Koreya tarixi
Yüklə 3,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
VI Bob.
ChOSON SULOLASI 1 §. Ilk Choson D a v la t tu z ilis h i Li Son Ge hokim iyatga kelgandan so'ng, koreys davlatiga C hoson nom ini berdi va m am lakat poytaxtini K egyondan Xanan (Seul)ga ko'chirdi. Li Son Ge hokim iyatga kelgan vaqtda keksayib qolgan edi. Shu bois taxt uchun uning o'g'iUari orasida kelishm ovchiliklar b o'lib turdi U ning katta o'g'li Li Ban Von yoki van Txejon (1401-1418) Choson hukm dori b o ‘ldi. Yangi sulolaga asos solinishi bilan K oryoning zaiflashib qolgan m arkazlashgan hokim iyat boshqaruvini m ustahkam lash borasi- da qator ch ora-tad birlar am alga oshirildi. M uxolifatni bostirish m aqsadida avval van Konyan va uning o 'g 'illari ham da eski sulola tarafdorlari qatl etildi. A m ald orlam in g avvalgi m ansablari bekor qilindi. Faqatgina vanning eng yaqin qarindoshlarigina m ansab- ga erishish huquqiga ega bo'ldilar qol Qolganlar, xususan "ta'sirli o ilalar" um um davlat m iqyosida 18-darajadagi lavozim larnigina egallashi m um kin edi. D avlat boshqaruvi faoliyatini yaxshilash uchun bir qator hu- kum at tashkilotlari tarqatib yuborildi, ba'zi davlat tuzilm alari qis- qartirildi. Van tasarrufida bosh vazir va uning ikki o'rinbosaridan iborat oliy hukum at organi - D avlat yig'ini (Iychjonbu) tashkil qilindi. Barcha davlat tashkilotlari 6 vazirlik bo'yich a taqsim lan- di: 1) am aldorlar bo'yicha; 2) m oliya; 3) m udofaa; 4) tantanalar; 5) adliya; 6) hunarm andchilik va jam oat ishlari, V azirliklar bilan birga davlat boshqaruvida 3 ta nazorat devonxona "sam sa" (na- zorat) tuzildi. Birinchi devonxona vanning n oto'g 'ri harakatlari va qarorlarini tanqid qilgan, ikkinchisi am aldorlar faoliyatini nazorat qilgan, uchinchisi esa vanning ilm iy faoliyatiga javob bergan va konfutsiylik ruhida rasm iy tarixni yozish uchun m ateriallar yig'ish fi8 ___________________________________________________________ www.ziyouz.com kutubxonasi V IB o b ChO SO N SU L O L A S! 1 §. Ilk C hoson 69 bilan shug'ullangan. Islohotlar tufayli sam arali davlat boshqaruv devonxonasi shakilangan. Bu borada shuni aytish kerakki, m am la- kat poytaxtida am aldorlar 500 -6 0 0 kishini tashkil qilgan. Li sulola- si davrida m am lakat aholisi 3 m illiondan 11 m illionga ko'paygan. M arkazlashgan hokim iyatni m ustahkam lash uchun barc- ha shaxsiy harbiy guruhlar tarqatib yuborilgan. U m um iy harbiy m ajburiyat asosiga qurilgan doim iy arm iya m arkaziy va viloyat qo'shiniariga bo'lingan. Q o'shinlarni saqlash zaxiradagilar zim m a- siga tushgan bo'lib, ularning asosini dehqonlar tashkil etgan. Dav- lat hududini him oya qilish m aqsadida m am lakat b o'ylab gulxanli signallar va pochta xizm ati tizim i joriy etilgan. M am lakat 8 ta m a'm uriy bo'linm aga b o'lin gan bo'lib, ushbu bo'linm alar, o 'z navbatida, okruglar, volostlar, uyezdlar va pre- fekturalarga bo'lingan. Barcha rahbar am aldorlar poytaxtdan ta- yinlangan. Rahbar va m ahalliy am aldorlar orasida poraxo'rlikning ham da ajralib ketishlam in g oldini olish m aqsadida rotatsiya tizim i joriy etilgan: ya'ni am aldorlar vaqt-vaqti boshqarayotgan hudud- lardan boshqasiga o'tkazib turilgan. M ansabdor shaxslar doim iy inspeksion nazoratda bo'lib, u lam in g faoliyati rasm iy va yashirin taftishdan o'tkazilgan. Poytaxtda m axsus do'm bira o'm atilgan . Uni chalish orqali am aldorlarning faoliyatini suiiste'm ol qilishi