pugok
va
so
ijti-
m oiy qatlam idan bo'lgan ham da
yanin
("erkin o d am lar") toifasiga
teng bo'lgan kishilar qabul qilina boshladi. Aynan shu kabi islo-
hotlar tufayli dehqonlar harakati kam aydi. 1199 yil m am lakatning
sh im oli-sharqid a q o'zg'olon boshlanadi. Lekin C hxve C hxunxon-
ning m intaqadagi vaziyatni o'zgartirish borasidagi va'dasi tufayli
tez orada q o'zg'olon bostiriladi.
Darhaqiqat, bu vaqtda m am lakatda dehqonlar harakati birm unc-
ha kuchsizlandi va asosan pastki qatlam -
nobilarga
qarshi harakatlar
bo'ldi. 1198 yili m am lakatda Chxve Chxunxon xonadonidan bo'lgan
M anjok boshchiligidagi nobilar suiqasdining oldi olindi.
M anjok nobilarning ahvolini yaxshilash bilan cheklanm adi. U
hokim iyatni qo'lga olish, odam larning nobiga aylanishiga oid huj-
jatlarni yo'q qilish; aslzoda bo'lm agan "p ast tabaq a" va "m arh a-
m atli" odam larni tenglashtirish kabi bir qator siyosiy m aqsadlarni
am alga oshirishga harakat qildi. Suiqasd fosh boMganidan so'ng,
u ning rahbari va 100 dan oshiq tarafdorlari yo'q qilindi. 1200
yili C hinchju (Kyonsan provinsiyasijda nobilar g'alayoni bo'ldi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
V B o b . K O R YO D A V LA TI
57
Q o'zg'olonch ilar 6 m ingdan ortiq m ahalliy am aldor va zodagon-
larni asiro lib , ko'plarini o'ldiradilar. Aynan shu yili M ilsonda ham
nobilar q o'zg'olon i bo ladi. K eyinchalik Xapchxonda
ptigok
ijtimo-
iy qatlam i g'alayon ko'taradi.
1202 yili K yonsan provinsiyasida yana g'alayonlar boshlandi
va uning ishtirokchilari, asosan, armiyaga yaqinda jalb qilingan
dehqonlar, buddaviy ruhoniylar bo'lgan. Q o'zg'olonlard an keyin
o'ziga xos arm iya tashkil etilgan bo'lib, bu arm iya qariyb ikki yil
hukum at qo'shinlari bilan jan glar olib bordi. U larning asosiy shi-
orlaridan biri Sillani qayta tiklash b o 'lg an .........
Koryoning davlatchilik tizimi kuchsizlanishiga dehqonlar
g'alayonlari va "nufuzli oilalar" orasidagi o'zaro kelishm ovchiliklar
sabab bo'lgan. Boshqa tomondan, bu holat Koreya davlatchiligi sah-
nasiga yangi shaxslar va turli tabaqalar kelishiga im koniyat bergan.
M o 'g 'illa r b o s q in i
1211 yili Shim oliy Xitoyga C hingizxon
boshchiligidagi m o 'g 'illar bostirib kira-
di M o 'g 'illar m azkur hududlarni bosib olgandan so'ng, u lam ing
sharqiy yerlarida ularga b o 'y sunuvchi Dunchjen nom li qo'g'irch oq
davlat tashkil qilindi. 0 'z navbatida, bu yerda b o'lgan Lyao va Szin
davlatlari tugatildi. K idanlar o'zlarining yerlaridan haydab chiqa-
rildi. 1216 yilda yuz m inglab kidanlar A m nokkan daryosidan o'tib,
Koryo hududiga kirib keldi, lekin ular tezda Koryo arm iyasi tomo-
nidan quvildi. Biroq ular 1217 yili yana hujum qilib, poytaxtgacha
yetib boradi, lekin yana bir bor m am lakatdan quvib chiqariladi.
1218 yili bahorida kidanlar yana m ustahkam lanishga h arakat qildi,
lekin tezda bo'lib tashlanadi. Aynan m azkur arm iyaning qoldiq-
lari K andon qal'asiga joylashgan. Biroq, ushbu yil oxirida qal'aga
10 m ing m o'g'illar va 20 m ing jung'orlar bostirib keladi. 1209 yil
boshida qai'ada yon g‘in sodir bo lgan va yirik zodagonlar 50 ming
kidan asirlar bilan birga m o'g'illar qo'liga o'tadi. M o 'g 'illar van sa-
royiga ikki m am lakat o'rtasid agi "d o 'stlik m un osabatlari" haqida-
gi tinchlik sulhini tavsiya qilgan. Lekin bu sulhga ko'ra, Koryoga
vassallik m aqom i berilgan. Koreya davlati m o'yna, ipak ham da
g azlam alar, qog'oz, siyoh va boshqa m ahsulotlar orqali katta m iq-
dorda o'lpon to'lashga m ajbur bo'lgan.
