Няшриййатын директору: Ислам ширинов

partiya komitəsinin üzvü seçilir. o, 1945-ci ilin mart ayında «Azərbaycan 
xalqının sosialist mədəniyyətinin təşəkkülü» mövzusunda namizədlik 
dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə etmişdir. 1954-cü ilin mart ayından 
1958-ci ilə  qədər Azərbaycan Dövlət Universitetinin fəlsəfə kafedrasında baş 
 
143

---

müəllim, dosent vəzifələrində  işləmişdir. Respublikamızda fəlsəfə elmi üzrə 
akademik A.O.Makovelski istisna olmaqla bir nəfər də olsun elmlər doktoru 
yox idi. Belə bir şəraitdə Respublika Elmlər Akademiyasında fəlsəfə elminə 
rəhbərlik etmək F.Köçərlinin üzərinə düşmüşdü. Qeyd etmək lazımdır ki, 60-cı 
illərdə elmlər namizədlərinin və doktorların sayı xeyli artdı və nəticə etibarı ilə 
1968-ci ildə Fəlsəfə İnstitutunu bərpa etmək mümkün oldu. İnsitutun yenidən 
təşkilində,  əlbəttə, F.Köçərlinin  əməyi böyük olmuşdur. O, 1950-ci ildə 
fəaliyyəti dayandırılan  və nəhayət, yenidən təşkil edilən Fəlsəfə İnstitutuna ilk 
direktor təyin edildi. F.Köçərli 1966-cı ilin iyun ayında «Azərbaycanda inqilabi 
demokratik fikir və Nəriman Nərimanov» mövzusunda doktorluq dissertasiyası 
müdafiə etmiş, Azərbaycanda inqilabi demokratiya probleminin xüsusiyyətləri 
barədə alim sözü söyləmiş, məsələnin qoyuluşuna tam aydınlıq gətirmişdir.  
Oxucuya təqdim olunan göstəricidə ədəbiyyat xronoloji qaydada, hər ilin 
daxilində isə  əlifba sırası ilə düzülmüşdür. F.Köçərlinin  əsərlərinin biblioqra-
fiyasında yaradıcılığının  əsas tarixləri, elmi-tədqiqat, təşkilati işlərinin qısa 
səciyyəsi göstərilir. Göstəricidə alimin dissertasiyalara elmi rəhbərliyi, həyat və 
yaradıcılığı haqqında ədəbiyyat ayrıca bölmələrdə verilmişdir. 
Dünya  şöhrətli Azərbaycan filosofu Şihabəddin Yəhya Sührəvərdiyə 
(1154-1191) həsr olunmuş biblioqrafik məlumat kitabında (14) həyatı  və 
yaradıcılığı  nəzərdən keçirilir, geniş mündəricəli traktatlar, onlara görkəmli 
filosoflar tərəfindən yazılmış  şərhlər və haşiyələr, həmin  əsərlərin çap və 
əlyazması nüsxələri barədə  məlumat verilir. Şihabəddin Sührəvərdi haqqında 
mənbələr, habelə  Şərq və  Qərb dillərində  tədqiqatlar onun dünya şöhrəti 
haqqında müəyyən təsəvvür yaradır. 
Azərbaycan EA Rəyasət Heyəti Şihabəddin Yəhya Sührəvərdinin vəfatı-
nın 800 illik yubileyini keçirmək barədə  qərar qəbul etmiş, tədbirlər planı 
hazırlamışdır. 2 aprel 1991-ci il tarixli bu sənəddə qərara alınmışdır ki, Şiha-
bəddin Sührəvərdinin vəfatının 800 illiyi ilə  əlaqədar 1991-ci ilin dekabrında 
elmi sessiya keçirilsin; Şihabəddin Sührəvərdi haqqında dövri mətbuatda, 
«Elm» qəzetində, «Xəbərlər» jurnalında məqalələr buraxılsın, radio və televi-
ziya verilişləri təşkil edilsin; Şihabəddin Sührəvərdinin həyat və yaradıcılığı 
haqqında monoqrafiya və biblioqrafik məlumat çapa verilsin; o cümlədən, Av-
ropa xalqları dillərinə  tərcümə olunan əsərlərinin  əldə edilməsi, tərcüməsinin 
təşkili,  əsərlərinin həm orijinalın, həm də  tərcüməsinin nəşrə hazırlanması 
haqqında təkliflər verilsin; Şihabəddin Sührəvərdinin portretinin yaradılması 
məqsədilə müsabiqə elan edilsin; Şihabəddin Sührəvərdinin xatirəsinin  əbədi-
ləşdirilməsi üçün adının Bakı  şəhərindəki küçə, meydan və elmi idarələrdən 
birinə verilməsi haqqında vəsatat qaldırılsın; orta məktəblərin təhsil proqra-
mında və dərsliklərdə digər Azərbaycan filosofları ilə yanaşı Şihabəddin Süh-
rəvərdiyə həsr olunmuş bölmələrin nəzərdə tutulması Xalq Təhsili Nazirliyinə 
tövsiyə edilsin. 
 
