Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz oladigan ijara shartnomasi tuzish uchun ijaraga bag‘ishlangan maqolamizning birinchi qismida eslatib o‘tilgan lizinga aloqador barcha shart va qoidalarga rioya qi lish zarur bo‘ladi. Quyida zamonaviy moliyaviy lizing va islomda ruxsat etilgan ijara o‘rtasidagi asosiy farqlarni ko‘rsatib o‘tamiz. Lizingning lug‘aviy maʼnosi biror bir mulkni shartnoma asosida va muayyan to‘lov evaziga vaqtincha foydalanishga berishdir. Bugungi kunda asosan korxonalarga biror-bir uskuna va dastgohlarni keyinchalik sotib olish huquqi bilan ijaraga berishga aytiladi. Savdo bitimidan farqli o‘laroq, ijara shartnomasi kelajakdagi biror muayyan sanadan boshlanish sharti bilan tuzilishi ham mumkin (masalan ijara shartnomasi 2022 yil 1 yanvar kuni tuziladi, lekin 2022 yil 1 martdan boshlab kuchga kiradi va ijara ham 1 martdan boshlanadi). Demak, shariatda biror nimani oldindan sotish ta ʼqiqlangan bo‘lsada, ijarada bunga ruxsat beriladi, albatta bun da ijara haqi to‘lash ham ijaraga berilayotgan mulk ijara oluvchiga yetkazilgandan (taqdim etilgandan) keyin boshlanadi. “Moliyaviy lizing”ning aksariyat ko‘rinishlarida lizing beruvchi moliya muassasasi lizingga berilayotgan mulkni lizing oluvchining o‘zi orqali sotib oladi. Bunda lizing oluvchi mulkni lizing beruvchi nomidan sotib oladi, lizing beruvchi esa mulk narxini sotuvchiga (ya ʼ ni mol yetkazib beruvchiga) to‘g‘ridan - to‘g‘ri yoki lizing oluvchi orqali o‘tkazadi. Ba ʼ zi lizing shartnomalari, lizing be ruvchi to‘lovni amalga oshirgan kundan boshlab kuchga kirishini ko‘zda tutadi, bunda lizing oluvchi mulkni qabul qilib olgan yoki olmaganligi e ʼ tiborga olinmaydi. Bu esa, lizing oluvchining (li zing bo‘yicha) javobgarligi (maʼ suliyati) lizingga olinayotgan mulkni qabul qilib olishidan oldin boshlanishini anglatadi. Ammo shari ʼatda bunga yo‘l qo‘yilmaydi, chunki bu huddi mijozga berilgan pul uchun ijara haqi olishdek gap, ya ʼ ni bu ayni foiz (ribo) ning o‘zi. Shari ʼatga ko‘ra to‘g‘ri yo‘l quyidagicha: ijara haqi bo‘yicha to‘lovlarni amalga oshirish lizing oluvchi mulkni qabul qilib olganidan keyin boshlanadi, lizingga olinayotgan mulk uchun to‘lov amalga oshirilgandan kundan emas. Agar mol yetkazib beruvchi to‘lovni to‘liq ravishda qabul qilib olgandan keyin molni yetkazib berishni kechiktirsa, lizing oluvchi bu davr uchun javobgar bo‘lmaydi. XSRIK homiyligida tashkil etilgan Toiba lizing kompaniyasi mijozlarga ijara (islomiy lizing) xizmatini yo‘lga qo‘ygan bo‘lib, bunda mijozlarga foizsiz lizing shartnomasi, yaʼ ni asbob- uskunalarni sotib olishda ularning ustiga kompaniyaning ustama haqini qo‘ygan holda muddatli bo‘lib - bo‘lib berish orqali mablag‘larni qaytarish imkoniyati mavjud. Shu kabi shartlarda, O‘zbeklizing kompaniyasi va bir qancha xususiy kompaniyalar (I MAN, UZARO, ALIF SHOP) avtomobil, ko‘chmas mulk va maishiy texnikalarni muddatli to‘lov asosida sotish xizmatlarini yo‘lga qo‘yganlar. O‘zbekiston aholisining 90 foizdan ortig‘ini musulmonlar tashkil qiladi va shu faktning o‘zi O‘zbekistonda islomiy moliyalashtirishga bo‘lgan qiziqishning qanchalik katta ekanligidan dalolat beradi. Bilamizki, islomda pulni foizga berish orqali foyda olish taqiqlangan, an ʼ anaviy moliyalashtirish tizimi esa foizlarga tayanadi. Foizli kredit va shu kabi moliyalashtirish xizmatlaridan foydalanishni istamagan aholi qatlami va biznes vakillari uchun islomiy moliyalashtirish xizmat turlari taklif etilsa, biznes vakillarida o‘z i shlab chiqarish xajmini oshirishga bo‘lgan xohishini orttiradi, ularga yangi uskunalar keltirish imkonini beradi va |