yoki ularning n ojo‘ya ishlari haqida m a'lum ot berilgan. Eng quyi darajadagi qishloq uyushm alari xanyak - m ahalliy boshqaruv shakli bo'lgan. U ning faoliyatiga konfutsiylik ta'lim oti asosidagi tartib-in tizom n i saqlash, m ayda o'g'riliklar uchun jazo belgilash, m ablag' ajratish, m aktablar tashkil qilish, jam oat ishlari va m arosim larning bajarilishini nazorat qilish kirgan. T a b a q a la n is h tiz im i Chosonni boshqarganlar sulolaviy oq- suyaklardan iborat b o ‘lgan yanbanlar- dan tashkil topgan bo'lib, ular fuqaroviy va harbiy zodagonlarga bo'lingan. Vanbanlar lavozim uchun davlat im tihoni topshirishgan. U ncha ko'p bo'lm agan yuqori m artabalilar avlodigina "ajdod larga xizm ati" yoki "ezgu xizm atlari" uchun im tihonsiz lavozim ga ega bo'lish i m um kin bo'lgan. Fuqarolik lavozim lari uchun im tihonga faqatgina yanbanlar oilasiga m ansub kishilargina (bu konfutsiylik davlatchiligi m e'yorlariga zid bu'lgan, lekin XVI asrdan boshlab www.ziyouz.com kutubxonasi 70 V IB o b . C h O SO N SU L O LA SI. 1 §. Ilk Choson an'ana tarzida yozila boshlagan) qo'yilgan bo'lsa, harbiy am allar uchun o'rta tabaqaga m ansub va viloyatlardan kelgan kishilar qo'yilgan. Yanbanlar darajasiga ko'ra farqlangan. U lar barcha m aj- buriyatlardan ozod qilingan. Yanbanlar o'zaro ichki nikohni qayd etish orqali yopiq tabaqaga aylangan. D avlat lavozim lari chegaralangan bir davrda yanbanlar taba- qasining o'sishi hukum atni ularga nisbatan qator cheklovlar joriy qilishga m ajbur qildi. Birinchidan, ikkinchi nikohdan yoki yanban bo'lm agan onadan tug'ilgan farzand am aldor b o 'la olm agan, yoki viloyatlardagi yuqori lavozim larga tayinlanm agan. Ikkinchidan, yer va oylik m aoshsiz, lekin yanban statusini saqlab qoluvchi qator soxta lavozim lar joriy etilgan. Yanbanlardan keyingi tabaqadada chuninlar ("o'rta kish ilar") - tabiblar, tarjimonlar, hattotlar, hisobchilar, huquqshunoslar, ras- somlar, munajjimlar, geomantlar, boshqa m utaxassislar va kichik am aldorlar turgan. Ular huddi yanbanlar kabi jism oniy va mehnat m ajburiyatlaridan ozod qilingan. Ko'pincha, ular yanbanlam ing asir ayollardan tug'ilgan farzandlari bo'lib, bu daraja u lam ing xizmat sohasidagi yuqori m artabasi boMgan. Chuninlarga sulolaviy kichik am aldorlar ( sori , xyanri, txogimi) - devonxona xodim lari ham kirgan. Ular ham m ehnat va jism oniy m ajburiyatlardan ozod qilingan. Keyingi o'rinda soliq toMovchilar turgan. Bu qatlam saninlar ("od d iy od am lar") yoki yaninlar ("erkin o d am lar") deb nom lan- gan. U lar erkin dehqonlar, hunarm and va savdogarlardan tashkil topgan. Bu qatlam ning yuqorisida badavlat dehqonlar yoki xallyan ("bekorchi oddiy od am lar") turgan boMib, ular o'zlarini yanban- lar deb atashgan. U ndan quyida sinyan yokchxon - kon va davlatga qarashli u staxonalar ishchilari, daraxt kesuvchilar, baliqchilar, tuz tayyorlovchilar kirgan. K eyingi o'rin lard a qaram dehqon-nobilar va "jirkanch kasb egalari" qassoblar, m o'ynado'z!ar, ko'cha artist- lari, qom lar va xoninlar ("q abih o d am lar") kirgan. A holi OTasida soliq toMovchilar va harbiy m ajburiyatga aloqador kishilarning so- nini oshirish m aqsadida hukum at doim iy ravishda nobilar sonini kam aytirib, ularni davlatga qarashli dehqonlarga aylantirgan. Soliq toMashdan bo'yin tovlaganlarni ro'yxatdan chiqarish m aq- sadida zam onaviy pasportlar ko'rinishidagi m axsus taxtacha joriy etilgan. www.ziyouz.com kutubxonasi |