Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
Yüklə 286,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 3 fevral 2009-cu il tarixli 3 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir AĞ CİYƏRLƏRİN XRONİK OBSTRUKTİV XƏSTƏLİYİ ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL
1 Bakı - 2009 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
54.1
D 83
D 83 Ağ ciyərlərin xronik obstruktiv xəstəliyi üzrə klinik protokol – 40 səh.
2
Nazirliyinin səhiyyə islahatları çərçivəsində ictimai səhiyyə kadrlarının hazırlanması üzrə Tədbirlər proqramı əsasında tərtib edilmişdir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
3
Klinik protokolun redaktoru: C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru
İ.Mustafayev – ET Ağ Ciyər Xəstəlikləri İnstitutu, pulmonologiya elmi bölməsinin rəhbəri, t.e.n. Ə.Sadıqov – ATU-nun Ağ ciyər xəstəlikləri kafedrası, t.e.d. A.Hüseynova – ET Ağ Ciyər Xəstəlikləri İnstitutu, I pulmonologiya şöbəsi, həkim-pulmonoloq G.Əliyeva – ET Ağ Ciyər Xəstəlikləri İnstitutu, allerqoloq- pulmonoloq A.Əhmədov – İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tibb işçilərinin peşəkar hazırlığı şöbəsinin müdiri G.Hüseynova – İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tibb işçilərinin peşəkar hazırlığı şöbəsinin həkimi Ə.Abdullayev – “Antibiotiklərin səmərəli istifadəsi” İctimai Birliyi, t.e.n. K.Süleymanova – Abt Associates, İlkin Səhiyyənin Gücləndirilməsi Layihəsi, həkim
F.Ağayev – ET Ağ Ciyər Xəstəlikləri İnstitutunun direktoru, t.e.d., professor C.Məmmədov – ATU-nun II Daxili xəstəliklər propedevtikası kafedrasının müdiri, t.e.d., professor Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 4
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Sübutların mənbələri (elmi tədqiqatların tipləri) Ia Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır
Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır IIa Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi-eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) alınmışdır
Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə əsaslanmışdır
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
5
Tövsiyənin etibarlılıq səviyyəsi Tövsiyənin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi A •
RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. •
B •
Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud •
keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqat, yaxud •
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT. •
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa. C •
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud •
edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. •
D •
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud •
Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud •
Ekspertlərin rəyi. •
Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının göstəricisidir. •
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
6
AB – antibakterial preparatlar ACXOX – ağ ciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəliyi AÇF – angiotenzin çevirən ferment BA – bronxial astma DÜÇ – durğunluq ürək çatışmazlığı FEV1 – sürətləndirilmiş nəfəsvermənin birinci saniyədə həcmi FVC – ağ ciyərlərin sürətləndirilmiş həyat tutumu XBT-10 – Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı (10-cu buraxılış) İQKS – inhalyasion qlükokortikosteroidlər KT – kompüter tomoqrafiyası NVZS – nəfəs vermənin zirvə sürəti QKS – qlükokortikosteroidlər TÇ – tənəffüs çatışmazlığı TS – tənəffüsün sayı SQKS – sistem qlükokortikosteroidləri Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 7
pulmonoloqlar, ailə həkimləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Pasiyent qrupu: ağ ciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəliyi olan böyük yaşlı şəxslər. Protokolun məqsədləri: ►
Müasir diaqnostika və müalicə metodlarını tətbiq etməklə ACXOX-un diaqnostika və müalicəsinin təkmilləşdirilməsi ►
►
ACXOX-lu xəstələrin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması ÜMUMİ MÜDDƏALAR Ağ ciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəliyi (ACXOX): ►
►
35 yaşdan yuxarı şəxslərdə yaranır; ►
müxtəlif risk faktorlarının, xüsusilə siqaret çəkmənin, təsiri nəticəsində əmələ gəlir; ►
əsasən tənəffüs yollarının distal hissələri və ağ ciyər parenximasının zədələnməsi, emfizemanın yaranması ilə müşayiət olunur; ►
ağ ciyərdən kənar orqanların zədələnməsi ilə səciyyələnir; ►
hava axını sürətinin tam bərpa edilməyən məhdudlaşması xarakterikdir; ►
iltihabi reaksiyadan fərqlənir və ağırlıq dərəcəsindən asılı olmur.
