Korporativ boshqaruv

Kapital qiymati, %





aksi bo'lgan holat kuzatiladi. Ularning xarid qilinishi kurs qiymati o‘sishiga olib keladi. Ikki jarayon firmalar narxi tenglashmagunga qadar davom etadi.
Kapitallar tarkibining indifferentlik konsepsiyasi 1958-yilda F. Modilyani va M. Miller tomonidan olg'a surilgan. F. Modilyani va M. Miller tomonidan ilgari surilgan nazariya kapitallaming ideal bozori, ya’ni soliq mavjud bo'lmagan bozorlarga va kapitallar qiymati uning tarkibiga emas balki qabul qilinadigan invetitsion qarorlarga bog'liqligiga asoslanadi. Ushbu mualliflaming g'oyasi shundan iboratki, agar korporatsiya faoliyatini qarz kapitali hisobiga moliyalashtirish nisbatan foydali bo'lsa, unda kompaniya aksiyalarining egalari aralash kapitallar tarkibi sharoitida o'zining bir qism aksiyalarini sotishi va emitent aksiyalarini jalb qilishi mumkin.







Bunday sharoitda moliyaviy resurslarga ehtiyoj qarz kapitali hisobiga moliyalashtirish tizimidan foydalaniladi. Bundan ko‘rinadiki, korporatsiyalar aksiyalarining qiymati korporatsiyaning qarz va xususiy kapitallar nisbatiga bevosita bog‘liq emas.
Bu g‘oya yuqorida ta’kidlaganimizdek, kapitallarning ideal bozoriga xos bo‘lib mavjud soliq tizimining ta’siri hisobga olinmagan. Natijada M. Miller, X. Anjelo, R. Maslyuis, J. Uorner tomonidan rivojlantirilgan kapitallar tarkibining kompromiss nazariyasi yoki modi- fikatsiyalashtirilgan Modilyani-Miller nazariyasi shakllantirilib, ushbu nazariya quyidagilami ko‘zda tutadi:

1. 
   Real amal qiladigan iqtisodiyot sharoitida aksionerlik jamiyatlari kapitallar tarkibini shakllantirishga foydani soliqqa tortish omilini hisobga olmaslik mumkin emas. Chunki, aksariyat mamlakatlarda qarzlarga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha xarajatlar foyda solig‘i bazasidan chegiriladi.
   
2. 
   Haddan ziyod yuqori darajada jalb qilingan qarz kapitali kre- ditorlarga to‘lovlaming ortib borishi hisobiga moliyaviy nobarqarorlikni keltirib chiqaradi;
   
3. 
   Iqtisodiy asosga ega bo‘lgan qarz kapitalining kapitallar tarkibidagi ulushi korporatsiya uchun foyda keltiradi.
   
4. 
   Har qanday korporatsiyalar uchun passivlar tarkibida qarz kapitallarining optimal ulushi amal qiladi.
   

Darhaqiqat, kapitallar tarkibini optimallashtirish aksiyadorlik jamiyatlari passivlaridagi qarz kapitali va xususiy kapital o‘rtasidagi shunday optimal nisbatni o‘rnatishni ko‘rsatadiki, bunda soliq to‘Iovlari va turli moliyaviy xarajatlami maksimal iqtisod qilinishiga olib kelinadi va pirovardida xususiy kapitallar rentabelligi, aksiyadorlik jamiyatlari moliyaviy barqarorligini yuksalishi ta’minlanadi.
Kapitallar tarkibini shakllantirish manfaatlarining zidiyatlilik konsepsiyasi asosini mulkdorlar, investorlar, kreditorva menejerlarning kapitallar tarkibi va undan foydalanish samaradorligini boshqarish jarayonidagi manfaatlar hamda axborot tafovuti darajasi bilan izoh- lanadi.
Ushbu nazariyaning asoschilari M. Gordon, M. Jennesen, U. Mek- ling, S. Mayers va boshqa qator iqtisodchilar hisoblanadi.
Ushbu konsepsiyaning mazmunini assimetrik axborotlar nazariyasi, signal nazariyasi, monitoring xarajatlar nazariyasi tashkil qiladi.
Assimetrik axborotlar nazariyasi shunday xulosaga asoslanadiki, qaysiki kapitallar bozori o‘zining barcha jihatlari bo'yicha to‘lig‘icha

mukammal bo'la olmaydi. Undagi konyunktura doimiy ravishda o'zgarib turadi.