144

---

Şihabəddin Yəhya Sührəvərdinin elmi-fəlsəfi irsi şərqşünas fəlsəfə 
tarixçilərinin həmişə diqqət mərkəzində olmuşdur. Onun vəfatının hicri tarixi 
ilə 800 illiyi Qahirədə qeyd edilmiş, bu münasibətlə 1974 (1975)-cü ildə böyük 
bir məcmuə buraxılmışdır. 
Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi bəşər fəlsəfi fikrinin inkişafında özünə 
layiqli yer tutmuşdur. Onun misilsiz xidmətini işıqlandırmaq və  təbliğ etmək 
bizim müqəddəs borcumuzdur.  
Dünya  şöhrətli Azərbaycan filosofunun yubileyi ilə  əlaqədar qısa müd-
dətdə hazırlanmış bu kitabça gələcək nəşrlərdə yəqin ki, daha da təkmilləşdi-
riləcək və genişləndiriləcək.  
Biblioqrafik göstəricidə  Şihabəddin Sührəvərdinin fəlsəfi irsi və onun 
dünyada yayılması; Zəngin irsin saxlanıldığı ünvanlar; Şihabəddin Sührə-
vərdinin  əsərləri;  Şihabəddin Sührəvərdinin  əsərlərinə  şərhlər və haşiyələr; 
Şihabəddin Sührəvərdi haqqında mənbələr;  Şihabəddin Sührəvərdi haqqında 
tədqiqatlar (20 adda ərəb dilində, 14 adda fars dilində, 6 adda fransız dilində, 6 
adda alman dilində, 4 adda ingilis dilində, 3 adda türk dilində, 30 adda 
Azərbaycan dilində, 8 adda rus dilində mənbə) öz əksini tapmışdır. 
«Şihabəddin Sührəvərdinin fəlsəfi irsi və onun dünyada yayılması» adlı 
yazıdan məlum olur ki, Şihabəddin  Əbülfütuh Yəhya ibn Həbəş Sührəvərdi 
Azərbaycanın qədim Zəncan  şəhəri yaxınlığındakı Sührəvərd qəsəbəsində 
anadan olmuşdur. O dövrdə Sührəvərd özünün təbii gözəlliyi və abadlığı ilə 
bərabər, mədəni səviyyəsi ilə  də  məşhur idi. Cəlaləddin Ruminin atası Baha-
əddin Vələd (…-1231) bu cəhəti xüsusi qeyd etmişdir. Sührəvərddən görkəmli 
alimlər, ictimai-siyasi xadimlər çıxmış, Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin 
mədəniyyət tarixində layiqli yer tutmuşlar. 
Şihabəddin Sührəvərdi kiçik yaşlarında Marağa  şəhərinə getmiş, orada 
Məcəddin Cilidən fəlsəfəni və fiqhin (müsəlman hüququnun) əsaslarını öyrən-
mişdir. O, sonra İsfahan  şəhərində  Zəhirəddin Fəraisinin yanında peripatetik 
filosof İbn Səhlan Savinin (…-1058) məntiq, metafizika və fizika (təbiətşünas-
lıq) hissələrindən ibarət «Bəsirətlər» («əl-Basir») kitabını mütaliə etmişdir.  
Şihabəddin Sührəvərdi Azərbaycanın, ümumiyyətlə, Yaxın və Orta Şər-
qin mühüm şəhərlərin, o cümlədən, Ərdəbil, Miyanə, Diyarbəkir, Xərbut, Kon-
ya, Sivas, Mardin, Bağdad, Dəməşq və  Hələbi gəzmişdir. Həmin səfərlərdə 
onun  əsas məqsədi orijinal elmi-fəlsəfi doktrinalarını yaymaq idi. Öz şagirdi 
Şəmsəddin Şəhrəzuri (…-1250) bu barədə yazır: «Allah ruhunu təqdis eləmiş, 
(Şihabəddin Sührəvərdi) çoxlu ölkələr gəzib dolaşmış, elmlərdə özünə həmfikir 
tapmağa güclü şövq göstərmişdir». 
Mosulda  İbn Yunus (1154-1242), Mardində  Fəxrəddin Mardini (…-
1195), digər yerlərdə Seyfəddin Amidi (1156-1233) kimi tanınmış alimlər, 
filosoflar onun ideyalarını qızğın müdafiə edirdilər.  
 
