Korporativ boshqaruv

Tayanch iboralar:
restrukturizatsiya, isloh qilish, makroiqtisodiy va siyosiy risklar, moliyaviy strategiya, potensial investorlar, tashqi moliya manbalari, joriy aktivlar, yalpi daromad, debitorlik qarzlari.
Nazorat savollari

1. 
   Korxonani restrukturizatsiyalashning rnazmunini ayting.
   

2 Restrukturizatsiya qilish korxona faoliyatiga qanday ta’sir ko'rsatadi?

2. 
   Korxonani tang holatga olib keluvchi sabablami ayting.
   
3. 
   Korxona faoliyati samaradorligining ko'rsatkichlarini ayting..
   
4. 
   Korxonalarni qayta tarkiblashning muvaffaqiyatli shartlari qanday?
   
5. 
   Korxonaning moliyaviy holatidagi muammolarni sanang.
   
6. 
   О ‘zbekistonda korxonalarni restrukturizatsiyalash Jarayonlarining о ‘zj- ga xos xususiyatlarini ayting.
   
7. 
   O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 18-noyabrdagi PF- 4053-sonli «Iqtisodiyot real sektori korxonalarining moliyaviy barqa- rorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Farmoni mazmunini tushuntiring.
   
8. 
   O'zbekistonda restrukturizatsiya jarayoni qanday?
   
9. 
   Xorijiy davlatlardagi restrukturizatsiyalash jarayonlarini tajribasi qanday?
   

2. 
   Tavakkalchilik qarorlarini qabul qilishning asosiy tamoyillari ni ayting.
   

3. 
   bob. KORPORATIV BOSHQARUV
   SAMARADORLIGINI BAHOLASH
   

13. L Korporativ boshqaruv modellarini joriy qilishning iqtisodiy
jihatdan maqsadga muvofiqligi
Biz yuqorida bir necha bor takrorlab o'tdikki, tegishli tarzdagi korporativ boshqaruv butun biznes-jarayonlar majmuini optimal- lashtiradi va natijada kompaniya foydasini oshirishga xizmat qiladi. Biroq quyidagi savol yuzaga keladi: korporativ boshqaruv andozalarini joriy qilishda qanday xarajatlar kuzatiladi va hamma kompaniyalar ham bunday xarajatlarga dosh bera oladimi?
Ko'plab kichik va yirik kompaniyalar uchun korporativ boshqaruv andozalari zaruriy ehtiyoj hisoblanmaydi. Ularning korporativ bosh­qaruv sohasidagi biriamchi vazifasi amaldagi qonunchiiikka rioya qilinishini yaxshilash hisoblanadi. Aytib olish kerakki, korporativ xulq- atvor Kodeksida bayon qilingan andozalami joriy qilish korxonalar tomonidan aksiyadorlik jamiyati boshqaruv organlari ishini ta’minlovchi va nazorat qiluvchi qator qo'mitalar tashkil qilishni, xodimlar shtati ro'yxatiga direktorlar Kengashi va uning qo'mitalari faoliyatiga ko'maklashuvchi korporativ kotib lavozimini kiritishni, direktorlar Kengashi tarkibiga mustaqil direktorlar kiritishni va h.k.ni talab qiladi.
Shu sababli hamma korxonalar ham bu andozalami xuddi yirik kompaniyalar kabi joriy qila olmaydi. Kichik kompaniyalar uchun bunday xarajatlar iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas, chunki xizmat ko'rsatish xarajatlari kodeksda joriy qilish talab qilingan boshqaruv organlari faoliyatidan olinadigan daromad miqdoridan solishtirib bo'lmaydigan darajada baland.
Yirik korporatsiyalar andozalami joriy qilishdan shuning uchun ham ko'proq manfaatdorki, ular biijalarda joylashtiriladigan qimmatli qog'ozlar hisobiga moliyalashtiriladi va tashqi investorlarni jalb qiladi, kompaniyalar esa to'g'ridan-to'g'ri investorlarni qidiradi yoki banklar tomonidan kreditlanadi. Bunday kompaniyalarda korporativ boshqaruv o'ziga xosliklari baribir mavjud, ya’ni kompaniya ta’sischilari tezkor boshqaruvda ishtirok etadi va mulkning bir yerda to'planishidan man­faatdor bo'ladi. Bunday vaziyat faqat O'zbekiston uchungina xos emas. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda faoliyat yuri-




tayotgan kompaniyalarda korporativ boshqaruv amaliyoti va uni joriy qilish darajasi xuddi shunday farqlami ko‘rsatmoqda.
Shunday qilib, aytib o‘tish joizki, korporativ boshqaruv andozalarini joriy qilishning iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligi faqat faoliyat miqyosini kengaytirayotgan, nisbatan yirik kompaniyalarda mavjud. Biroq bozor mexanizmi, raqobatning rivojlanishi, yangi investorlami izlab topish kompaniyani ichki o‘sishga, demak, o‘zi bilan bir xillar orasida mos ravishda faoliyat yuritishga rag‘batlantiruvchi tashqi omillar hisoblanadi.
Lekin shunga qaramay, andozalami joriy qilish muammolari joriy qilib bo4ingan korporativ boshqaruv andozalariga amal qilish muammolarining ostida qolib ketadi va davlat, davlatlararo hamda transmilliy maqomga ega bo‘lgan yirik korporatsiyalar kundalik amaliyotda joriy qilingan andozalarga rioya qilishda qator qiyin - chiliklarga duch kelmoqda. Korporativ boshqaruv tegishli amaliyotini ishiab chiqish uchun o‘ziga xos kurash korporativ boshqaruvning ayrim mezonlari bo‘yicha ham, kompaniya faoliyati umumiy samaradorligi bo'yicha ham yirik kompaniyalar reytingini tuzishda o‘z aksini topadi.