Axborotlar assimetrikligi shunda namoyon bo'ladiki, aksiyadorlik jamiyatlari menejerlari ko'rilayotgan jihat bo'yicha investorlar va kreditorlarga nisbatan to'liqroq axborotga ega bo'ladi. Agar investorlar va kreditorlar ham menejerlar kabi uzuliksiz ravishda to‘liq axborotga ega bo'lganda edi, ular aksiyadorlik jamiyatlarining real moliyaviy holati va istiqboldagi rivojlanishiga muvofiq ravishda kapitallar tarkibini nisbatan to'g'ri optimallashtirish imkoniyatiga ega bo4gan boJar edilar.
Signal nazariyasi axborotlar assimetrik nazariyasining mantiqiy rivojlanishi hisoblanib, kapitallar bozori menejerlarning ushbu bozor­dagi xatti-harakati asosida aksiyadorlik jamiyatlarining istiqboldagi rivojlanishi haqida investorlar va kreditorlar zaruriy axborotlarni berishiga asoslanadi. Istiqbolda aksiyadorlik jamiyatlarini istiqboldagi barqaror rivojlanishi sharoitida menejerlar moliyaviy resurslarga qo‘shimcha ehtiyojlarni qarz mablag'larini jalb qilish hisobiga qon- dirishga harakat qiladi. Aksiyaldorlik jamiyatlarni istiqbolda nobarqaror rivojlanish kuzatilganda menejerlar aksiyadorlik jamiyatning qo‘shimcha moliyaviy resurslarga ehtiyojlarini xususiy kapitalning tashqi manbalarini jalb qilish evaziga moliyalashtirishga harakat qiladi. Ya’ni investorlar doirasini kelgusida ko'rish mumkin bo‘lgan zararni bo‘lish maqsadida kengaytirish uchun qo'shimcha aksiyalarni emissiya qilib sotadi.
Monitoring xarajatlar nazariyasi aksiyadorlik jamiyatlari mulkdorlari va kreditorlarining manfaatlar tafovuti va axborotlar bilan ta’minlan- ganlik darajasiga asoslanadi. Kreditorlar aksiyadorlik jamiyatlariga qarz mablag'larini taqdim etish bilan birga axborotlar assimetrikligi sharoiti­da ushbu mablag‘lardan foydalanish samaradorligi ustidan shaxsiy nazoratni amalga oshirish imkoniyatini talab qiladi. Kreditorlar ushbu nazoratni amalga oshirish bo'yicha xarajatlarini kredit foiz stavkasiga qo'shish orqali korxona mulkdorlari zimmasiga yuklashga harakat qiladi.
Bunday sharoitda qarz kapitalining kapitallar tarkibidagi ulushi- ning yuqori bo'Iishi monitoring xarajatlarining shunchalik yuqori bo'lishiga olib keladi. Boshqacha so'z bilan aytganda, monitoring xarajatlari qarz kapitali ulushini o'sishi bilan birga o'sish tendensiyasiga ega bo'ladi va natijada kapitallarning o'rtacha tortilgan qiymati oshadi, bu esa aksiyadorlik jamiyatlarining bozor qiymatining pasayishiga olib keladi.




Shuning uchun, monitoring xarajatlari qarz kapitallaridan foydalanish samaradorligini cheklaydi va kapitallar tarkibini opti- mallashtirish jarayonlarida uni hisobga olish zarur bo‘ladi.