145

---

Azərbaycan fəlsəfəsində, sosial ekologiyasında, mifoloji problemlərin 
tədqiqində özünəməxsus yer tutan alimlərdən biri Ağayar  Şükürovdur. Onun 
qələmindən çıxan məqalə, monoqrafiya və  dərsliklər orijinal tədqiqat metodu 
və metodologiyası, yazılış  tərzi, dili, ümumiləşdirmə priyomları ilə seçilir. 
Tədqiq etdiyi problemlər özünün orijinallığı və aktuallığı ilə diqqəti cəlb edir. 
Müasir mərhələdə Azərbaycan filosofları arasında öz məhsuldar fəaliyyə-
ti ilə seçilən, xalqımızın mənəvi mədəniyyət xəzinəsini zənginləşdirən sanballı 
alimlərimiz arasında fəlsəfə elmləri doktoru, professor Ağayar Şükürovun özü-
nəməxsus yeri vardır. Onun hərtərəfli və geniş yaradıcılığı xüsusi tədqiq olun-
malıdır. Son dövrlərdə onun Azərbaycan elminə verdiyi töhfələr, yəni elmi icti-
maiyyətimiz tərəfindən xüsusi rəğbətlə qarşılanan tədqiqat əsərləri Azərbaycan 
ictimai fikir tarixində böyük əhəmiyyətə malikdir.  
Alim haqqında Azərbaycan MEA Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitutu 
2000-ci ildə Ağayar Şükürova həsr olunmuş biblioqrafik göstərici çap etdirmiş-
dir (4). 107 səhifəlik biblioqrafik göstərici Yadigar Babayev və Ariz Gözəlov 
tərəfindən tərtib olunmuşdur. Biblioqrafik göstəricinin redaktoru Əflatun Ama-
şovdur. 169 biblioqrafik təsviri özündə cəmləşdirən bu biblioqrafik göstəricidə 
«Tərtibçidən»; «Həyatı və elmi ictimai fəaliyyətinin əsas tarixləri»; «Yorulmaz 
tədqiqatçı» (oçerk fəlsəfə elmləri doktoru Vəli Həbiboğlu tərəfindən yazılmış-
dır); «Əsərlərinin biblioqrafiyası» (18 adda kitabı, 5 adda dərsliyi öz əksini tap-
mışdır); «Elmi jurnal və  məcmuələrdə çap olunmuş  məqalələri» (83 adda); 
«Qəzet məqalələri» (43 adda); «Elmi rəhbərliyi altında müdafiə olunmuş nami-
zədlik dissertasiyaları» (cəmi 8 nəfər)  xronoloji ardıcıllıqla verilmişdir. «Ağa-
yar Şükürovun kitabları haqqında rəylər» bölməsində 13 müəllifin rəyi haqqın-
da informasiya əldə etmək mümkündür. Sonda isə «Əsərlərinin əlifba göstərici-
si»; «Müştərək müəlliflərin əlifba göstəricisi»; «Haqqında yazmış müəlliflərin 
əlifba göstəricisi» adlı köməkçi göstəricilər vasitəsilə biblioqrafik mənbənin 
axtarış imkanları daha da zənginləşmişdir.     
Biblioqrafik göstəricidən məlum olur ki, Ağayar Məhəmməd oğlu Şükü-
rov 25 mart 1946-cı ildə Biləsuvar rayonunun Əmənkənd kəndində anadan 
olmuşdur. O, 1963-cü ildə orta məktəbi bitirmişdir. Uşaqlıqdan  ədəbiyyat və 
tarixə həvəs göstərmiş, şeirlər də yazmışdır. O vaxtlar müəyyən maneələr oldu-
ğuna görə jurnalistika fakültəsinə deyil, tarix fakültəsinə imtahanları daxil ol-
muşdur. Onun «Nəsiminin ictimai-fəlsəfi görüşləri» mövzusunda yazdığı dip-
lom işi mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. 1969-cu ildə 
A.Şükürov Azərbaycan MEA Fəlsəfə  və Hüquq İnstitutunun aspiranturasına 
daxil olmuşdur. O, 1975-ci ildə fəlsəfə elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almaq 
üçün «Milli və dini ənənələr» mövzusunda yazdığı dissertasiyanı müdafiə 
etmişdir. 1984-cü ildə “Elm” nəşriyyatında çap etdirdiyi «Müasir dövrün 
qlobal, ekoloji və demoqrafik problemlərinin sosial-fəlsəfi mahiyyəti” əsəri ilə 
o, Azərbaycan fəlsəfəsində yeni qlobal problemlər istiqamətinin bünövrəsini 
 