Xəstəlik, meylliyi olan şəxslərdə inkişaf edir və öskürək, bəlğəmin ifrazı və təngnəfəsliyin artması ilə müşayiət olunur, proqressivləşən xarakter daşıyır, xroniki tənəffüs çatışmazlığı və xroniki ağ ciyərin formalaşması ilə nəticələnir.
►
və ya regionun ətraf mühitinin vəziyyətindən əhəmiyyətli dərəcədə, cins və irqdən isə daha az dərəcədə asılıdır. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 8 ► ACXOX ölüm hallarının aparıcı səbəbləri arasında dünya üzrə 6- cı, inkişaf etmiş Avropa ölkələri üzrə – 5-ci, ABŞ-da 4-cü yer tutur. Son 20 il ərzində ölüm halları kişilər arasında hər 100 000 əhaliyə 73-dən 82,6-ya, qadınlar arasında hər 100 000 əhaliyə 20,1-dən 56,7-yə qədər artmışdır. Ehtimal olunur ki, dünya üzrə siqaret çəkmə hallarının artması davam edəcək və nəticədə 2030- cu ilə ACXOX-dan ölüm hallarının sayı iki dəfə artacaqdır.
►
İnhalyasion təsirlər
Tütün tüstüsü Peşə tozları (üzvi və qeyri-üzvi)
Pis ventilyasiya olunan yerlərdə isitmə və yemək bişirilməsi məqsədilə bioorqanik yanacağın istifadəsi nəticəsində havanın çirklənməsi
Atmosfer havasının çirklənməsi ►
Genetik meyllik ►
Ağ ciyərlərin böyüməsi və inkişaf etməsi ilə bağlı amillər ►
Oksidləşdirici stress (oksidantların təsiri) ►
Cins (kişi) ►
Yaş (35 yaşdan yuxarı) ►
Respirator infeksiyalar ►
Sosial-iqtisadi status ►
Qidalanma ►
Yanaşı gedən xəstəliklər XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT
yollarının kəskin respirator infeksiyası ilə birgə müşahidə olunması J 44.1 Ağciyərin xroniki obstruktiv xəstəliyinə dəqiqləşdirilməmiş kəskinləşmə ilə rast gəlinmə J 44.8 Ağciyərin digər dəqiqləşdirilmiş xroniki obstruktiv xəstəliyi J 44.9 Ağciyərin dəqiqləşdirilməmiş xroniki obstruktiv xəstəliyi Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
9
ACXOX-un təklif olunan təsnifatında xəstəlik ağırlığına görə 4 mərhələyə bölünür. Mərhələlər spirometriya nəticəsində əldə olunan FEV1 göstəriciləri ilə müəyyən olunurlar. Xarici tənəffüs funksiyasının yoxlanması mümkün olmadığı halda xəstəliyin mərhələsi klinik simptomların təhlili vasitəsilə müəyyən oluna bilər.
I (yüngül) FEV1\FVC < 70% FEV1
≥ 80% (normal göstəricidən) Bu mərhələdə pasiyent ağ ciyərlərinin funksiyasının pozulmasını hiss etməyə bilər. Adətən xroniki öskürək və bəlğəm olur, lakin bu şərt mütləq deyil.
