Kokanduni uz

www.
kokanduni.uz 
bog‘lanishni qo‘zg‘atish mumkin va buning asosida kategoriyalar, ya’ni ona ti
l va ingliz tili 
haqidagi tizimli bilmlarni bog‘lash shakllantiriladi. Til materialining bilishni rivojlantirishdagi 
axamiyati o‘quvc
hini bilishga 
shaxsiy qiziqishi ortganida ma’lum bo‘ladi. Masalan, Yuqori 
sinflarda “Geografiya darsi” yoki “Shimoliy qutib” kabi mavzularga oid til materiali ustida ish 
olib borilmaydi. Sababi, o‘quvchilar uchun bunday mavzular shaxsiy ahamiyat kasb etmay
di 
va bunday mavzular ularning til tajribalari doirasiga kirmaydi. Kichik maktab yoshidagi 
o‘quvchi ingliz tilini o‘zining 
shaxsiy amaliy tajribalari asosida ongli-
amaliy usulda o‘rganishi 
oqibatida yod olingan so‘zlar, gaplar yoki qisqa nutq ma’lum vaqt o‘tishi bilan x
otiradan 
ko‘tariladi. Natijada esa ta’lim sifati pasayib ketaveradi. Tizimli yondashuv ma’lum yoshdagi 
shaxs tafakkurining rivojlanishi va uning faoliyat turlariga xos xususiyatlarining inobatga 
olanishini taqozo etadi va bu o‘quvchining qizi
qishini va bilish faolligini sezilarli darajada 
oshiradi. Metodik savodli tanlangan dastur materiali uni o‘zlashtirish sama
radorligini 50%ga 
ta’minlaydi. Masalan, fonetik mashq uchun leksik birliklarni tanlashda akustik (ohangdorlik 
bo‘yicha) yoki semantik
jihatiga e’tibor qaratib, so‘zlarni ma’lum oilaga umumlashtirish 
(sabzovotlar, kiyim-
kechaklar, transport) tadbiri qo‘llanilishi lozim. Maktabgacha ta’lim 
muassasasi tarbiyalanuvchilari uchun asosan akustik mezonga amal qilinsa, Yuqori sinf 
o‘quvchilari s
emantik alomat
larni e’tiborga olib tanlangan so‘zlarni yaxshi o‘zlashtirishadi. 
Semantik mezon asosida tanlangan so‘zlar umumiy belgiga ega bo‘lib yagona “oila”ni tashkil 
qilishadi va shu sababli ular o‘quvchilar tomonidan oson va mustahkam o‘zlashtiriladi
. Dastur 
materialini tarkiban shakllantirishda yuqorida bayon etilgan barcha yondashuvlardan 
foydalanish talab etiladi, lek
in o‘z navbatida qator qoidalarga amal etilishi lozim: 1. Til 
materialini tanlashda so‘z va ifodalarning akustik, semantik, grafik, v
a albatta, ingliz tili 
grammatikasining xususiyatlarini hisobga olib lingvistik yondashuvga asoslanish lozim. Til 
materiali
ni savodli tanlanishi o‘quvchilarda dastlab lisoniy, keyinchalik yuqori sinflarda 
lingvistik kompetensiyani shakllantiradi. 2. Kommunikativ-nutqiy material pragmatik 
yondashuv asosida saralanishi va kommunikativ (pragmatik) kompetensiyani shakllantirish 
im
konini beruvchi leksik birliklar va matnlar tanlanishi lozim. Bunda yozma va og‘zaki 
shaklda muloqot qilish, jonli muloqot va adabiy til normalarini egallanishi uchun 
mo‘ljallangan 
matnlarning 
uslubiy 
xususiyatlarini 
hisobga 
olish 
zarur. 
3. 
Lingvomamlakatshunoslik va mamlakatshunoslikka oid til materialini tanlashda 
lingvomamlakatshunoslik, mamlakatshunoslik, ijtimoiy-madaniy, va madaniyatlararo 
yond
ashuvlarga asoslanib tili o‘rganilayotgan mamlakatning tarixiy
-madaniy urf-odatlari, 
ananalari, bayramlarini 
aks ettiruvchi o‘quvchilarning Lingvomamlakatshunoslik, 
mamlakatshunoslik, ijtimoiy-madaniy, va madaniyatlararo til materialining metodik 
asoslang
anligi o‘quvchilarning sotsiolingvistik va madaniyatlararo kompetensiyasini 
rivojlantirishga xizmat qiladi. 4
. Sotsiolingvistik materialni tanlashda o‘quvchilarning 
psixolingvistik xususiyatlari, rivojlanish qonunyatlari, ehtiyojlari, imkoniyatlari va 
qizi
qishlarini inobatga olib yo‘naltiriladigan tizimli yondashuvini qo‘llash lozim. Ma’lum 
yoshdagi o‘quvchilarning qiziqish doiralariga taalluqli so‘zlar, matnlar, voqealar va 
vaziyatlarni aks ettiruvchi til materiali o‘quvchilar uchun alohida a
hamiyat kasb etadi va 
ularning chin ma’nodagi qiziqishlari yanada ortirib jonli muloqot qilishga ichki turtkisini 
oshiradi. 
Natijada til metirali o‘quvchilarning bilish faolligini oshirish manbayiga aylanadi. 
Dastur materialini tanlash yondashuvlarini bili
sh o‘qituvchiga asosiy darslikda to‘liq aks 
etmagan materialni savodli tanlashga yordam beradi. Masalan, bugungi kundagi aksariyat 
darsliklar xorij tajribasidan kelib chiqib yaratilmoqda va o‘quvchilarning kommunikativ 
kompetensiyasini rivojlantirish maqsadiga xizmat qiluvchi situativ nutq mashqlarga ustivor 
ahamiyat qaratilmoqda. Natijada o‘quvchilarning leksika va grammatikaga oid ko‘nikma va 
malakalarini rivojlantiruvchi til mashqlarga e’tiborni susaytirilganligini kuzatish mumkin. 
Bunday darsliklar nutqiy (pragmatik) 
kompetensiyani rivojlantirishga mo‘ljallangan bo‘lib 

---

952