Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Kalit so’zlar:
eksport, industrial mamlakatlar, TMK Yangi industrial mamlakatlar sanoatida eng zamonaviy texnologiyalar qo ʻ llaniladi va jahon bozorida raqobatbardosh yuqori sifatli mahsulotlar ishlab chiqariladi. Ularning tajribasi rivojlanayotgan mamlakatlar o ʻ z taraqqiyotida faqat o ʻ zlarida serob, hatto ortiqcha bo ʻ lgan tabiiy va mehnat resurslari bilan birga texnik jihatdan murakkab ishlab chiqarishga tayanishlari va bu tarmoqlarda qiyosiy afzalliklarga ega bo ʻ lishi mumkinligini ko ʻ rsatadi. Yangi industrial mamlakatlarning sanoat rivojida chet el kapitali faol rol o ʻ ynaydi. Masalan, Singapurda 1980-yillar oxirida ishlov beruvchi sanoat mahsuloti eksportining 90% ga yaqini, Koreya Respublikasida 27% chet el transmilliy kompaniyalari (TMK) filiallari hissasiga to ʻ g ʻ ri kelgan. TMK bu mamlakatlarda mahalliy arzon ishchi kuchidan foydalangan holda yangi, ba ʼ zan eng yangi sanoat korxonalarini qurishda ishtirok etadi. Ayrim detallar va butlovchi qismlar ishlab chiqaradigan tor ixtisoslashgan korxonalar quradi, mahsulotni pirovard yig ʻ ish rivojlangan mamlakatlarning o ʻ zida amalga oshiriladi. Masalan, elektronika sanoati sohasidagi AQSH va Yaponiya TMK Meksika, Singapur, Tayvan va Malayziyada yarimo ʻ tkazgichli priborlar va integral sxemalar chiqaradigan bir qator korxonalarni tashkil etdi. Ayrim TMK murakkab texnologiyani soddalashtirib, ishlab chiqarish jarayonini alohida qismlarga ajratib, rivojlanayotgan mamlakatlarda tegishli korxonalarni qurdi. Natijada bu mamlakatlardan ishlov beruvchi sanoat mahsulotlari eksportining katta qismi TMK ichki firma savdosidan iborat bo ʻ lib qoldi. Janubiy Sharqiy Osiyodagi Yangi industrial mamlakatlarning eksport yo ʻ nalishidagi rivojlanishi, eksport tuzilmasi tamomila o ʻ zgardi. Unda xom ashyo va oziq-ovqat hissasi keskin kamayib, sanoat eksportida to ʻ qimachilik mahsulotlari salmog ʻ i pasaydi, mashina va uskunalar hissasi juda o ʻ sib bordi. Masalan, 1970 yildan 1995 yilga qadar Singapur eksportida xom ashyo va oziq-ovqat hissasi (%larda) 72,5 dan 16,1 ga ga, Koreya Respublikasida 23,5 dan 6,7 gacha, Tayvanda 24,3 dan 7,3 gacha, to ʻ qimachilik tovarlari hissasi esa tegishlicha 5,6 dan 2,6 gacha, 41,1 dan 15 gacha, 29,0 dan 14,4 gacha qisqardi, mashina va uskunalar hissasi esa Singapurda shu davrda (% larda) 11,0 dan 62,3 ga, Koreya Respublikasida 7,2 dan 51,6 gacha, Tayvan 16,7 dan 47,7 gacha o ʻ sdi. 2avlod Yangi industrial mamlakatlarda ham xuddi shunday o ʻ zgarishlar bormoqda. Malayziyada xom ashyo va oziq-ovqat eksporti hissasi shu davrda 93,5% dan 26,9% ga qisqargan bo ʻ lsa, mashina va uskunalar hissasi 1,6% dan 50% ga o ʻ sdi. Tailandda xom ashyo va oziq-ovqat eksport hissasi 95,3% dan 26,3% pasayib, mashina va uskunalar hissasi 0,1% dan 31,5% ga ko ʻ tarildi. Shunday qilib, bu mamlakatlarning ko ʻ pchiligi mashina va uskunalar eksporti bo ʻ yicha jahondagi sanoati rivojlangan mamlakatlar |