Korporativ boshoaruv

Birinchi yo*nalish qarzdordor moliyaviy holatining tahlili uning to'Iovga qobiliyatlik imkoniyatini aniqlashga mo'ljallangan. Bunday holatda iqtisodiy tahlil jarayonida korxonani moliyaviy sog'lom- lashtirish bo'yicha chora-tadbirlar ishlab chiqiladi va ularning korxona xo'jalik faoliyati o'zgarishiga ta’sir qilishi baholanadi. Bunday chora- tadbirlarning natijasida korxonaning bankrotlik ishi to'xtatilishi va




o‘z ish faoliyatini davom ettirishi kerak bo‘ladi. To‘liq moliyaviy barqarorlik shunda keladiki, qachonki korxona o‘zining iqtisodiy rivojlanishi jarayonida moliyaviy muvozanatni ta’minlasa.
Ikkinchi yo‘nalish fiktiv yoki ataylab bankrot qilinganlik alomatlari mavjudligi to‘g‘risida xulosa berishga imkon beruvchi, ataylab qilina- digan bankrotiikning xo‘jalik mexanizmi tahlilini o‘z ichiga oladi.
Uchinchi yo*nalishni shunday korxonalarga nisbatan ishlatish mumkin-ki, korxona moliyaviy holatining tahlili uning to‘lov qobi- liyatini tikiash mumkin emasligini aniqlagan bo‘lsa va hakamlik sudi qarzdorni bankrot deb topish to‘g‘risida qaror qabul qilgan bo‘lsa. Bunday holatda alohida e’tibor qobiliyatsiz korxona biznesini baholash samaradorligini taxlil qilishga qaratiladi.
Ammo bajarilgan rasmiylashtirilgan tahliliy hisob-kitoblar natijasi u yoki bu qaromi qabul qilish uchun yagona va shak-shubhasiz mezon bo‘lmasligi kerak.
Kritik moliyaviy holatni aniqlash analitik hisob va buxgalterlik hisobot ma’lumotlariga asoslangan bo'lishi mumkin. Shakllantirilgan va shakllantirilmagan tartiblar muvofiqligining zaruriyati taxliliy xujjatlami tayyorlash va moliyaviy holatni tahlil qilish tartiblarida o‘z o‘rniga ega. Ular har doim qat’iy bir ko‘rinishda bo'lmay, balki shakli va mohiyatiga qarab to‘g‘rilash mumkin. Aynan shunday yondashuv bozor iqtisodi sharoitida korxonalarning faoliyat yuritish mantig* iga muvofiq keladi.
To‘lov qobiliyatini qayta tikiash uchun boshqaruv qarorlarini qabul qilishda tahliliy hisob-kitoblar asos bo‘lib hisoblanadi, ammo yakuniy variant qo‘shimcha omillarni inobatga olgan holda qabul qilinishi kerak. Shu bois korxonalarni moliyaviy sogMomlashtirish maqsadida oldindan va bashoratli tahlil qilish ko‘rsatkichlami atroflicha tanlash talab qilinadi.
Moliyaviy holat — bu keng tushuncha bo‘lib, korxonaning barcha funksional bo‘limlar faoliyati natijasini umumlashtiradi. Bankrotlik (qobiliyatsizlik) — korxona moliyaviy holatining shunday ko‘rsatkichi bo'lib, u korxonaning nafaqat to*lov qobiliyatini yo‘qotganligini balki barcha tashkiliy bloklaming birgalikdagi ish natijasining qoniqarsizligini ko‘rsatadi.
Moliyaviy holat umumiy olganda — bu ichki korxona jarayonlar va pul mablag‘lari shaklidagi natijalarning ko'poMchamli xarakteristi- kasidir. Shundan kelib chiqib odatda «ishiab chiqarish holati» yoki «korxonaning marketing holati» deb aytilmaydi.