146

---

qoymuşdur. 1989-cu ildə A.Şükürov «Müasir qlobalistikada ekoloji problemlə-
rin yeri və rolu» adlı doktorluq disertasiyasını müdafiə etmişdir. 1991-ci ildə o, 
SSRİ  məkanında ilk dəfə olaraq «Ekologiyanın fəlsəfi problemləri»  şöbəsini 
yaratdı. Təkcə bunu demək kifayətdir ki, 2000-ci ilə qədər şöbənin təşəbbüsü 
ilə «Ekologiya. Fəlsəfə. Mədəniyyət» adlı məcmuənin 24 buraxılışı çap olun-
muşdur. Professor Ağayar Şükürov bir sıra Beynəlxalq konfranslarda iştirak və 
çıxış etmişdir. Əsərləri Rusiyada və Türkiyədə çap olunmuşdur.  
Göstəricinin «Yorulmaz tədqiqatçı» başlıqlı oçerkində qeyd edilir ki, 
onun yazdığı kitablara, monoqrafiyalara, dərsliklərə, məqalələrə diqqətlə nəzər 
salsaq, xalqını, vətənini, tarixi keçmişini dərindən düşünən bir alimin, ziyalı-
nın, vətəndaşın ürək döyüntülərini, mənəvi dünyasını aydın görə bilərik. A.Şü-
kürovun namizədlik dissertasiyası «Milli və dini ənənələr» mövzusunda oldu-
ğuna görə o, dinin tarixi köklərini, əsl mahiyyətini, cəmiyyətdə mövqeyini, dini 
adət və ənənələri, ümumiyyətlə, ateizm problemlərini çox dərindən öyrənmiş-
dir. Qeyd edək ki, Sovet cəmiyyətində dini adət və ənənələrin öyrənilməsinə, 
ateizm tərbiyəsi məsələlərinə xüsusi diqqət yetirilirdi. Bu cəhətdən gənc alimin 
ilk çap məhsulu da məhz həmin mövzuda olmuşdur. O, 1979-cu ildə «Bilik» 
cəmiyyətinin xəttilə nəşr etdirdiyi «Sosialist adət, ənənələri və ateizm tərbiyə-
si» kitabında adət, ənənə, onların mahiyyəti, sosialist adət-ənənələrinin təşək-
külü gedişində dini ayin və  mərasimlərin aradan qaldırılması  və s. mühüm 
problemləri şərh etmiş, ateizm tərbiyəsi ilə bağlı müəyyən mülahizələrini bil-
dirmişdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, həmin dövrdə bu qəbildən olan tədqiqat 
işlərinin aparılmasına böyük ehtiyac duyulurdu. Lakin gənc tədqiqatçı ateizm 
tərbiyəsi ilə bağlı yazdığı mövzulara heç də ehkamçılıq mövqeyindən yanaş-
mırdı, o yeri gəldikcə dinin mütərəqqi xüsusiyyətlərini, eləcə də insanları fana-