M o 'g'illarga o'lp on to'lash uchun dehqonlarga qo'shim cha so-
liqlar joriy etildi. Bu esa dehqonlar g'alayonlari (1217, 1219 yy )ga
www.ziyouz.com kutubxonasi
58
V B o b . K O R YO D A V LA TI
sabab bo'ldi. Q olaversa, bu vaqtda chegara hududlarda separatis-
tik harakatlar sodir bo'ldi.
1225 yili m o'g'il elchisi va uning m ulozim lari o'lpon yig'ib qay-
tayotgan vaqtda A m nokkan daryosi bo'yid a o'ldiriladi. Garchi, ko-
reys hukum ati bu ishlarda kidanlar va m o‘g‘ilIarning o'zlarini ayb-
dor deb hisoblashlariga qarm asdan, Koryo bilan m o'g'illar orasida
rasm iy aloqalar to'xtatiladi. Lekin m o 'g ‘illar bu holatga birdaniga
javob qaytarib, g'arb yo'nalishida yurish qilm adi. 1231 yili U gedey
xon Xitoyga hujum qilgan vaqtda Saritoy boshchiligidagi m o'g'il
qo'shinlarining bir qism i Koryo hududiga bostirib kirdi. Ikkala to-
mon o'rtasida janglar bo'Igan, lekin asosiy jang A nbuk qal’asida
bo'lgan . Bu jangda Koryo arm iyasi yengilgan. 1232 yili Koryo kat-
ta m iqdorda o'lpon to'lash va M o 'g'iliston ga 2 m ingta aslzoda oi-
lalaridan o 'g 'il-q iz la rn i yuborish sharti bilan tinchlik sulhini tuzdi.
Shundan keyingina m o‘g'illar m am lakatda o'zlarining 70 ta noibini
qoldirib, chiqib ketadi. M o 'g'illar m am lakatni tark etgandan so'ng
Chxve C hxunxonning o‘g'Ii Chxve U (1219-1249 yy.) m o'g'illarga
qarshi m ajlis chaqirdi. M am lakatdagi barcha m o‘ il noiblari
ldirildi. M odom iki, m o'g'ilIar bilan quruqlikda jang qilish qiyin
edi. Shu bois m am lakat poytaxti (van saroyi, davlat tashkilotlari,
Kegyon aholisining bir qismi va zodagonlar) m o'g 'il otliqlari bora
olm aydigan Kanxvando oroligi ko'chirilgan.
1232 yili Saritoy boshchiligidagi m o 'g 'illar qaytib kelishgan.
U lar K egyonni qam al qilgan, lekin uni butunlay bosib ola bilm a-
gan. Shuningdek, ular yana C hxoinson qal'asi (bu qal'a him oyasiga
rohib Kim Yunxu Tahbarlik qilgan)ni ham egailay olm adi. Aynan
bu qal'aga qilingan hujum vaqtida Saritoy o'ldirilgan. M o 'g'illar
yurtiga quruq qo'l bilan qaytib ketishgan. Lekin 1236 yili Tangu
boshchiligidagi m o'g'il qo‘shinlari Koryoga yana bostirib kirgan.
