Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz olmayotganligi tashvishga soladi. Maxsus ijtimoiy psixologik adabiyotlarda hayotga chidamli, irodali iborasi mavjud. Bu iboraga taalluqli bo‘lgan salbiy -xulq atvor larning paydo bo‘lishi o‘smir davridagi bolalardagi og‘ir iztirob noqobiloila, spirtli ichimliklarni iste’mol qi luvchi ota- onalar, shavqatsiz kaltaklash, tabiiy ofat, kambag‘allik, oiladardagi ajrim xolatlari kabilar ularni psixik rivojlanishiga salbiy ta’sir etadi.Bu borada o‘smirlarning ota– onasi, kattalar bilan qiladigan muloqoti asosan ularning katta bo‘lganlik hissi asosida tuzilganligi sababli qo‘llab - quvvatlashlariga ehtiyoj sezadilar. Ota onalar bilan faoliyat o‘smirga kattalarni yaxshiroq tushinis hlari uchun yordam beradi. O‘smir o‘zida bo‘layotgan o‘zgarishlar, uni tashvishga solayotgan muammolar xaqida ka ttalar bilan bo‘lishishga katta extiyoj sezadi, lekin buni xech qachon birinchi bo‘lib o‘zi boshlamaydi. O‘smir o‘ziga nisbatan yosh bolalardek qilinadigan muomila –munosabatiga qattiq norozilik bildiradi. O‘smirlar muloqoti nihoyasida o‘zgaruvchanligi bilan xarakterlanadi. Qayd etib o‘tilgan yo‘nalganlik albatta kattalarning ham muloqot va munosabatda mavjud, lekin ular kattalarnikidan o‘z emots ionalligi bilan farqlanadi. Tengdoshlari, shuningdek sinfdoshlari guruhida o‘smir o‘zining kelishuvchanlik xusus iyati bilan namoyon bo‘ladi. O‘smir yoshidagi o‘quvchilarda «Biz» hissining shakllanishiga yordam beradi va uning ichki holatini mustahkamlaydi. O‘smir yoshdagi bola uchun do‘st tanlash juda katta axamiyatga ega. O‘smirlik davrida do‘st juda qadirli hisobl anadi. Do‘stlar doimiy ravishda ruhan, qalban yaqin bo‘lishga extiyoj sezadilar. Bu extiyoj o‘smir do‘stlarning so‘rashishi va ko‘rishishlarida ko ʻrinadi.Ko‘pgina ana shunday juda yaqin munosabatlar, umumta’lim maktabi o‘smir yoshi o‘quvchilarining shaxs bo‘lib shakllanishdagi, birgalikdagi xarakatlarini o‘zi inson qalbida va xotirasida birumrga saqlanib qoladi. O‘z joniga qasd qilish hodisasini i lmiy jihatdan tadqiq qilishga XIX asrning XX asrning boshlaridan boshlab kirishila boshlandi. Bunga birinchidan, butunlay dunyo miqyosida o‘z joniga qasd qilish hodisasining ortib borayotganligi sabab bo‘lgan bo‘lsa, ikkinchidan suitsid muammosini o‘rganishga bag‘ishlangan qator ilmiy tadqiqotlarning yuzaga kelishi bu muammoni har tomonlama o‘rganishga turtki bo‘ldi. Asrimizning boshlarigacha bo‘lgan davrda o‘z joniga qasd qilish hodisasini o‘rganish bir qancha yo‘nalishlar bo‘yicha olib borilgan bo‘lib, bu yo‘nalishlarning deyarli barchasi suitsidni tushuntirishda bir yoqlamalikka asoslangan nazariyalarni o‘rtaga tashlaydi. Masalan, suitsidni o‘rganishning sotsiologik yo‘nalishdagi nazariyasi namoyondalari (asoschisi E.Dyurkgeym) o‘z joniga qasd qilish xulq i faqatgina ijtimoiy muhit ta’siri natijasida yuzaga keladi deb hisoblab, suitsidial xulqning keltirib chiqaruvc hi boshqa (psixologik, patologik, biologik) omillarni ko‘ra bilmaydilar. Bu yo‘nalishning asoschisi hisoblangan E.Dyurkgeym o‘zining 1897 yilda chop etilgan “O‘zini - o‘zi o‘ldirish” nomli asarida “O‘z joniga qasd qilish psixik yoki organik kasalliklar natij asida bo‘lmay, balki shaxsning jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarining izdan chiqishi yoki buzilishi mahsulidir”; - deb ta’kidlaydi. Uning fikriga ko‘ra suitsidni yuzaga keltiruvchi va sabablarni shaxsning ruhiy va individual psixologik xususiyatlaridan emas balkim, jamiyatdan, undagi ijtimoiy muhitdan izlash kerakdir. Uning ta’kidlashicha o‘z joniga qasd qilish ijtimoiy hodisa bo‘lib, uning miqdori har bir jamiyatda individga ta’sir qiluvchi “jamoa” kuchi bilan boshqariladi va bu kuchning faolligi jamiyatda amal qilinadigan institutlar (oila, davlat, partiya va boshq.) tili bilan belgilanadi. Ya’ni suitsid ko‘lami ijtimoiy tizimning “noinsoniy”strukturasi bilan bog‘liqdir. Rossiyada suitsidni tadqiq qilishning sotsiologik yo‘nalishi bo‘yicha qator ilmiy izl anishlar olib borildi. Jumladan, M.N.Fenomenov o‘z tadqiqotlarida suitsidal urinish sabablarini E.Dyurkgeym ta’kidlaganidek, “ijtimoiy institutl ardan emas balki, mamlakatda hukm surayotgan ichki nosog‘lom muhit va insoniy munosabatlar nosog‘lomligidan izla sh o‘rinlidir deb ko‘rsatadi. Ijtimoiy inqiroz deydi u, eski hayot tarzining yaratilishiga imkoniyat tug‘diradi”. Bu o‘rin almashish insonlar jamoasiga ham tegishli bo‘lib, keksalar o‘rniga yangi |