Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari
Yüklə 4,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
306
6.5. Hissiy bilish Hissiy darajadagi bilimning shakllari Sezgi va idrok Xotira, xayol va tasavvur Sezish va idrok etishInson tashqi dunyoga amaliy ta’sir ko’rsatishi jarayonida, mehnatda, sezgi a’zolari faol ishlashi natijasida amalga oshadi va rivojlanadi; masalan, harakatsiz ko’z narsalar rangini farqlashga qodir emas Xotira o’tmish hozirgi zamonni birlashtiradi, ularning bir-biriga o’tishini ta’minlaydi Xayol tajribada mavjud obrazlarni nafaqat qayta chaqiradi, bir-biri bilan bog’laydi va ularni tasavvurlar darajasiga ko’taradi Tasavvurlar –bir paytlar insonning sezgi a’zolariga ta’sir ko’rsatgan, miyada saqlanib qolgan aloqalar bo’yicha gavdalanadigan narsalarning obrazlaridir Tafakkurning asosiy shakllari Tafakkur– bu insonning narsalar muhim xossalari va munosabatlarini izchil, bilvosita va umumiy aks ettirishidir. Bashorat qilish «murakkab narsani od-diy narsaga aylantirish ning oliy darajasi Xulosa –mushohadaning nisbatan tugallangan birligi 307 6.6.Aqliy bilish Mulohaza – fikrning shunday shakliki,unda tushunchalarni bog’lash yo’li bilan biror narsa haqidagi biron-bir fikr tasdiqlanadi yoki rad etiladi Tushuncha – narsalar va hodisalarning umumiy, muhim xossa va aloqalari aks etuvchi fikr, tafakkur, tushunish faoliyatining mahsuli Amaliyot-jarayon Haqiqat jarayon sifatida ikki momentdan iborat Haqiqat-jarayon Mutloq haqiqat: ●Fanda isbotlangan va amaliyotda tasdiqlangani uchun hech qachon inkor etilmaydi ●O’zida to’liq bilimni ifoda qilganligi uchun bilish jarayonida ishtirok qilmaydi Nisbiy haqiqat: ● To’liq bo’lmagan, yakunlanmagan haqiqat ●Tugallanmaganligi uchun amaliyotda ilmiy tadqiqotni isbotlash va tasdiqlashni talab qiladi hamda bilish jarayonida ishtirok qiladi Haqiqat - tarixan asoslangan jarayon 1. Bilim - haqiqatning rivojlanishi demakdir 2. Haqiqat - cheksiz bilimlarni to’plash jarayoni 3. Bilish jarayonida haqiqat yanglishish bilan chambarchas bog’liq 4. Yanglishish - haqiqatning nisbiylik momentining mutloqlashtirilishidir 5. Haqiqat - doimo qandaydir shart-sharoitlar bilan bog’liq Mutloq moment (mutloq haqiqat) Nisbiy moment (nisbiy haqiqat) 308 6.8. Ilmiy bilishning tuzilishi Ilmiy dalil Empirik dalil Kuzatish Real eksperiment Obraz Modelli eksperiment Empirik tadqiqot natijalarini hi sobga olish Empirik umumlashtirish Fikriy eksperiment Mavjud nazariy bilimdan foydalanish Gipotezalar- ning shakllanishi Gipotezalarni tajribada tekshirish Atama va belgilarning kiritilishi Yangi tushunchalarning shakllanishi Ular ahamiyatini aniqlash Qonunularni aniqlash Nazariyalarni yaratish Nazariyani tajribada tekshirish Zarurat bo’lsa qo’shimcha gipotezalarni qo’llash ILMIY BILISH STRUKTURASI Empirik bilim va uning shakllari. Kuzatish – bilish ob’ektining muhim xossalari va munosabatlarini aniqlash maqsadida ataylab amalga oshiriladigan izchil idrok etishdir. Eksperiment – bu shunday tadqiqot metodiki, uning yordamida ob’ekt yo sun’iy tarzda yaratiladi, yo tadqiqot maqsadlariga mos keladigan ma’lum shart-sharoitlarda o’rganiladi Dalil – bilimining tasdiqlangan boyligiga aylangan moddiy yoki ma’naviy dunyo hodisasi, biron-bir hodisa, xossa yoki munosabatni qayd etish 309 6.9. Empirik va nazariy bilim shakllari Takrorlash uchun savollar: 1.Usul nima? Uning shakllari haqida so’zlab bering. 