının müəyyən sahələrinin titrəməsidir. Respublikamızın bütün ərazisi zəlzələ təhlükəli (seysmik) zona sayılır. Çox qədimlərdən etibarən baş verən zəlzələlər ba- rədə məlumatlara əsasən mütəxəssislər Azərbaycanın seysmik rayonlaşdırma xəritələrini tərtib etmişlər. 1989-cu ildə hazır- lanmış sonuncu belə xəritəyə görə respublikamızın ümumən hər yerində 8 baladək, Şamaxı-İsmayıllı, Şəki-Balakən, Gəncə- Göygöl və Naxçıvan Muxtar Respublikasının rayonları isə 9 baladək zəlzələ ehtimallı zonalar sayılır. Belə zonalar ərazimizin dörddə biri qədərini təşkil edir, bu- rada əhalinin təxminən 20%-i yaşayır. Təsəvvür üçün qeyd edək ki, 10 bal güclü zəlzələ dağıdıcı zəlzələ adlanır, bu zaman hər cür binalar (iri və xırda bloklu, panel, karkaslı və s.) xeyli 20 dərəcədə zədələnir, panellərin, karkasların birləşdirilməsi yer- lərində çatlar əmələ gətirir. Cədvəl 1 Zəlzələlərin xarakteristikası Bal- lar Gücü Dağıdıcıların ümumi mənzərəzi Qısa xarakteristikası 1 2 3 4 1 Torpağın hiss edilməyən titrəyişi 2-3-4 bal Yalnız seysmik cihazlarla qeyd edilir 2 Çox zəif təkanlar Seysmik cihazlarla qeyd edilir. Tam sükunətdə olan tək-tək adamlar hiss edir 3 Zəif Asqı lampalar, açıq qapı- lar yunğülcə tərpənir. Əhalinin az qismi hiss edir. 4 Mülayim Pəncərə şüşələrinin yün- gül cingitisi, qapı və di- varların cırıltısından hiss edilir. 5 Xeyli güclü 5-6 bal Açıq havada bir çox adam tərəfindən, binalarda isə hamı tərəfindən hiss edi- lir. Binalar tərpənir, mebel silkələnir. Kəfkirli saatlar dayanır. Pəncərə şüşələri və divarların malası çat- layır. 6 Güclü Hamı hiss edir. Bir çoxları qorxudan küçəyə qaçır. Divardan asılmış tablolar düşür, suvaq (mala) parça- ları qopub tökülür. 21 Cədvəl 1-in ardı 1 2 3 4 7 Çox güclü 7-8 bal Asqı əşyalar güclü sürətdə yırğalanır, mebel yerindən tərpənir. Daş evlərin divar- ları zədələnir (çatlayır). Anti seysmik, həmçinin tax ta və çəpər tikililər salamat qalır. Çayların sahillərində sürüş- mələr baş verir. 8 Dağıdıcı Dik yamaclarda və nəm tor- paq catlar əmələ gəlir. Hey- kəllər yerindən tərpənir və ya aşır. Evlər güclü zədələnir. 9 Dəhşətli 9-10 bal Daş evlər güclü zədələnir və dağılır. Köhnə taxta evlər bir qədər əyilir. 10 Məhvedici Torpaqda iri, bəzən bir met- rədək enli çatlar gəlir, coxlu uçurumlar baş verir. Daş tiki- lilər dağılır. Boru kəmərləri qırılır, ağaclar yıxılır. 11 Fəlakət 11-12 bal Torpağın üst qatında enli çat- lar əmələ gəlir, çoxlu uçu- rumlar baş verir. Daş evlər tamam dağılır. Dəmiryol rels- ləri əyilir və yerindən tərpə- nir. 12 Güclü fəlakət Yer səthində böyük dəyişik- liklər baş verir. Coxlu çatlar, uçqunlar, sürüşmələr yaranır. Şəlalələr, süni göllər əmələ gəlir. Çayların məcrası dəyi- şir. Heç bir tikinti davam gə- tirmir. Bitki və heyvanat uç- qunlar nəticəsində məhv olu- nur. 22 Bir sıra tikililər, xüsusən zəlzələ təhlükəsi nəzərə alınma- dan inşa olunanlar qismən, yaxud tamamilə dağılır. Buna