Korporativ boshqaruv

K_} = soliqlar va foizlar to'langunga qadar foyda/ barcha aktivlar;
K₂ = realizasiyadan tushum/ barcha aktivlar;
K₂ = xususiy kapital/jalb qilingan kapital;
A/ = taqsimlanmagan foyda / barcha aktivlar;
= sof aylanma kapital I barcha aktivlar.
Yuqoridagi tenglama asosida agar, Z< 2,675 holati kuzatilsa bunday korxonada bankrotlik ehtimolligi yuqori hisoblanadi. Agar Z> 2,675 holati kuzatilsa korxona moliyaviy holati nisbatan barqaror hisoblanadi.
O'zbekiston Respublikasida amaldagi qonunchilik bo'yicha korxonalarning iqtisodiy ahvolini baholovchi asosiy ko'rsatkichlar (mezonlar) va ular bo'yicha belgilangan asosiy mezonlar iqtisodiy muhit shart-sharoitlaridan kelib chiqqan holda shakllantirilgandir.
O'zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligidan 14.04.2005-yilda ro'yxatdan o'tkazilgan «Korxonalarning moliyaviy-iqtisodiy ahvoli




monitoringi va tahlil qilish mezonlarini aniqlash tartibi to‘g‘risida»gi №1469 sonli Nizomga muvofiq — korxonalarning iqtisodiy-moliyaviy holati aniqlanadi. Ular quyidagilardan iboratdir:

1. 
   To'Iovga qobiliyatlilik yoki qoplash koeffitsienti (Ktq)
   

Bunda, A₂ - joriy aylanma aktivlar; P₂ - joriy majburiyatlar.
Ushbu koeffitsient 1,25 dan yuqori bo'Iishi talab qilinadi.

2. 
   Xususiy aylanma mablag'lar bilan ta’minlanganlik koeffitsienti^J
   

4»= ((P,+ UMM₂)-A)/A₂
Bunda, P_} — Bans passivlari bo'yicha o'z mablag'larining manbalari; UMM₂ — balans passivi bo'yicha uzoq muddatli majburiyatlarning yig'indisi; — balans aktivi bo'yicha uzoq muddatli aktivlar. Ushbu koeffitsient 0,2 dan yuqori bo'Iishi kerak.

3. 
   Aktivlaming rentabelligi koeffitsienti (K_ra).
   

K-F/B
ra st ' у
Bunda, F_si — soliq to'langungacha foyda;
B_v — balansning yillik o'rtacha qiymati. Yshbu koeffitsient 0,05 dan yuqori bo'Iishi kerak.

4. 
   Xaraj at laming rentabellik koeffitsienti(Krx).
   

K= F / X
rx st f
Bunda, X — jami xarajatlar. Ushbu koeffitsient 0,05 dan yuqori bo'Iishi kerak.
Ushbu koeffitsientlar bilan birgalikda yakuniy qaror qabul qilish uchun qo'shimcha quyidagi koeffitsientlardan ham foydalaniladi:

1. 
   O'zining va qisqa muddatli qarz mablag'larning nisbat koeffitsienti — К..
   

& ft
К. = ЛI Pr UMM₂
Ushbu koeffitsient 1,0 dan yuqori bo'Iishi kerak.

2. 
   Ishlab chiqarish quwatidan foydalanish koeffitsienti (A^).
   

g Q xaq
Q loyih.-(Q ijara + Q konservas.)

Bunda, Q — Jami ishiab chiqarish quwati; Q... ,Q ,

⁵ "i ti 7 toy tn “ ^ijara,' *^Konservas
— joriy faoliyat mobaynidagi loyihalashtirilgan, ijraga olingan va konservasiya qilingan ishiab chiqarish quwatlari. Yshbu koeffitsient 0,5 dan yuqori bo‘lishi kerak.

2. 
   Asosiy vositalarning eskirish koeffitsienti — K_]e.
   

К = E j В
ave av ^f gav
Bunda E_av — asosiy vositalarning eskirishi; В — asosiy vosita­larning boshlang‘ich qiymati. Ushbu koeffitsient 0,5 dan past bo‘lishi kerak.
Yuqoridagi har ikkala korxonalar iqtisodiy ahvolini baholashning xususiyatli jihatlari, birinchidan ulardagi koeffitsientlarning har-hilligi bo‘lsa, ikkinchidan mezonlarni hisoblashning umiy uslubiyotidadir. Xususan, Altmanning 5 omilli modeli asosiy moliyaviy tavsifdagi ko‘rsatkichlarga qaratilgan bo‘lsa, shuningdek, integral xarakterga ega bo‘lgan ko'rsatkichdir.
Shunday qilib, moliyaviy-iqtisodiy holatni real baholash tashqi va ichki omillar ta’sirida murakkab jarayondir, chunki aynan u korxo­naning moliyaviy siyosatini ishiab chiqishda baza bo‘lib xizmat qiladi. Noaniqlar ko‘payib borayotgan bozor muhiti va korxonaning hayot sikli intensifikasiyasi sharoitida moliyaviy sog'lomlashtirishni mustaqil bosqich sifatida ajratish zaruriyati yanada aniqlashib bormoqda. Bu bankrotlik jarayonidagi korxonalar va beqaror moliyaviy-iqtisodiy holatda bo‘lgan va tinimsiz rejimda sogUomlashtirish strategiyasini amalga oshirayotgan korxonalar uchun dolzarb hisoblanadi.
Hozirgi kunda Respublikamizda amalga oshirilayotgan korxonalarni tarkibiy jihatdan o‘zgartirish, ixchamlashtirish va moliyaviy sog‘lom- lashtirishning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iboratdir:

