Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
modulus
so ‘ zidan olingan bo ‘ lib, o ‘ lchov, me'yor degan ma'noni anglatadi. Bu so ‘ z tor ma'noda: o ‘ rganilayotgan obyekt, jarayon yoki hodisaning muhim xususiyatlari, xossalarini aks ettiruvchi yordamchi obyekt ma'nosida; keng ma'noda esa: biror obyekt yoki obyektlar tizimining namunasi ma'nosida qo ‘ llaniladi. Modelning haqiqiyligi to ‘ plangan ma'lumotlar hajmi, aniqlik darajasi, tadqiqotchining malakasi va modellashtirish jarayoni, aniqlanadigan masalaning xarakteriga bog ‘ liq. Shuni ham unutmaslik kerakki, juda soddalashtirilgan model qo ‘ yilgan talablarga to ‘ liq javob bermaydi va aksincha, murakkab model esa uni yechish jarayonida qiyinchiliklar tug'diradi. Iqtisodiyotdagi obyektlarni matematik modellar yordamida kuzatish mumkin. Bu tushuncha modellashtirish deyiladi. Oxirgi yillarda L. Valras tomonidan ishlab chiqilgan umumiy iqtisodiy muvozanat modeli aslida uni tasvirlagan birinchi matematik model edi. Mikroiqtisodiy ko ‘ rsatkichlar yordamida makroiqtisodiy tizimning xatti-harakatini tavsiflovchi har bir element uchun alohida tenglama ajratiladi. Uning iqtisodiy matematik modellarga qo ‘ shgan hissasi uni qo ‘ llashda bo ‘ ldi. Ishlab chiqarishdagi tannarxning tarkibini tavsiflovchi texnologik koeffitsientlar algebraik tenglamalar tizimi orqali iqtisodiyotni tavsiflash uchun birliklar. Bu yondashuv hali ham zamonaviy iqtisodiy matematik modellashtirishning asosidir. Modellashtirishni chuqurroq o ‘ rganish uchun obyekt sifatida biror bir korxonani olsak, maqsadimiz ushbu obyektni ishlab chiqarish jarayonini o ‘ rganish bo'lsa, bu holda model parametrlariga korxonani quvvati, ishlab chiqarish omillari, xomashyo, ishchilar soni, asosiy fondlar, ishlab chiqarish dasturi va hokazolar kiradi va model ishlab chiqarish funksiyasi ko ‘ rinishida ifodalanadi. Agar maqsadimiz shu korxonaning ijtimoiy tomonlarini o ‘ rganish bo ‘ lsa, unda ijtimoiy-matematik |