görə də 1990-cı ildən başlayaraq ölkəmizdə tikinti işlərinin layihə- ləşdirilməsində və inşasında bu vəziyyət hökmən nəzərə alınır. Çünki inşaatda müəyyən olunmuş seysmik davamlılıq normala- rına riayət etməklə zəlzələnin dağıdıcı nəticələrini xeyli azalt- maq mümkündür. Son illərdə ölkəmizdə baş verən təbii fəlakətlər, o cümlə- dən zəif yeraltı təkanlar, zəlzələlər, sunamilər və eləcə də dün- yada böyük itkilərlə xarakterizə olunan Argentinada 6,3 bal, Çilidə 7 bal, İndoneziyada 7,7 bal, Kosta Rikoda 6,1 bal, Filip- pində 6,0 bal, Meksikanın sahilindəki Kaliforniya körfəzində 6,9 bal, Yaponiyada 8,9 bal gücündə baş verən zəlzələlər və s. bu kimi təbii fəlakətlərin törətdikləri fəsadlar, insanların kütləvi şəkildə ölmələri, xəsarət almaları, onların məişətinə və təsərrü- fatlarına dəyən ziyanların həcmi dünya ölkələrinin hər an belə təhlükələrə hazır olmalarını, görülməsi vacib olunan işlərin dinc dövrdə yerinə yetirilməsini tələb edir. 11 mart 2011-ci il tarixində Yaponiyada 8,9 bal gücündə baş vermiş zəlzələ son bir əsrdən artıq dövrün ən dəhşətli fəla- kəti kimi tarixə düşmüşdür. Zəlzələ ocağı 14,9 kilometr dərin- likdə yerləşmişdir. Zəlzələdən sonra 10-15 metr hündürlüyündə dalğalar, sunamilər ölkədə insan tələfatına, itkin düşənlərin sa- yının artmasına, maddi itkilərin fantastik rəqəmlərə çatmasına səbəb olmuş, 53 ölkəyə sunami xəbərdarlığı edilmişdir. Zəlzələ nəticəsində Yaponiya arxipelaqı 2,4 metr yer dəyişmiş, Yer kü- rəsi isə öz orbitindən 10 santimetr kənara çıxmışdır. Zəlzələnin dağıdıcı gücü 600 atom bombasının dağıdıcı gücünə bərabər- dir. Baş verən zəlzələ və sunami nəticəsində həlak olanların sa- yı 1500-ü ötmüşdür. 2000-dən çox insanın taleyi hələ də mə- lum deyildir. Birləşmiş Ştatların Geologiya Xidmətinin məlu- matına görə, Yaponiyadakı zəlzələ son bir əsr ərzində dağıdıcı gücünə görə dünyanın 5-ci zəlzələsi hesab olunur. Zəlzələ Yaponiyanın Fukusima prefekturasında su bəndini 23 dağıtmış, burada yerləşən Atom Elektrik Stansiyası da zədələn- mişdir. Göründüyü kimi, təbii fəlakətin yaratdığı fəsadlar digər hadisələrin də baş verməsinə, bütün bunlar insan tələfatına və itkilərə, onların maddi, mənəvi, psixoloji zərbələr almasına sə- bəb olur. Yaponiya planetin seysmoloji cəhətdən ən təhlükəli bölgə- lərindəndir. Statistikaya görə 6 bal və daha güclü zəlzələlərin 20%-i bu ölkədə baş verir. 1995-ci ilin yanvarında son bir neçə onillik ərzində ən güclü zəlzələ Yaponiyanın Kobe şəhərində baş vermişdir. 7,2 bal gücündə zəlzələ nəticəsində 6400-dən ar- tıq adam ölmüş, 300 mindən çox sakin evsiz qalmışdır. Bu tip təbii hadisələri və ölkələri olduqca çox misal göstər- mək olar. Bu hadisələrdə insanların vaxtında təxliyəsi – hadisə zonasından təhlükəsiz zonalara köçürülməsi qeyd olunan itkilə- rin minimum səviyyədə olmasında başlıca rol oynaya bilər. Yüklə 2,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|