Kokanduni uz

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

369
www.
kokanduni.uz 
TASHQI VA ICHKI MOTIVATSIYALARNING YOSHGA BOG
ʻ
LIQLIGI 
 
Eshonqulova Guljahon Abduqaxxorovna 
Qo
ʻ
qon universiteti o
ʻ
qituvchisi 
Mahmudov Muhammadali Qaxramonovich 
Qo
ʻqon universiteti “Ta’lim” fakulteti 1
-kurs talabasi 
 
Annotatsiya:
Mazkur tezisda motivatsiya so
ʻziga ta’rif va uning kelib chiqishi, qoʻ
llash 
usullari, turlari keng yoritib berilgan hamda bu ma’lumot asnosida umumiy xulosalar berib 
o
ʻ
tilgan. 
Kalit so
ʻ
zlar:
Motivatsiya haqida tushuncha, uning kelib chiqishi, turlari, motivatsiya 
qo
ʻ
llash usullari. 
Motivatsiya - bu odamlar va boshqa hayvonlarning ma
ʼ
lum bir vaqtda xatti-harakatni 
boshlashi, davom ettirishi va to
ʻ
xtatishi sababi. Motivatsion holatlar odatda inson ichida 
harakat qiluvchi, maqsadga yo
ʻ
naltirilgan xatti-harakatlarga moyillikni yaratadigan kuchlar 
sifatida tushuniladi. Ko
ʻ
pincha turli xil ruhiy holatlar bir-biri bilan raqobatlashadi va faqat eng 
kuchli holat xatti-harakatni belgilaydi. Bu shuni anglatadiki, biz biror narsani amalga 
oshirmasdan turib, biror narsa qilishga undashimiz mumkin. Motivatsiyani ta
ʼ
minlovchi 
paradigmatik ruhiy holat, istak deyiladi. Ammo boshqa turli holatlar, masalan, nima qilish 
kerakligi yoki niyatlari haqidagi e
ʼ
tiqodlar ham motivatsiyani ta
ʼ
minlashi mumkin. 
Motivatsiya “motiv” soʻ
zidan olingan bo
ʻ
lib, u kishining ehtiyojlari, istaklari, yoki undovlarini 
bildiradi. Maqsadga erishish uchun shaxslarni harakatga undash jarayoni. Ish maqsadlari 
kontekstida odamlarning xatti-harakatlarini kuchaytiradigan psixologik elementlar pulga 
bo
ʻ
lgan xohishni o
ʻ
z ichiga olishi mumkin. 
Asrimizning boshlarida turli mamlakatlarda motivatsiyani o
ʻ
rganish bo
ʻ
yicha samarali 
ishlar deyarli bir vaqtning o
ʻ
zida boshlangan edi. Motivlar muommosi rivojlanishda uzoq va 
qiyin yo
ʻ
llarni bosib o
ʻ
tdi. Tadqiqotlar tarixini hisobga olgan holda, motivatsiya 
assotsiatsiyachilarning “atomizm” tu
shunchalarini yengish bilan bog
ʻ
liq holda rivojlana 
boshlagan. Bu davrga kelib (XIX asr oxiri-XX asr boshi) chet el psixologlari motivlarni 
o
ʻrganishga katta e’tibor berishgan. Motivatsiya masalalarini ishlab chiqish psixologiya 
fanining turli sohalarida turli usullardan foydalangan holda intensiv ravishda amalga 
oshiriladi. Angliyada Uilyam Makdugal instinktlarni asosiy tushuntirish tushunchasi deb 
hisobladi va shu bilan motivatsiyani instinktlar nazariyasi ruhida o
ʻ
rganishga asos soldi. 
Keyinchalik bu yo
ʻ
nalish zamonaviy etologlar - Konrad Lorenz va Nikols Tinbengenning 
asarlarida taqdim etiladi. Avstriyalik psixiatr Zigmund Freyd, Makdugal bilan deyarli bir 
vaqtda tushlar mazmuni va nevrotiklarning xulq-atvori kabi mantiqsiz ko
ʻ
rinadigan 
hodisalarni yashirin ehtiyojlar dinamikasi bilan tushuntirishga harakat qildi. Motivlar 
haqidagi dastlabki tadqiqotni A. Uxtomskiy (1875-1945), yaxlit xulq-atvorni hisobga olgan. 
Uning ilmiy qiziqishlari markazida bo
ʻ
lgan motivlar muammosini u ham fiziologik ham 
psixologik jihatlardan o
ʻ
rgangan.
Inson motivlarining asosiy turlari oltita komponentni o
ʻ
z ichiga oladi: 
Tashqi motivlar - ular tashqi komponentlardan kelib chiqadi. Misol uchun, agar 
do
ʻ
stingiz yangi narsa sotib olgan va siz buni ko
ʻ
rgan bo
ʻ
lsangiz, pul ishlashga va shunga 
o
ʻ
xshash narsani sotib olishga undaysiz.

---

370