Kokanduni uz

www.
kokanduni.uz 
q
о‘shiqchilikning barcha shakllari, turlari “Tomosha” degan birgina istiloh bilan ifodalangan. 
Asli arabcha bu s
о‘z “Qarash, kо‘zdan kechirish” degan ma’nolarni anglatadi. Ammo Mar
kaziy 
Osiyo mintaqasida uning ma’no doirasi juda keng bо‘lib, kо‘pchilikka mо‘ljallangan hamda
k
о‘ruvchi va tinglovchini quvontiradigan yoki qayg‘urtiradigan, ba’zan hatto jumbushga 
soladigan ijrolar, maydon ma’rakalari, marosimlar bilan bog‘liq namoyishlar va о‘yinlar –
barchasi “Tomosha” deb yuritilgan. Turkiychada “О‘yin” atamasi ham ishlatilgan
. Biroq uning 
q
о‘llash doirasi haddan tashqari juda keng bо‘lib, ermak mashg‘ulotlar, badantarbiya va 
sportga aloqador sohalarni ham 
о‘z ichiga olgan. Amir Temur Movarounnahrda ilgaritdan 
mavjud an’analarni davom ettirgan holda, о‘zining har bir g‘alabasin
i bayram, t
о‘y bilan 
nishonlagan. Har bir aziz mehmonni ziyofat va bazm bilan siylagan. Oilaviy marosimlarni ham 
sozanda, xonanda va raqqosu-raqqossalarsiz, umuman olganda 
о‘yinchilarning katta
-katta 
guruhlarini jalb etgan holda 
о‘tkazishni yoqtirgan. Unin
g davrida xalq bayramlari juda ham 
keng k
о‘lamda nishonlanganligini tarixiy manbalardan topishimiz mumkin. Xos bazmla
rda 
maqom kuylari chalingan. Bu kuylarga raqqos va raqqosalar xirom etgan, masxara va 
muqallidlar kuldirgan, bayramlarda katta maydon va ma
’rakalarga yarasha tomoshalar 
k
о‘rsatilgan. Maydon tomoshalari orasida ot bilan bajariladigan poyga, uloq chopish 
(K
о‘pkari), otdan ag‘darish, chavgon, qaboq о‘yin kabilar, haqqoniy kuch sinovi hisoblanmish 
kurash (Gushtirlik), qilich, nayza, gurzi va boshqa jangovar qurol va aslahalar bilan 
о‘tadigan 
bellashuvlar, shuningdek, q
о‘chqor, xо‘roz urishtirish kabi qadimiy о‘
yin va musobaqalar 
yetakchilik qilgan. Amir Temurning tug‘ilgan shahri Shahrisabz о‘rta asrlarda «Kubbatul ilm 
val adab» degan muqaddas nom
ga sazovor b
о‘lganligi tarixdan yaxshi ma’lum. Tarixiy 
ma’lumotlarning guvohlik berishicha, Shahrisabzda о‘z davrinin
g mashhur islom 
namoyondalari yashagan b
о‘lib, ulardan biri Abu Muhammad Obdon Keshiy edi. XIV
-XV 
asrlarda Abdulloh Samarqandiy, Abu Abdulloh Muhammad Buxoriy va Abul Husayn Muslim 
Nishopuriylar ham Shahrisabzda yashab islom tariqatini rivojlantirganlar. Amir Temur 
olimlar bilan suhbat va bahslar uyushtirishni yaxshi k
о‘rgan, g‘oliblarga qimmatbaho tuhfalar 
bergan. Sohibqiron hayotlik paytidayoq uning saroyidagi olimlar ilmiy kashfiyotlar bilan 
shuhrat qozonganlar. Bular qatoriga nasta’liq xatining kashfiyotchisi Abdulqodir Marog‘iniy 
(1334-
1435), buyuk riyoziyotchi G‘iyosiddin Jamshid, munajjim Sayyid Sharif Jurjoniy (1339–
1413), faylasuf va 
qomusiy olim Sa’diddin Taftazoniy (1322–
1392), Xoja Muhammad Porso 
(1420 yilda vafot etgan) va boshqalarni kiritish mumkin. Ilm ahlining vakillari, ayniqsa, 
tarixchilar, tibbiyot va nujum sohalari bilimdonlari (tarixchi Xofizi Abru, diplomatlar 
Shamsiddin Olmaliqiy va mavlono Abdulloh al Keshiy, munajjim Abdulloh Lison, tabib 
mavlono Fazlulloh Tabriziy va boshqalar) Sohibqironga safarlarda hamrohlik qilganlar. 
Sa’diddin Taftazoniy va Sharif Jurjoniy Amir Temur saltanatidagi qomusiy olimlar edi. Amir 
Temur tarix fanini, ayniqsa, xalqlar, elatlar tarixini juda yaxshi bilgan, 
о‘zi muntazam tashkil 
qilib turgan ilmiy majlislardagi munozaralarda faol qatnashgan. Xofizi Abruning 
ta’kidlashicha, bunday ilmiy bahslarda Sohibqiron о‘zini juda oddiy tutarkanki, davradagilar 
uning hukmdor ekanligini ham unutib q
о‘yarkanlar. Arab tarixc
hi olimi ibn Xaldun ham 
Damashq ostonasida Amir Temur bilan uchrashib suhbatlashganida, uning bilim doirasining 
kengligiga tahsin aytganligini manbalar orqali bilamiz. Amir Temur saltanatida fanning turli 
sohalari bilan bir qatorda, amaliy san’at, xattotlik san’ati, kitobot, adabiyot kabi sohalari ham 
rivojlandi. U 
о‘z saltanatidagi barcha xalq, elatlarning madaniyati, san’ati rivojiga ham e’tibor 
bergan. Amir Temur davriga kelib Movarounnahrda kitobot madaniyati yutuqlarining 
sintezlashuvi sodir b
о‘ladi. Ustalarning ilhom bilan ijod qilishiga shart
-sharoit yaratildi, 
dunyoda eng yaxshi qog‘oz ishlab chiqarildi. О‘rta Osiyoda qо‘lyozma kitoblarning ajoyib 
namunalari yaratildi. Amir Temurning Buyuk ipak y
о‘lini har tomonlama rivojlantirish 
yuzasidan qilgan say-
harakatlari Sharq va G‘arb orasida erkin axboro
t almashuviga, kitob 
ishlab chiqarish va uning t
о‘siqsiz olib о‘tilishi orqali axborot makonining kengayishiga ta’sir 

---

349