Qarzdorning moliyaviy holati qonunchilikka va qonunosti xujjatlarga (uslubiy yo'riqnoma, tartiblar) muvofiq ma’lum belgilarga qarab amalga oshiriladi.
Ushbu xujjatlar to'iovga qobiliyatsiz korxonalar balansining qoniqarsiz tarkibini aniqlash bo'yicha mezonlar tizimiga kiritilgan ko'rsatkichlarni hisob-kitob qilish uslublarini va ularning to'iovga qobiliyatiiligini tiklashning real imkoniyatlarini baholashni o'z ichiga oladi, shuningdek balans tarkibini tahlil qilishga va korxona mo- liyaviy holatini baholashga bir qator uslubiy yondashuvlarni tavsiya qiladi.
Bankrotlik jarayoni qo'llashning Ichi bosqichida sud tomonidan tasdiqlangan vaqtinchalik boshqaruvchi qarzdorning moliyaviy holatini taxlil qilishi, to'lov qobiliyatini tiklay olish imkoniyati mavjud yoki yo'qligini aniqlashi lozim.
Jahon amaliyotida iqtisodiy nochor korxonalar moliyaviy holatini aniqlash va uni diagnostikasini amalga oshirishda bir qator modellardan foydalanadi.
Bunday modellar sirasiga Altmanning 3 va 5 omilli modelini kiritishimiz mumkin. Altman modeli (5 omilli) korxonalarning kredit olish qobiliyati indeksining ko'p omilli regresion tenglamasini o'z id a ifodalaydi.
Bu tenglama quyidagicha bo'ladi:
z= 3,3 k_s + 1,0^ + 0,6/; + 1,4/; + 1,2/;
K_} = soliqlar va foizlar to'langunga qadar foyda/ barcha aktivlar;
K₂ = realizasiyadan tushum/ barcha aktivlar;
K₂ = xususiy kapital/jalb qilingan kapital;
A/ = taqsimlanmagan foyda / barcha aktivlar;
= sof aylanma kapital I barcha aktivlar.
Yuqoridagi tenglama asosida agar, Z< 2,675 holati kuzatilsa bunday korxonada bankrotlik ehtimolligi yuqori hisoblanadi. Agar Z> 2,675 holati kuzatilsa korxona moliyaviy holati nisbatan barqaror hisoblanadi.
O'zbekiston Respublikasida amaldagi qonunchilik bo'yicha korxonalarning iqtisodiy ahvolini baholovchi asosiy ko'rsatkichlar (mezonlar) va ular bo'yicha belgilangan asosiy mezonlar iqtisodiy muhit shart-sharoitlaridan kelib chiqqan holda shakllantirilgandir.
O'zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligidan 14.04.2005-yilda ro'yxatdan o'tkazilgan «Korxonalarning moliyaviy-iqtisodiy ahvoli




monitoringi va tahlil qilish mezonlarini aniqlash tartibi to‘g‘risida»gi №1469 sonli Nizomga muvofiq — korxonalarning iqtisodiy-moliyaviy holati aniqlanadi. Ular quyidagilardan iboratdir:

1. 
   To'Iovga qobiliyatlilik yoki qoplash koeffitsienti (Ktq)
   

Bunda, A₂ - joriy aylanma aktivlar; P₂ - joriy majburiyatlar.
Ushbu koeffitsient 1,25 dan yuqori bo'Iishi talab qilinadi.

2. 
   Xususiy aylanma mablag'lar bilan ta’minlanganlik koeffitsienti^J
   

4»= ((P,+ UMM₂)-A)/A₂
Bunda, P_} — Bans passivlari bo'yicha o'z mablag'larining manbalari; UMM₂ — balans passivi bo'yicha uzoq muddatli majburiyatlarning yig'indisi; — balans aktivi bo'yicha uzoq muddatli aktivlar. Ushbu koeffitsient 0,2 dan yuqori bo'Iishi kerak.

3. 
   Aktivlaming rentabelligi koeffitsienti (K_ra).
   

K-F/B
ra st ' у
Bunda, F_si — soliq to'langungacha foyda;
B_v — balansning yillik o'rtacha qiymati. Yshbu koeffitsient 0,05 dan yuqori bo'Iishi kerak.

4. 
   Xaraj at laming rentabellik koeffitsienti(Krx).
   

K= F / X
rx st f
Bunda, X — jami xarajatlar. Ushbu koeffitsient 0,05 dan yuqori bo'Iishi kerak.
Ushbu koeffitsientlar bilan birgalikda yakuniy qaror qabul qilish uchun qo'shimcha quyidagi koeffitsientlardan ham foydalaniladi:

1. 
   O'zining va qisqa muddatli qarz mablag'larning nisbat koeffitsienti — К..
   

& ft
К. = ЛI Pr UMM₂
Ushbu koeffitsient 1,0 dan yuqori bo'Iishi kerak.

2. 
   Ishlab chiqarish quwatidan foydalanish koeffitsienti (A^).
   

g Q xaq
Q loyih.-(Q ijara + Q konservas.)

Bunda, Q — Jami ishiab chiqarish quwati; Q... ,Q ,

⁵ "i ti 7 toy tn “ ^ijara,' *^Konservas
— joriy faoliyat mobaynidagi loyihalashtirilgan, ijraga olingan va konservasiya qilingan ishiab chiqarish quwatlari. Yshbu koeffitsient 0,5 dan yuqori bo‘lishi kerak.

2. 
   Asosiy vositalarning eskirish koeffitsienti — K_]e.
   

К = E j В