FEV1\FVC
50%
≤ FEV1< 80% (normal göstəricidən) Bu mərhələdə pasiyentlər onları narahat edən təngnəfəslik və xəstəliyin kəskinləşməsi səbəbindən tibbi yardım üçün müraciət edirlər. Fiziki aktivlik zamanı əmələ gələn təngnəfəsliklə müşayiət olunan simptomlar güclənir. III (ağır) FEV1\FVC < 70% 30%
≤ FEV1< 50% (normal göstəricidən) Təngnəfəslik ağırlaşır və kəskinləşmələr tezləşir. IV (çox ağır) FEV1\FVC < 70% FEV1
< 30% (normal göstəricidən) və ya FEV1 < 50% (normal göstəricidən) xroniki tənəffüs çatışmazlığı ilə Bu mərhələdə həyatın keyfiyyəti əhəmiyyətli dərəcədə pisləşir, kəskinləşmələr isə həyat üçün təhlükə daşıyır. Xəstəlik əlilliyə gətirib çıxarır.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 10 Xəstəliyin gedişində iki dövr ayırd edilir: stabil və kəskinləşmə. Stabil dövr zamanı xəstəliyin inkişaf etməsi yalnız xəstənin uzunmüddətli dinamik müşahidəsindən sonra aşkar olunur,
simptomların intensivliyi isə bir neçə həftə və hətta bir neçə ay ərzində dəyişilmir. Kəskinləşmə dövrü 24 saatdan az davam etməyən, simptomların və funksional pozulmaların güclənməsi ilə müşayiət olunan vəziyyətin pisləşməsi ilə səciyyələnir. Kəskinləşmələr tədricən inkişaf edə bilər və ya xəstənin vəziyyəti sürətlə dəyişib, tənəffüs və sağ mədəcik çatışmazlığı ilə nəticələnə bilər.
Nozologiya: ağ ciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəliyi Ağırlıq dərəcəsi (xəstəliyin mərhələsi):
Yüngül dərəcəli (I mərhələ) Orta ağır dərəcəli (II mərhələ)
Ağır dərəcəli (III mərhələ)
Çox ağır dərəcəli (IV mərhələ) Klinik forma (xəstəliyin ağır dərəcəli formasında): bronxitik, emfizematoz Faza: kəskinləşmə, stabil İki tip gedişi qeyd etmək lazımdır: tez-tez baş verən kəskinləşmələrlə (ildə 3 və daha çox) və az baş verən kəskinləşmələrlə Fəsadlar: xroniki tənəffüs çatışmazlığı, xroniki tənəffüs çatışmazlığı fonunda kəskin tənəffüs çatışmazlığı, pnevmotoraks, pnevmoniya, tromboemboliya, bronxoektazların mövcudluğu zamanı onların lokalizasiyasını göstərmək, ağ ciyər arteriyasının hipertenziyası, ağ ciyər ürəyi, qan-damar çatışmazlığının dərəcəsi. Bronxial astma ilə birgə gedişi zamanı onun diaqnozunu açıqlamaq. Siqaret çəkən pasiyentin siqaret çəkmə indeksini göstərmək (siqaret/il). Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
11
ACXOX, orta ağır gedişli, remissiya fazası, TÇ ΙΙ, xroniki ağ ciyər ürəyi, qan-damar çatışmazlığının dərəcəsi ACXOX, orta ağır gedişli, kəskinləşmə fazası, TÇ ΙΙ, ağ ciyərin aşağı payının ocaqlı pnevmosklerozu. ACXOX, orta ağır gedişli, kəskinləşmə fazası. Bronxial astma, orta ağır dərəcə, ağır dərəcəli kəskinləşmə (BA protokolu ilə uyğunluq), TÇ ΙΙ, diffuz pnevmoskleroz, xroniki ağ ciyər ürəyi.
Əlamətlər Anamnezində risk faktorlarının və/və ya aşağıda göstərilən əlamətlərdən hər hansı birinin olmasından şikayətlənən 40 yaşından yuxarı şəxslərdə ACXOX diaqnozu nəzərdən keçirilməli və spirometriya aparılmalıdır. Bu əlamətlər diaqnostik əhəmiyyət daşımır, lakin onlardan bir neçəsinin olması ACXOX diaqnozunun ehtimalını artırır. ►
Təngnəfəslik ►
Xroniki öskürək ►
Bəlğəmin xroniki ifraz olunması ►
Anamnezdə risk faktorlarının olması
pasiyentlərin yardım almaq məqsədilə tibb müəssisinə müraciət etmələrinin və əlilliyin əsas səbəbidir. ►
►
Adətən fiziki gərginlik zamanı artır ►
Persistəedici xarakter daşıyır (hər gün müşahidə olunur) ►
Pasiyent tərəfindən “hava çatışmazlığı”, “boğulma”, “tənəffüs hərəkətlərinin çətinləşməsi” kimi təsvir olunur Təngnəfəsliyin xəstəliyin vəziyyətinə təsirini Britaniyanın Tibbi Tədqiqatlar Şurasının (MRC) sorğu vəsaiti vasitəsilə qiymətləndirmək olar (Əlavə 1).