tizmə, mövhumata səsləyən xüsusiyyətləri də açıb göstərirdi. Biz bu cəhətlərə 
«İslam-adət və ənənə», «Sosial tərəqqi və ateizm» kitablarında rast gələ bilərik.  
Müstəqillik şəraitində dövlətimiz və xalqımız, alimlərimiz, ziyalılarımız, 
bütün qəbildən olan mütəxəssislərimizin qarşısında duran ən mühüm vəzifə 
müasir Azərbaycan cəmiyyətini  informasiyalaşdırmaqdır.  
Ümumiyyətlə, informasiyalaşdırma cəmiyyət üzvlərinin, dövlət idarə or-
qanlarının, yerli özünüidarə orqanlarının, cəmiyyətin bütün sosial strukturları-
nın, ictimai təşkilatların informasiya ehtiyatlarını formalaşdırmaq və ondan 
istifadə etmək  əsasında informasiya tələbatını ödəmək üçün optimal şərait 
yaradan, həmçinin bu sahədə  vətəndaşların hüququnu həyata keçirən, təşkil 
edən sosial-iqtisadi və elmi-texniki prosesdir.  
Müasir dövrdə  cəmiyyətin informasiyalaşdırılması cari biblioqrafik 
məlumatın dolğunluğunu, ardıcıllığını və operativliyini daha da artırmağı tələb 
edir. Buna görə  də  ənənəvi nəşrlərlə yanaşı, avtomatlaşdırılmış sistemlərin 
yaradılması, elektron nəşrlərin hazırlanması da dövrün zəruri  şərtlərindədir. 
Burada kitabxanalar və biblioqrafik fəaliyyətin digər subyektləri bilavasitə 
 
147

---

dövlət və  məhəlli informasiya-kitabxana ideologiyasının formalaşmasında, öz 
fəaliyyətlərinin hüquqi əsaslarının hazırlanmasında fəal iştirak edə bilirlər. 
Nəticə olaraq qeyd etmək lazımdır ki, fəlsəfə elminə dair biblioqrafik 
informasiya təminatına həsr olunmuş mövzu araşdırılarkən məlum olmuşdur 
ki, bu sahəyə dair biblioqrafik nəşrlər kifayət qədər deyil. Ona görə  də bu 
sahədə müvafiq sahənin oxucu qruplarının informasiya təminatını daha da 
yaxşılaşdırmaq məqsədilə biblioqrafik göstəricilərin tərtibini artırmaq, eyni 
zamanda müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqindən yararlanaraq 
onların elektron variantını da informasiya istifadəçilərinin ixtiyarına vermək 
məqsədəuyğundur.