Ular ikki yil m am lakatni talagan. 1239 yilda yangi sulh shartno-
masi tuzilgan bo'Iib, bu shartnom aga ko'ra, m o 'g 'illar m am lakat
poytaxtini Keg}'onga qayta ko'chirish va Koryo vani o 'g ‘lini asir
tarzida M o'g'iliston ga yuborishni talab qilgan. Shartnom aga rozi-
likni olgandan so'nggina m o'g 'il arm iyasining katta qismi K oryoni
tark etdi. Am m o poytaxt va barcha saroy m ulozim lari Kanxvando
orolida qoldi, van o 'g 'li o'rn iga uning uzoq qarindoshi m o 'g 'illar
huzuriga yuborildi
1247 yilt A m ug'on boshchiligida m o'g'ilIar yana Koryoga bos-
www.ziyouz.com kutubxonasi
V Bob KO R YO D A V LA Tl
59
tirib kirdi, lekin barcha yerlarda m ahalliy aholining qarshiligiga
uchradi. 1251 yilda M unke xon C hxvening o‘g'li Koryo hukm do-
ri Chxve Xanga yana Koryo vassalligini qabu) qilish sharti biJan
yangi sulhni taklif qilgan. Bu sulh bitimi nom igagina qabul qilin-
gan bo'lib, am alda uning birorta sharti bajarilm adi. Lekin bu gal
m o'g'iIlar m am lakatni tark etm adi. Biroq ular m ahalliy aholining
jiddiy qarshiligiga uchradi. M avjud kuchlar bilan Koryoni bosib
ololm agan M unke 1253 vil 2 ta arm iya (Yegu boshchiligidagi yangi
sarkardajni tashladi. U lar yana um um iy qarshiliklarga duch keldi-
lar. U lar qariyb ikki oydan oshiq m uddat C hxunju orolini qam al
qildi, aynan qal'a him oyasiga ruhoniy Kim Yunxu rahbarlik qildi.
Qal'a him oyachilarining barchasi tabaqasidan qat'i nazar, teng
bo'lishi uchun nobiga tegishli h ujjatlam i yoqib yuborishdi. Q al'a
him oyasida m o 'g 'illar ko'plab askarlarini yo'qotib, chekinishdi.
1254 yili m o'g'il qo'shinlarini sarkarda C haladoy boshqargan vaqt-
da harbiy harakatlar Koryoning janubiy viloyatlariga ko'chgan.
M o'g'illarga qarshi kurash yillarida Koryo davlatida, asosan,
ikki partiya: qarshilik ko'rsatish va taslim chilik partiyasi bo'lgan.
1258 yildagi davlat to'ntarishi natijasida Chxve ly, m erosxo'ri
va
akasi Chxve Xan ldirildi. H okim iyatga Kim Injun (vanga yana
qo'g'irch oq b lgan) boshchiligidagi saroy a'yonlari guruhi keldi,
am m o ular m o'g'illarga qarshilik ko'rsatishni xohlashm adi. 1259
yilning bahorida taxt vorisi yangi m o'g'il xoni Xubilay huzuriga bo-
radi va u yerda Koryoning vassalligiga oid sulhni im zolaydi. Aynan
bu davrda van Kojon vafot etgan va shahzoda qaytib keladi, yangi
van Vojon (1259-1274 yy.) bo'ladi. U m o'g'illarga bo'ysungan.
Van Vojonning jur'atsizligiga qaram asdan, m o'g'il bosqinchila-
riga qarshi harakatlar to'xtam adi. Bu o'rinda van Chxve davrida
K anxvado orolida boshlangan "U ch alohida korp us" ("Sam belc-
h x o ") q zg'olonini ta'kidlab o'tish joiz. 1270 yili m o 'g 'illar ush-
bu qism larni tarqatib yuborishni talab qilgan, lekin hukum at buni
am alga oshirishga harakat qilgan vaqtda Sam belchxolar otryadi
harbiy sarkarda Pe Ju n Son va N o Yen Xilar boshchiligida askarlar
b u ym q q a amal qilishdan bosh tortgan va Chindo (Cholla provin-
siyasi) oroligi suzib borishgan. Aynan bu oroldan quruqlikda hu-
jum larni uyushtirishgan. H ukum at qo'shinlarining m o 'g 'illar bilan
birga bir necha m arta qo'zg'olonchilarni taslim qilishga qaratilgan
harakatlari m uvaffaqiyatsiz yakunlangan.
www.ziyouz.com kutubxonasi
60
V B o b . KO K YO D A V LA TI
Keyingi yillar davom ida qo'zg'olonchilar quruqlikka ko'plab
m uvaffaqiyatli hujum lar qilishni davom ettirgan, Sam belchxolar-
ning yurishlari qator hududlam ing m o'g'illarga qarshi chiqishiga
sabab bo'lgan. Biroq m o'g'illar va hukum atning birlashgan qo'shini
oxir-oq ib at Chindo orolidagi qo'zg'olonchilarni m ag'lub qildi.
O m on qolgan Sam belchxolam ing b a'zi qism lari C hechjudo oroliga
suzib bordi va qator orollam i bosib olib quruqlikda hujum larni da-
vom ettirdi. Biroq, 1273 yilning bahorida hukum at va m o'g'i!lam in g
birlashgan qo'shinlari 160 ta kem ada orolga kelib tushdi. Ikki tomon
orasida bo'lib o'tgan janglarda ko'plab qo'zg'olonchilar o'ldirildi va
shu tariqa Sam belchxo qo'zg'oloni yakunlandi.
