Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Metodologiya.
Psixologiyada o ʻ smirlarning psixologik tomonidan salomatligi ijtimoiy- iqtisodiy, ekologik, madaniy, psixologik va boshqa ko ʻ plab omillarga bog ʻ liq. Psixologiya soha vakillarining tadqiqotlariga asosan (L.I. Bojovich, V.S. Muxina va boshqalar) o ʻ smir ijtimoiy- muhitning eng nozik tizimi sifatida turli tashqi va ichki salbiy ta ʼ sirlarga tezda duchor bo ʻ ladi. So ʻ nggi yillarda, olib borilgan maxsus eksperimental tadqiqotlarda tasdiqlaganidek, eng ko ʻ p uchraydigan hodisalar o ʻ smirlarda kasb tanlashdagi xavotirlanish va qo ʻ rquvdir (I.V. Dubrovina, V.I. Garbuzov, A.I. Zaxarov, E.B. Kovaleva, R.S. Nemov, I.M. Kondakov, V.B. Chapar va boshqalar) [2]. Bu yerda xavotirlanish diqqatni, tafakkurni, xotirani va intellektual qobiliyatlarni safarbar qilish omilidir. Ammo xavotirlanish darajasi ushbu optimal chegaradan oshib ketganda, odam vahima qiladi. Muvaffaqiyatsizlikka yo ʻ l qo ʻ ymaslik uchun o ʻ smir ushbu kasbni tanlashdan voz kechadi yoki ma’lum bir vaziyatda muvaffaqiyatga erishish uchun hamma narsani qiladi va shu qadar unda emotional va fiziologik charchoq paydo bo ʻ ladi, u boshqa vaziyatlarda “muvaffaqiyatsiz” boʻ ladi. Va bularning barchasi muvaffaqiyatsizlik qo ʻrquvini oshiradi, xavotirlanish kuchayadi, ma’lum bir faoliyatlarda uning uchun doimiy to ʻ siq bo ʻ ladi. Kasb tanlash, kasbiy jihatdan o ʻ zini anglash va kasb tanlashning yoshga xos 491 www. kokanduni.uz xususiyatlarini o ʻ rganish bo ʻ yicha N.Gisbers, Ye.Golovaxa, А .Golomshtok, L.Yovayshi, E.Klimov, А .Kronik, L.Mitina, I.Mur, N.Pryajnikov, D.Syuper, L.Bojovich, I.Kon, V.Slobodchikov, D.Feldshteyn va boshqalarning izlanishlarini ta ʼ kidlash joiz. А mmo umumiy o ʻ rta ta ʼ lim maktablari va akademik litsey bitiruvchilari orasida kasbiy qiziqishlar(tanlovlar) shakllanishida xavotirlanish va qo ʻ rquvning ijtimoiy-isixologik omillarini yoritishga bag ʻ ishlangan maxsus tadqiqotlar dunyo amaliyotida juda kam ekanligi rost. O ʻ zbekistonda esa bunday mavzudagi ilmiy izlanishlar mutloq amalga oshirilmagan [3, 18]. Mamlakatimiz olimlari tomonidan ham kasb tanlashda o ʻ z-o ʻ zini baholash muammosini o ʻ rganishga bag ʻ ishlangan bir qator ilmiy tadqiqot ishlari amalga oshirilgan. Ularda kasbiy tanlovlarni va o ʻ z-o ʻ zini baholashni shakllantirish muammosi doimiy o ʻ rganishni taqozo etadigan muammo ekanligi ko ʻ rsatilgan. Xususan, bir toifa tadqiqotlarda xavotirlanishning o ʻ quv faoliyati bilan bog ʻ liq jihatlari yoritilgan. Tadqiqotchi G.Qo ʻ ldosheva tibbiyot oliy o ʻ quv yurti talabalarining o ʻ quv motivatsiyasining ijtimoiyisixologik omillarini, Sh.T. Alimbayeva “Oʻ smirlar o ʻ quv faoliyatida xavotirlanish namoyon bo ʻlishining psixologik xususiyatlari”ni, R. А somovaning izlanishlarida esa kasb tanlash motivatsiyasi va uning dinamikasi, D.Xodjakulova tomonidan talaba shaxsiy-kasbiy yo ʻ nalganligida kasbiy ustanovkalarning ahamiyati tadqiq etilgan. Mamlakatimiz psixologlaridan R.Z.Gaynutdinov, E.G ʻ .G ʻ oziyev, V. А .Tokareva, Y.B.Shoumarov, B.R.Qodirov, V.M.Karimova, Sh.R.Barotov, N.S.Safayev, R.I.Sunnatova, Z.G.Nishonova, А . А .Fayzullayev, F.I.Haydarov, N.I.Xalilova, K.B.Qodirov, N.T.Norqulova izlanishlarida ham o ʻ quv va kasbiy faoliyat motivatsiyalari haqida ilmiy ma ʼ lumotlar mahalliy sharoitga doir empirik ma ʼ lumotlar tahlil etilgan[4]. Xavotirlanish muammosi turli nazariy konseptual yondashuvlar asosida xorij, rus va o ʻ zbek psixologlari tomonidan talqin etilgan. Xorij psixologlaridan Z.Freyd, A.Adler, K.Xorni, E.From, G.S.Sallivan, R.Mey, Ch.Spilberger, P.Tillix, A.Ellis, A.Bek, E.Lazarus, K.Rojers, X.Maurer, Dj.Teylor, N.Miller, D.Boulbi, K.Izard, A.Castaneda, B.McCanaless, D.Palermo va boshqalar tomonidan xavotirlanish muammosini o ʻ rganish borasida izlanishlar olib borilgan [5,7]. MDH mamlakatlari tadqiqotchi olimlaridan I.Sechenov, I.Pavlov, А .Uxtomskiy, А .M.Prixojan, Y.L.Xanin, А .I.Zaxarov, L.S.Slavina, B.M.Teplov, B.D.Nebilitsin, V.P.Zinchenko, I.V.Imedadze, L.A.Karpenko, B.G.Meshryakov, M.Z.Neymari, Y.N.Nuller, V.M.Astapov, V.A.Bakeyev, A.L.Venger, T.V.Dragunova, F.B.Berezin va boshqalar xavotirlanish, qo ʻ rquv xolatining namoyon bo ʼ lishi, uning kelib chiqish mexanizmlarini o ʻ rganish borasida tadqiqotlar o ʻ tkazib bu ikki emotsional xolatning o ʻ xshash va farqli tomonlarini asoslab berganlar[6, 3]. Yüklə 15,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|