Kokanduni uz

www.
kokanduni.uz 
qozikaloni Muhammad Ashraf Buxoriyni (vafoti 1652-yil) huzuriga chaqirtirib, mazkur 
tarjimani mo
ʻʼtabar asarlar, xususan, Sharafuddin Ali Yazdiyning “Zafarnoma”si va shunga 
o
ʻ
xshash muhim manbalarga solishtirib chiqish va shu yo
ʻ
l bilan tarjimadagi xato va 
kamchiliklarni bartaraf qilishni topshirgan. Muhammad Ashraf Buxoriy ko
ʻ
rsatmaga ko
ʻ
ra, Mir 
Abu Tolib al-Husayniy at-Turbatiy nusxasini diqqat bilan tahrir qilgan. Shu zaylda asarning 
yangi, to
ʻldirilgan tahriri vujudga keladi va u “Malfuzoti Temuriy” (“Temurning aytganlari”) va 
“Voqeoti Temuriy” (“Temurning boshidan kechirganlari”) nomi 
bilan taniladi. Keyinchalik 
undan ko
ʻ
plab nusxalar ko
ʻ
chirilgani ma
ʼ
lum [2].
 
“Temur Tuzuklarida” davlatni boshqaruv va ilm
-
fanga alohida e’tibor berilgan: O‘z 
tajribamda ko‘rib bildimki, davlat agar dinu tartib asosida qurilmas, to‘rz
-
tuzkka bog‘lanmas 
ekan, unday 
saltanantning shukuhi, tartibi va qudrati yo‘qoladi. Bunday saltanat yalang‘och 
odamga o‘xshaydirkim, ko‘rgan har kimsa undan nigohini olib qochadi. Shuning uchun ham 
men saltanatim binosini islom dini, to‘ra va tuzuk asosida mustahkamladim. Ham
isha mening 
rozilgimni olib ish tutgan do‘stlarim oldimga panoh izlab kelganlarida, ularni o‘zimning baxtu 
davlatimga sherik qilib, hech qachon mol-mulk va tirikchilik ashyolarini ulardan ayamadim. 
Yana o‘z tajribamdan bildimki, sodiq va haqiqy do‘st uldurkim, o‘z do‘stidan ranjimaydi, 
do‘stining dushmanini o‘z yovi deb biladi. Agar kerak bo‘lsa, o‘z do‘sti uchun jonini ham 
ayamaydi. Qaysi mamlakatni zabt etgan bo‘lsam, o‘sha yerning obro‘
-
e’tiborli kishilarini aziz 
tutdim, sayyidlari, ulamolari, fuzalolari va mashoyi
hlariga ta’zim bajo keltirib, ortiq 
hurmatladim, ularga suyurg‘ol, vazifalar berib, maoshlarini belgiladim, o‘sha viloyatning 
ulug‘larini og‘a
-
inimdek, yoshlari va bolalarini bo‘lsa o‘z farzandalrimdek ko‘rdim. Har 
mamlakatning yaxshi kishilariga men ham yaxshilik qildim, nafsi yomonlar, buzuqlar va 
axloqsiz odamlarni mamlakatimdan quvdim. Har elning ulug‘larini, sharafli kishilarini 
hurmatlab martabalarini oshirdim [3-79-137].
Amir Temur tomonidan barpo etilgan markazlashgan davlat mamlakat iqtisodiyotining 
yaxshilanishiga va taraqqiy etishi, shaharlarning mustahkamlanishiga, karvon y
о‘llarining 
tiklanishi, savdo-sotiqning kengayishi, hunarmandchilikning, qishloq x
о‘jaligining taraqqiy 
topishiga zamin hozirladi. Bularning barchasi madaniyat va ilm-fanning ravnaq topishiga 
imkon yaratdi. Mamlakatda madaniyat va ilm-fanning gullab, keng miqyosda yuksalishi uchun 
siyosiy va iqtisodiy shart-sharoitning 
о‘zigina yetarli emas edi. Bunga boy madaniy merosning 
mavjudligi, ma’naviy zamin ham talab qilin
ardi. Movarounnahr va Xuroson boy madaniy 
an’analari hamda qadriyatlari bilan shuhrat qozongan
markaz b
о‘lib, Amir Temur davriga 
kelib yanada gullab yashnadi. Mamlakatda yaratilgan ijtimoiy 
–
iqtisodiy shart-sharoitlar 
Eron, Arab mamlakatlari, Hindiston, Xitoy va Yevropaning k
о‘pgina davlatlari bilan madaniy 
aloqalarni rivoj topishida asosiy rol 
о‘ynaydi. Amir Temur shaharlarga e’tiborini qaratib, 
dastlab 
о‘zi tug‘ilib о‘sgan yurti Shahrisabzda mahobatli Oqsaroy va kо‘rkam masjidlar, 
poytaxt Samarqandda ulu
g‘vor, hashamatli binolar, Turkistonda, Damashq va Tabrizda 
masjidu madrasalar barpo etishda bosh-qosh b
о‘ldi. Bu davrda Samarqand va Hirotdan 
tashqari Buxoro, Xiva, Shahrisabz, Balx, Mashhad, Sheroz kabi k
о‘plab madaniy markazlar 
mavjud b
о‘lib, bu markazl
arga jahonning k
о‘plab ilm
-
fan egalari yig‘ilgan edi. Amir Temur 
saroyining rassomlari ulug‘vor me’morlik yodgorliklarining, devorlarga solingan naqshlarning 
hamda qisman bizning kunlarimizgacha yetib kelgan miniatyura bezaklari b
о‘lgan yuzlab 
q
о‘lyozmalar
ning ijodkorlari 
–
Jahongir Buxoriy va boshqalar b
о‘lgan. Bularning barchasi 
Amir Temurni temuriylar davri Renessansining asoschisi deyishga dalil b
о‘ladi. 
Insoniyat 
о‘z taraqqiyoti davomida hamisha ulug‘ zotlarning ilmutafakkuri, aql
-
zakovatidan bahramand b
о‘lib kelgan, ular qoldirgan buyuk meroslaridan iftixor qilgan о‘zbek 
xalqining ham shunday 
iftixorga loyiq ulug‘ zotlari bо‘lgan. Ana shunday ulug‘ zotlardan biri 
buyuk davlat arbobi va ma’rifatparvar inson Amir Temur ibn Tarag‘ay Muhammad 
Bahodirdir. Shuningdek, 
о‘tmishda an’anaviy teatr, qо‘g‘irchoqbozlik, raqs, xalq sirki, 

---

348