K o ry o va Y u an
Koryo
m og'illar X itoyning bosib olgan
im p e riy a s i
hududlarida tuzilgan Yuan im periyasiga
vassal bo'lgan. Shu bois o'zaro aloqadorlik
m unosabatlarini m ustahkam lash m aqsadida sulolaviy nikohlar
tuzilgan bo'lib, barcha Koryo vanlari C hxunnyol (1 2 7 5 -1 306)dan
boshlab to Konm in (1 352-1374)gacha m o'g 'il m alikalariga uylan-
gan va, o'z navbatida, Yuan hukm dorlari Koryo qizlarini olgan.
K oryoning rasm iy jihatdan m ustaqilligi va m o'g'illar bilan o'zaro
qarindoshlik aloqalariga qaram ay m o'g 'il doim iy ravishda Koryo-
ning ichki ishlariga aralashgan ham da Koryo yerlarini zo‘rlik bi-
lan tortib olganlar. Aynan bu h olat shim oliy yerlarda sodir bo'lgan
bo'Iib, bu yerlarda m o'g'illar separatistlari qo'llab-qu v v atlangan
(1 2 5 8 ,1 2 6
9
yillar) ham da o'zIarining boshqaruv usuli va qo'shinini
tuzgan. U lar yana C hechjudo orolini ham bosib olgan. Koryo hu-
kum atining harakati m o'g'illar nazorati ostida bo'lgan. M o‘g ‘il
noibi soliq yig'ish jarayonini kuzatib borgan va yuqori am aldor-
larni tayinlashda u bilan doim o hisoblashganlar. K eyinchalik no-
iblik instituti va van boshqaruvi ikki m o'g'iIdan iborat bo'Igan
trium viratga alm ashtirilgan. Aynan m azkur boshqaruv instituti
m am lakatni boshqarishning eng oliy b o 'g 'in i bo'lgan bo'Iib, bunda
m o'g'ilIarningfikri asosiy rol o'ynagan.
Koryo vassal davlat bo'lganligi bois, ko'p m iqdorda o'lpon
to'lab turgan va bu yukning asosiy qism i oddiy xalq zim m asiga
tushgan. Bundan tashqari, m ahalliy aholi m am lakatdagi m o'g'il
qo'shinini ham boqishi lozim bo'Igan.
M o'g'illar ta'sirida Koryo Yaponiyaga qarshi urushgan. 1274
www.ziyouz.com kutubxonasi
V B n b K O R Y O D A V I ATI
fil
yildagi birinchi urushda koryoning 8 m ing quruqlik va 6 -7 m ing
dengiz askarlari ishtirok etgan. 1281 yildagi ikkinchi jangda 10 m ing
quruqlik va 15 m ing dengizchilar qatnashgan. H ar ikki urush ham
natijasiz tugagan va bu janglarda ko'plab koryoliklar halok bo'lgan.
K oryoning m o'g'illar bilan olib borgan doim iy urushlari,
qo'zg'olonlar, hududning qisqarishi, ko'p m iqdorda o'lponlar
to ia s h , m o'g'illar tom onidan K oryoning ichki ishlariga aralashuvi
va qaroqchiliklar ularning kuchsizlanishiga olib kelgan. M am lakat-
da dehqonchilik qilinadigan yer m aydonlari kam aygan, irrigatsiya
inshootlari tizim i ishdan chiqqan va aholi soni kam aygan. H unar-
m andchilik tanazzulga uchragan. D avlat xazinasiga tushadigan
soliqlar m iqdori ham keskin kam aygan. Shunga qaram ay yangi so-
liqlar joriy etiladi. Soliq yig'ishda dehqonlardan ko'rsatilgan miq-
dordan bir necha m arta ko'p soliqlar olingan. M am lakat aholisi so-
liqlardan so'ng qashshoqlashib qolgan va yig'ilgan hosil am alda bir
necha oygagina yetgan. D ehqonlar sudxo'rlardan katta m iqdordagi
foizlaT evaziga qarz olishga m ajbur bo'lgan. Ular qarzlari evaziga
o'zlarining farzandlarini qullikka topshirishgan. Aynan shu bois
ham m am lakatda nobilam ing soni ortgan. Dehqon nadellar xona-
vayron bo'layotgan tarixiy bir davrda shaxsiy katta yer egalari soni
ortgan; katta yerlar buddaviy ibodatxonalar ixtiyorida bo'lgan.