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
12
olub, siqaret çəkmə və ətraf mühit faktorlarının nəticəsi kimi qiymətləndirildiyindən, pasiyentlər tərəfindən kifayət qədər ciddi qəbul olunmur. ►
Epizodik yarana bilər və produktiv olmaya bilər ►
Əvvəllər növbələşən xarakter daşıyır, sonralar hər gün müşahidə olunur
►
Bəzi hallarda hava axınının əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşması öskürək müşahidə olunmadan baş verir
►
►
İki ardıcıl il ərzində 3 ay müddətində bəlğəmin müntəzəm ifraz olunması (digər səbəblər yoxdursa) xroniki bronxitin epidemioloji təyini hesab olunur. ►
xəbər verir. Bəlğəmin irinli olması iltihab mediatorlarının əmələ gəlməsini əks etdirir və xəstəliyin kəskinləşməsinin əlaməti ola bilər.
ACXOX üçün simptomatik deyil, gündən-günə və gün ərzində dəyişilə bilər.
Bu əlamətlər BA və ACXOX-un 3-cü (ağır) və 4-cü (çox ağır ) mərhələsi üçün səciyyəvidir. ►
Sinədə sıxılma hissi əksər hallarda fiziki gərginlik zamanı baş verir, onun lokalizasiyasını müəyyən etmək çətin olur, daha çox əzələ hissinə oxşayır. ►
Xırıltıların və sinədə sıxılma hissinin olmaması ACXOX diaqnozunu istisna etmir, eyni zamanda onların mövcudluğu BA diaqnozunu təsdiqləmir.
►
həmçinin digər xəstəliyin əlaməti ola bilər (vərəm, ağ ciyərlərin şişləri) Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 13 ► Öskürək bayılmaları (sinkope) öskürək tutmaları zamanı döş qəfəsində təzyiqin sürətlə artması nəticəsində əmələ gələ bilər ►
Öskürək o qədər şiddətli olur ki, qabırğaların sınığı ilə nəticələnə bilər. Sınıqlar bəzən asimptomatik olur. ►
yeganə əlaməti ola bilər.
Xəstələrin müayinəsinin vacib hissəsi olmasına baxmayaraq, onun nəticələri nadir hallarda diaqnostik əhəmiyyət daşıyır. Baxış ►
Bəzən xəstələrdə mərkəzi sianoz və selikli qişaların sianotik rəng alması müşahidə olunur ►
artması) əlamətləri: qabırğaların nisbətən üfüqi istiqamət alması, çəlləkvarı döş qəfəsi, qarnın irəli yönəlməsi ►
nisbətən səthi olur ►
Xəstə nəfəsini dodaqlarını bir qədər sıxaraq verir, bu zaman verilən nəfəs axınının sürətinin azalmasına və ağ ciyərlərin daha effektiv boşalmasına şərait yaranır ►
Uzanmış vəziyyətdə tənəffüs əzələlərinin hərəkətləri müşahidə olunur ►
mədəcik çatışmazlığının yeganə əlaməti ola bilər Palpasiya və perkussiya ACXOX zamanı palpasiya və perkussiya informativ olmadığından çox vaxt faydasız olur ►
Ürəyin zirvə vurğusunun təyin edilməsi ağ ciyərlərin hiperinflyasiyası ilə əlaqədar çətinləşə bilər. ►
qaraciyər ölçülərinin böyüməməsinə baxmayaraq, onun palpasiyasını asanlaşdırır ►
enməsi (emfizema əlamətləri) Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
14
Yüklə 286,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|