1. 
   Ishiab chiqariladigan mahsulot turlarini restrukturizatsiya qilish. Bunda ishiab chiqarilgan mahsulot turlarini har birini alohida zararli, foydali va rentabellik darajasini chuqur tahlil qilish. Shuningdek, mahsulot ishiab chiqarishni diversifikatsiya qilish va mahalliylashtirish davlat dasturi doirasida mahsulot ishiab chiqarish tizimini yo‘lga qo'yish ustuvor ahamiyatga ega bo‘lmoqda.
   
2. 
   Mavjud quwatlarni restrukturizatsiya qilish. Yangi turdagi maxsulotlarni ishiab chiqarish jarayoniga o'tish davrida ortiqcha avtivlarni (bino, inshoot va uskunalar) hisobdan chiqarish yoki sotish. Ishiab chiqarishda foydalanilmayotgan asosiy vositalarni konservatsiya qilish.
   

3. 
   Mavjud maydonlarni restrukturizatsiya qilish. Ishlab chifqarishda ishtirok etmaydigan, ortiqcha yer maydonlarini aniqlash va ulami hisobdan chiqarish.
   
4. 
   Ijtimoiy soha ob’ektlarini restrukturizatsiya qilish. Korxonaning balansida mavjud bo‘lgan ijtimoiy soha ob’ektlarini sotish, ijaraga berish yoki tegishli tartibda mahalliy hokimiyat balansiga o'tkazish. Ushbu holat o‘z navbatida ortiqcha xarajatlarni iqtisod qilish imko- niyatlarini vujudga keltiradi.
   
5. 
   Korxonani moliyaviy restrukturizatsiya qilish. Korxonani qarzlarini kechiktirish yoki bo'lib-bo'lib to'lash bo'yicha kreditorlar bilan vaqtinchalik kelishuvlarni amalga oshirish. Yshbu yo'nalish surunkali debitorlik va kreditorlik qarzlari hisobiga aylanma mablag'lar samaradorligiga salbiy tasir etuvchi omillarni bartaraf qilinishiga olib keladi. O'z navbatida to'lovlar bilan bog'liq muammolami bartaraf qilishga yo'naltirilgan tadbirlar korxonalar moliyaviy barqarorligining asosiy omiliga aylanadi.
   
6. 
   Menejmenti restrukturizatsiya qilish. Restrukturizatsiyaning boshqa omillarining amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega. Korxonaning boshqaruv strukturasini yangilash.
   

Shuningdek, ma’muriy xarajatlarni qisqartirish hisobiga foydani shakllanishiga noishlab chiqarish
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 19-noyabrdagi F-4010-sonli «Iqtisodiy nochor korxonalarni tijorat banklariga sotish to'g'risidagi tartibni tasdiqlash to‘g‘risida»gi sonli Farmoyishi hayotga joriy qilindi. Ushbu Farmonga muvofiq, bankrot korxonalarni tijorat banklariga sotishning (balansiga berishning) 3 ta mexanizmi amal qiladi. bular:

1. 
   Bankrot korxonaning kreditorlik qarzining tarkibini 70 va undan ortiq foizini bank kreditlari tashkil etsa tijorat banklari balansiga berish tartibi amal qilmoqda.
   
2. 
   Auksion savdolari orqali tijorat banklariga sotish (eng ko'p narxni taklif qilgan va tegishli majburiyatni o'z zimmasiga olgan) tizimi yo'lga qo'yilgan;
   
3. 
   Tanlov savdolari orqali - tijorat banklariga «0» (nol) qiymatga investitsion majburiyat sharti bilan sotish.
   

Ushbu mexanizmlarning barchasi Respublika Komissiyasining qarori bilan amalga oshiriladi.
Shuningdek, tijorat banklariga bir qator imkoniyatlar ham yaratilgan. Xususan, tijorat banklari

1. 
   Bankrot korxonalar negizida — ustav jamg‘armasi 100%gacha bo‘lgan yangi korxona tashkil etish imkoniyati berildi
   
2. 
   Bankrot korxonalar tugatilishi munosabati bilan unga awal berilgan, qoplanmagan kreditini, shu jumladan hukumat kafolati bilan berilgan kredit summasini bank kengashining qarori bilan hisobdan chiqarish imkoniyatiga ega.
   
3. 
   Bankrot korxonalar uchun malakali boshqaruv kompaniyasini tuzish va jalb qilish hamda ulami tugatish bahosida olib, faoliyatini tiklab uni bozor bahosida sotish imkoniyatlar yaratldi.