KoTyoning ijtim oiy tuzum i o'zgara boshladi. D avlat boshqaru-
viga im tihon topshirib, ishga k itish tizim i joriy etilgandan so'ng,
kichik va o'rta am aldorlar hisobiga apparat to id irild i.
XIV asr boshlarida Yuan im periyasi tanazzulga uchradi. Xi-
toyning barcha hudu dlari b o 'y lab m o'g'illarg a qarshi harakat-
lar, xususan, "q izil b o g ic h lila r " q o 'zg 'o lo n i b o id i. 1368 yili
q o'zg 'olon ch ilar m o'g'illarn i m a g iu b iy atg a uchratib, yangi M in
sulolasiga asos soldilar
Yuan im periyasining tanazzulga yuz tutishi natijasida K oryoda
ham m a iu m o'zgarishlar sodir b o id i. 1351 yili K oryodagi navbat-
dagi davlat to'ntarishidan so'n g m am lakat hukm dori van Konm in
(1351-1374 yy.) b o id i 1356 yili u saroydan m o 'g 'illar tarafdo-
ri b o ig a n guruhlarni quvib chiqargan. Shuningdek, u m o 'g 'illar
tom onidan joriy qilingan qator qonun va qoidalarni bekor qilgan
ham da m o'g'illargacha b o ig a n davlat tashkilotlari nom larini qay-
targan. M am lakatning sh im o li-g'arb id a In Dan boshchiligidagi
K oryo qo'sh in lari yuanlar qal'asini y o 'q qilishgan b o is a , sh im o li-
www.ziyouz.com kutubxonasi
62
V B o b K O R Y O D A V LA Tl
sharqda avvalroq C hechjudo orolida K oryodan tortib olingan hu-
dudlar yana qo'shib olindi. Biroq, Koryo rasm iy jihatdan yuanlar-
ga vassalligini saqlab qoldi.
1359 yildan to 1361 yilgacha K oryoga X itoyning m o'g'illarga
qarshi tuzilgan "q izil b o g 'ich lilar" (K oryoda ular "q izilb o sh lilar"
nom ini olgan) uch m arta hujum qilgan. 1359 va 1360 yillarda Kor-
yo jangchilari ularning hujum larini qaytarishgan b o iis h s a -d a ,
1361 yilda "q izilb o sh lilar" Koryo poytaxtigacha yetib borib, uni ta-
lagan Biroq, 1362 yil K oryo jangchilari Kegyonni ozod qilib, m am -
lakatdan bosqinchilarni butkul haydab chiqargan. Shu yil Yuan
sarkardalaridan biri K oreyaga bostirib kirgan, biroq koryoliklar
unga qarshi chiqib, hujum ni qaytarishgan va m am lakat chegarasi-
ni sh im oli-sharq q ach a cho'zgan.
Yuan hukm dorlari tom onidan Koryo saroyidagi m o 'g ‘illarni
qoM lab-quvvatlovchi guruhlarni haydab chiqargandan so'ng,
van K onm indan o'ch olm oqchi bo'lgan. 1364 yil Yuanlarga sodiq
bo'lgan am aldor Chxve boshchiligidagi Xitoyda yashovchi koryo-
liklardan tuzilgan 10 m ing arm iya Koryoga bostirib kirgan, biroq
ular to r-m o r etilgan. Yuanlar kuchsizlanganidan foydalangan Ko-
reya arm iyasi 1369 - 1370 yillarda chegara hududlarini xavfsiz-
lantirish m aqsadida shim oli-sharqd agi Xitoy yerlariga bostirib
kirgan.
XIV asrning ikkinchi yarm ida K oryo nafaqat "q izilb o sh lilar" va
yuanlarning, balki yapon qaroqchilarining hujum larini qaytardi.
Yaponlarning yurishlari kengkoMamli boMib, ularning dengizdagi
harbiy kem alari 100 dan ortiq edi. Biroq, 1380 yili Koryo floti 500
dan ortiq yapon flotini to r-m o r qildi, 1383 yili yaponlarning yana
bir hujum i qaytarildi. 1389 yili Koryo eskadrasi Susim a oroli yaqi-
nida 300 ta yapon kem asini cho'ktirgan.
Dostları ilə paylaş: |