Kokanduni uz

 

---

92
www.
kokanduni.uz 
KIMYOVIY BOG
ʻ
LANISHLAR HAQIDA TUSHUNCHA
Raxmatullayeva Madina Jasurovna, 
 Abdullayev Alisher Abulqosimovich 
Jizzax politexnika inistituti, OOT yo‘nalishi talabasi
Annotatsiya: 
kimyoviy bog’lanish turlarini o’rganish va yoshlarni bu mavzu buy
icha 
qiziqishlarini oshirish hamda biz kundalik turmushda foydalanib kelayotgan moddalarimiz
qaysi bog’lanishga kirayotgani, keyin ularni bizga qanchali kerakligini tushuntirib o’tilgan.
Kalit so
ʻ
zlar: 
Kimyoviy bog
ʻ
lanish, kovalent bog
ʻ
lanish, ion bog
ʻ
lanish, metall bog
ʻ
lanish, 
donor - akseptor bog
ʻ
lanish, vodorod bog
ʻ
lanish, kovalent bog
ʻ
lanish va valentlik. 
Kimyoviy bog
ʻ
lanish haqidagi ta'limot - hozirgi zamon kimyosining asosiy masalasidir. 
Bu ta
ʼ
limotni bilmay turib kimyoviy birikmalarning turli - tumanligi sabablarini, ularninig 
hosil bo
ʻ
lish mexanizmini, tuzilishini va reaksiyaga kirisha olish xususiyatlarini tushunib 
bo
ʻ
lmaydi. Bog
ʻ
lanishlar yuzaga kelishi mexanizmi, tabiati ularda ishtirok etuvchi 
zarrachalarning turlariga ko
ʻ
ra bir necha xil bo
ʻ
ladi. Kimyoviy bog
ʻ
lanishlarga va ularning
hosil bo
ʻ
lishiga atomlarning elektron tuzilishi nuqtai nazaridan qarash lozim. Chunki 
kimyoviy bog
ʻ
lanishlarning hosil bo
ʻ
lishida ishtirok etuvchi asosiy vosita-elektronlar va 
elektron bulutdir.Umuman har qanday kimyoviy bog
ʻ
lanish o
ʻ
zaro biriktiruvchi atomlar 
tashqi elektron qavatdagi bir yoki bir nechta elektron bulutlarining yadrolar o
ʻ
rtasida qayta 
taqsimlanishi (bir-birini o
ʻ
zaro qoplanishi) natijasida hosil bo
ʻ
luvchi ko
ʻ
p yadroli va elektronli 
sistemasidir. Shu nuqtai nazardan, kimyoviy bog
ʻ
lanish haqidagi ta
ʼ
limotlarni o
ʻ
rganish 
hozirgi zamon kimyosining asosiy masalalaridan biridir. Har qanday kimyoviy modda-atomlar 
va ularning hosil bo
ʻ
lgan kristallar, molekulalar va ionlardan tashkil topgan materiyadir. Bu 
bog
ʻ
lanishlar yuzaga kelish mexanizmi, tabiatda ularda ishtirok etuvchi zarrachalarning 
turlariga bir necha xil bo
ʻ
ladi. Kimyoviy bog
ʻ
lanish deganda, biz atomlararo ta'sir etuvchi va 
ularni birgalikda ushlab turuvchi kuchlarni tushunshimiz kerak[1].
Kimyoviy bog
ʻ
lanishga quyidagicha ta'rif berishimiz mumkin: 
Kimyoviy birikmalar molekulasi hosil bo
ʻ
lishida atomlararo ta'sir etuvchi va ularni 
birgalikda ushlab turuvchi kuchlar yig
ʻ
indisiga kimyoviy bog
ʻ
lanish deyiladi. Kimyoviy 
bog
ʻ
lanish turlari asosan, Kovalent bog
ʻ
lanish, Ionli bog
ʻ
lanish, Donor - akseptor 
(koordinatsion) bog
ʻ
lanish, Metall bog
ʻ
lanish, Vodorod bog
ʻ
lanish turlariga bo
ʻ
lib
o
ʻrganamiz. Bularning birinchisi bo’lgan Kovalent bogʻ
anishga to
ʻ
xtalamiz. 
"Kovalent" so
ʻ
zi "birlashgan"degan ma'noni bildiradi. Bu so
ʻ
zdagi "ko"old qo
ʻ
shimcha 
birgalikda ishtirok etish degan ma'noni bildiradi. Bu ikki elektronli va ikki markazli (ikkita 
yadroni tutib turadi) bog
ʻ
lanishdir. Kovalent bog
ʻ
lanishli birikmalar gomeopolyar yoki
atom birikmalari deyiladi. Bunday bog
ʻ
lanish bir elektronli qarama-qarshi spinli atom 
bulutlarining bir - birini qoplashi natijasida vujudga keladi. Elektron juftlar tufayli vujudga 
keladigan kimyoviy bog
ʻ
lanish kovalent bog
ʻ
lanish deyiladi. Kovalent bog
ʻ
lanish kimyoviy 
bog
ʻ
lanishning ancha umumiy turidir. Hozirgi zamon bog
ʻ
lanishlar nazariyasi ionli 
bog
ʻ
lanishni kovalent bog
ʻ
lanishdan elektron juftning eng ko
ʻ
p siljishi natijasida vujudga 
kelgan deb tushuntiradi, bunda birikayotgan atomlarning bittasiga tegishli bo
ʻ
lib qoladi[2]. 

---

93