Konveyer transportida otval xosil qilish

12.2. Qazish-yuklash ishlari texnologik sxemalari.
Karyerlarda qazib-yuklash ishlari kon jinslarini kavjoy dan ajratib olib, uni transport vositasiga yuklash yoki qoplama jinslar ag‘darmasiga eltib, to‘kishni o‘z ichiga oladi. Karyerlarda qazib-yuklash uskunalari sifatida siklli yoki uzluksiz prinsipda ishlaydigan ekskavatsiyalovchi mashinalardan foydalaniladi (19-rasm). Qazish va yuklash ishlarini, asosan, ekskavatorlar bajaradi. Shu sababli qazish va yuklash ishlari bitta jarayon bo‘lib qazib-yuklash ishlari deb yuritiladi. Siklli ishlaydigan mashinalaming (bir cho‘michli ekskavatorlar, yuklagichlar, g‘ildirakli skreperlar, buldozerlar va boshqalar) ishchi organi davriy harakatlanuvchi faqat bitta cho‘mich yoki qirish elementi (buldozer pichog‘i - lemexi) dan tashkil topgan bo‘lib, davriy ravishda kon massasini kavjoy dan ajratib olib, to'kish joyiga eltib berish vazifasini bajaradi. Uzluksiz prinsipda ishlaydigan mashinalar (ko‘p cho'michli zanjirli, rotorli ekskavatorlar va boshqalar) ishchi organi (cho‘michi yoki qirg‘ichi) halqasimon trayektoriya bo‘yicha harakatlanishi tufayli uzluksiz yuk potokini hosil qilib. qazibyuklash ishlari uzluksizligini ta’minlaydi.
Qazib-yuklash ishlari, qazib-yuklovchi mashinalar turgan gorizontga nisbatan kavjoyning joylashishiga ko‘ra yuqoridan, pastdan va ham yuqori, ham pastdan (aralash) qazib olish, shuningdek yuqoriga, pastga va ham yuqoriga, ham pastga yuklash usullari bo‘yicha bajarilishi mumkin.


12.3. Karyerlarda buldozerlar, skreperlar va yuklagichlarning qо‘llanilishi.
Buldozerlar, skreperlar va bir cho‘michli yuklagichlar qoplama jins va foydali qazilmalarni qazib-eltuvchi mashinalar bo‘lib, karyerlarda kon massasini massivdan yoki maydalangan jins uyumlaridan qazib olib6 transport vositalariga yuklash yoki jins ag‘darmalariga eltib (cho‘michida tashib) joylashtirish hamda boshqa yordamchi ishlarni bajarishda qo‘llaniladi. Buldozer yoki skreperlar bilan yuklash ishlari maxsus bunkerlar orqali amalga oshiriladi.
Yuklagich mashinalari esa kon massasini bevosita transport vositalariga yuklaydi.
Buldozerlar gusenitsali yoki g'ildirakli yurish mexanizmiga ega bo‘lib, g‘ildiraklilari past bosimli (0,15 - 0,175 MPa) shinalar bilan ta’minlangan bo‘ladi va yuqori tezlikda (30 km/ soat) harakatlanish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
G‘ildirakli skreperlar o‘ziyurar yoki tortuvchi agregatga tirkalgan cho‘mich (katta hajmga ega) ko'rinishida bo‘lib, kon jinslarini qazib olish, kerakli masofaga eltish va uni o‘sha yerga to‘kish ishlarini bajaradi. Skrepeming ishchi organi tag qismining old tomoniga qirqish pichoqlari o‘rnatilgan cho‘mich bo‘lib. pichoqlar yordamida kon jinslarini qirib oladi va cho‘michini to'ldiradi. Skreperlar cho‘michi teleskopik yoki greyferli boMishi mumkin. Erkin to‘kadigan, majburiy to‘kadigan va yarim majburiy to‘kadigan turlarga boiinadi.
Skreper bilan jinslami qazib olish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Skreper kavjoyga kelishi bilan uning oldingi to‘sig‘i ko‘tarilib, cho‘michi tushiriladi va uning pichoqlari jinsga tiraladi. Skrepeming harakatlanishi natijasida jinsning kichik qatlami qirib olinib, cho‘mich to‘ldiriladi. Qirib olinadigan qatlam qalinligi yumshoq jinslarda 0,2-0,3 m ni, yaxshi maydalangan zich jinslarda esa 0,1-0,15 m ni tashkil qiladi. Cho‘mich jinslarga to Ugandan so‘ng skreper uni to‘kish joyiga eltib to‘kadi.
Bir cho‘michli yuklagichlar (35-rasm) qisqa strelasi uchiga oshiq-moshiq orqali cho'mich o'matilgan o‘ziyurar shassi ko‘rinishiga ega bo‘ladi.Yuklagichlar burilmaydigan (cho‘mich bo‘shatilayotganda burilmaydi), yarimburiladigan va to‘la buriladigan konstruksiyali bo‘lib, yurish mexanizmi esa pnevmog‘ildirakli yoki gusenitsali bo‘ladi. Yuklagichning ishlash siklini cho'michni to‘latish, yurish holatini ta’minlash balandligigacha cho‘michni ko‘tarish, yukni to‘kish joyigacha yurish, cho‘michni bo‘shatish va kavjoyga qaytib kelish operatsiyalari tashkil qiladi. Qurilish materiallari, rangli metallar karyerlarida, shuningdek, murakkab tarkibli kavjoylar va yaxshi maydalangan jins uyumlarini qazib-yuklash ishlarida yuklagich mashinalaridan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi.