Kokanduni uz

www.
kokanduni.uz 
Kovalent bog
ʻ
lanishning ikki turi bor: qutbsiz va qutbli. Elektromanfiylik qiymati 
jihatidan 
o‘zaro teng bo’lgan element atomlari o’rtasida vujudga kelgan bog’lanish qutbsiz
kovalent bog‘lanish deyiladi.
Qutubsiz kovalent b
og‘lanish asosan bir xil atomlar orasida vujudga keladi.Bunda 
umumlashgan elektron jufti xech qaysi atom tomon siljimagan b
o‘ladi, chunki har ikkala 
atomning o‘ziga elektronni tortish qobilyati, ya’ni elektromanfiyligi bir xil bo’ladi. Bunda 
atomlar o’rtas
ida hosil bolgan umumlashgan elektron juftlik har ikkala atom yadrolaridan bir 
xil uzoqlikda joylashadi.Shuningdek, qutbsiz 
kovalent bog’lanishli moddalarga, vodorod bilan 
birga O
2
,Cl
2
,N
2
singari oddiy moddalarni hamda ayrim murakkab moddalarni CH
4
,CS
2
misol 
qilib keltirish mumkin Bu moddalarning suyuqlanish va qaynash harorati past bo’ladi, suvda 
ionlarga dissotsiyalanmaydi[
3]. Qutubsiz bog’lanishli moddalarning ishlatilish sohasi ham 
ancha yuqori. Buni birgina Cl
2
molekulasida ham ko’rishimiz mumkin. Me
til xlorid, xloroform, 
tetraxlormetan, freonlar va tarkibida xlor tutgan turli polimerlar olishda xlordan keng 
foydalaniladi. Xlor zaharli. Xlor ishlatiladigan korxonalarning havosida uning konsentratsiyasi 
1mg/m3 dan ortiq bo’lmasligi kerak. Xlor ionlari ba’zi fermentlarning faolligini oshiradi. 
Natriy xlorid tirik organizm hayoti uchun nihoyatda zarur modda. Odam organizmining 
qariyb 0,25% ini xlor tashkil etadi. 
1-jadval 
Qutbsiz kovalent bog’lanishli moddalar
 
№
Modda nom
i 
Formulasi 
Molekulaning tuzilishi
1 
Vododrod 
H
2
H..H
2 
Kislorod 
O
2
O::O 
3 
Xlor 
Cl
2
Cl..Cl 
4 
Uglerod disulfid 
CS
2
S:C:S
Elektromanfiylik qiymatlari jihatidan bir-biridan oz farq qiladigan element atomlari 
orasida vujudga kelgan bog’lanish qutubli kovalent bog’lanish deyiladi Qutbli kovalent 
bog
ʻ
lanishda elektron buluti elektromanfiyroq atomga, ya'ni nisbiy elektromanfiyligi katta 
bo
ʻ
lgan atomga tomon siljigan bo
ʻ
ladi. Bunga uchuvchan anorganik birikmalari: HCI, H
2
O, H
2
S, 
NH
3
va boshqalarning molekulalarini misol qilib keltirishimiz mumkin. Qutbsiz va qutbli 
kovalent bog
ʻ
lanishli molekulalarda umumiy elektronlar juftining buluti ikkala atom 
yadrolariga taalluqli bo
ʻ
lganligi sababli, bog
ʻ
lanishning bu ikki turi, ko
ʻ
pincha atom bog
ʻ
lanish 
yoki to
ʻ
g
ʻ
ridan-to
ʻ
g
ʻ
ri kovalent bog
ʻ
lanish deyiladi. Qutubl
i kovalent bog’lan
ishli
moddalarning ham ishlatilish sohasi ancha yuqori. Buni birgina ammiak misolida ko’rib 
chiqishimiz mumkin. Ammiakning suvdagi eritmasi novshadil spirti hisoblanadi. Ammiak 
asosan nitrat kislota olishga, ammoniy tuzlari singari qish
loq xo’jaligida o’g’it sifatida 
ishlatishda hamda sovituvchi sifatida foydalaniladi.