2.Shaklan noaniq tafakkurlash usulining mohiyatini ochib bering. 3.Dialektika usulining mazmun-mohiyati haqida Forobiyning fikrlarini so’zlab bering. 4.Dialektika usulining muqobillari sofistika, metafizika, eklektika haqidagi fikr-mulohazalaringizni bayon eting. 5. Bilish nima? Bilimning asosiy bosqichlari nimalardan iborat? 6. Hissiy va aqliy bilishning xususiyatlari, shakllari haqida so’zlab bering. 7. Haqiqat nima? Nisbiy hamda mutlaq haqiqatlarning o’zaro munosabatlari qanday? Nazariy bilim va uning shakllari Ilmiy muammo – ob’ektiv tarzda yuzaga keladigan, yechimini topish muhim amaliy yoki nazariy ahamiyatga ega bo’lgan masala yoki masalalar majmuidir Paradigma – fan rivojlanishini belgilovchi barqaror tamoyillar, umumiy me’yorlar, qonunlar, nazariyalar va metodlar majmui tushuntirish mumkin emasligini ifodalovchi vaziyatdir Nazariya – hodisalarning muayyan turkumi, bu turkumdagi hodisalarning mohiyati va ularga nisbatan amal qiladigan borliq qonunlari haqidagi bilimlarning mantiqiy asoslangan va amaliyot sinovidan o’tgan tizimidir . Muammoli vaziyat - aniqlangan dalillarni mavjud bilim doirasida tahlil etilishi Kategoriyalar – borliqning eng muhim tomonlari, xossalari va munosabatlarini aks ettiruvchi umumiy tushunchalardir. Fan kategoriyalariga ham shunday ta’rif berish mumkin. Gipoteza – yangi dalillarning mohiyatini tushuntiruvchi qonun mavjudligi haqidagi asosli taxmindir. Tamoyillar - asosiy nazariy bilim, ilmiy dalillarni tushuntirishda dasturilamal bo’lib xizmat qiluvchi rahbar g’oyalardir 310 8. Haqiqatning mezonlari haqida nimalar deya olasiz? 9. Amaliyotning bilish jarayonidagi ahamiyati nimalardan iborat? 10.Ilmiy bilishning o’ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat? 11.Ilmiy bilishning empirik darajasini tavsiflab bering. 12.Bilishning empirik darajasida qaysi usullardan foydalaniladi? 13.Ilmiy bilish nazariy darajasining xususiyatlari haqida so’zlang. 14.Nazariy bilishning shakllariga nimalar kiradi? 15.Olam haqida ilmiy manzara yaratishda falsafiy g’oyalarning ahamiyati nimalardan iborat? Test topshiriqlari: 1.Uslub (metod) nima? a) bilishda qo’llaniladigan usullar b) olamni ratsional bilish vositasi v) olam va odamni anglash yo’llari g) bilish tamoyillari, yondashuvlari, qoidalari va talablari tizimi (sistemasi)dir 2. Metafizikaning mohiyati nimada ? a) Bu bilishning umumiy metodologiyasidir. b)Dunyoning barqarorligini ta’kidlovchi ta’limot. v) Faqat miqdoriy o’zgartishlarni tan oluvchi ta’limot. g) Muhim va nomuhim aloqa va munosabat o’rtasidagi farqni rad etuvchi ta’limot. Yüklə 4,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|