2. 
   Korporativ boshqaruv samaradorligi
   mezonlari
   

Ta’kidlash joizki, korporativ boshqaruv mezonlari juda xilma-xil. Biz zarur hollarda kompaniya faoliyatining detalli tahlilini ularga asoslash yoki korporativ boshqaruv samaradorligi bahosini chiqarishda muayyanlashtirilishi mumkin bo‘lgan eng umumiy mezonlarni ajratdik, xolos.
Sanab oTilgan mezonlar samarali korporativ boshqaruvdan qator afzalliklarni hadya etadi:

1. 
   Strategik qarorlar qabul qilishni takomillashtirish.
   
2. 
   Moliyaviy resurslar jalb qilish.
   
3. 
   Kompaniyaning davlat organlari bilan aloqalarini yaxshilash.
   
4. 
   Menejerlarning aksiyadorlar bilan aloqalarini yaxshilash.
   
5. 
   Korporativ nizolarning oldini olish.
   

Korporativ boshqaruvni baholashning mavjud usullari orasida kompaniyalarda korporativ boshqaruv reytinglari va u yoki bu kompa- niyada korporativ boshqaruv monitoring tizimi ajratib ko‘rsatiladi.
Korporativ boshqaruv tahliliy reytinglari moliyaviy va statistika ma’lumotlari asosida tuzilib, ekspertlar tomonidan tahlil qilinadi.




Dastlabki korporativ boshqaruv sifat reytinglari O'zbekistonda 1999- yilda paydo bo'lgani, bu reytinglar soni bo'yicha dunyoda yetakchi o'rinlardan birida ekanimizga qaramay, investorlar hali ulardan to'liq qoniqqani yo'q. Qoidaga ko'ra, reytinglar o'ntadan o'ttizta, uzog'i bilan qirqtagacha kompaniyalarni qamrab oladi, bu esa ikkinchi eshelon aksiyalari bilan ishlaydigan investorlar uchun yetarli emas. Birinchi navbatda aynan shu investorlar axborot ko'magiga muhtojlik sezadi. Bundan tashqari, ko'plab reytinglar yoki korporativ boshqaruvning tor jihatlariga yo'naltirilgan bo'ladi, yoki ularga asos sifatida kam qo'llanadigan ideal model olingan bo'ladi.
«RID-Ekspert RA» korporativ boshqaruv reytingi to'rt guruhdagi ko'rsatkichlar bo'yicha integral baholashni ifodalaydi:

1. 
   Aksiyadorlar huquqlari (mulkchilik huquqini amalga oshirish, jamiyatni boshqarishda qatnashish, foydadan ulush olish, huquqlami buzishning risk darajasi, aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish bo'yicha jamiyatning qo'shimcha majburiyatlari mavjudligi).
   
2. 
   Nazorat va boshqaruv organiari faoliyati (direktorlar Kengashi va ijroiya organiari tarkibi hamda faoliyati, moliyaviy-xo'jalik faoliyati ustidan nazorat tizimi, nazorat va boshqaruv organiari o'rtasida o'zaro aloqalar).
   
3. 
   Axborotni ochib berish (moliyaviy va nomoliyaviy axborotni ochish darajasi, axborotni ochish umumiy intizomi, axborotning hamma uchun bir xilda ochiqligi).
   
4. 
   Boshqa manfaatdor tomonlarning manfaatlariga rioya qilish va korporativ ijtimoiy javobgarlik (ijtimoiy javobgarlik va boshqa manfaatdor guruhlar manfaatlarini hisobga olish siyosati, mehnat nizolari, xodimlar va mahalliy aholi uchun ijtimoiy loyihalar, ekologiya).
   

Korporativ boshqaruv sifatiga qarab reyting qatnashchisi bo'lgan kompaniyalar quyidagi reyting sinflaridan biriga kiritilishi mumkin:
• A sinfi.
A sinfiga korporativ boshqaruv darajasi yuqori bo'lgan, mamlakat qonunchiligi talablariga rioya qiladigan, shuningdek, o'z amaliyotida sezilarli darajada korporativ xulq-atvor kodeksiga amal qiladigan kompaniyalar kiritiladi. Reyting bahosi berish paytida bu kompa­niyalarda aksiyadorlar huquqlarini buzish, kompaniya ijroiya organ- larining insofsiz faoliyat yuritish va sifatsiz axborot taqdim etish riski bo'lmaydi. Aksiyadorlik jamiyatlari «boshqa manfaatdor shaxslar»ning manfaatlarini hisobga oladi va korporativ ijtimoiy javobgarlik borasida faol siyosat yuritadi. A sinfidagi kompaniyalar korporativ boshqaruv

umumiy darajasi konservativ portfelli investorlar mablag'larini jalb qilish uchun yetarli hisoblanadi;

• 
  В sinfi.
  

В sinfi tarkibiga korporativ boshqaruv darajasi qoniqarli bo'lgan, amaldagi qonunchilik talablarini buzmaydigan va korporativ xulq- atvor kodeksi asosiy qoidalarini qisman bajaradigan kompaniyalar kiradi. В sinfidagi kompaniyalar faoliyati aksiyadorlar huquqlarini buzish, kompaniya ijroiya organlarining insofsiz faoliyat yuritish va sifatsiz axborot taqdim etish bo‘yicha ma’lum bir risklar bilan bog‘liq. Ushbu reyting sinfiga mansub aksiyadorlik jamiyatlari o‘z amaliyotida «boshqa manfaatdor shaxslar»ning manfaatlarini qisman hisobga oladi. Shu bilan birga, В sinfidagi kompaniyalar korporativ boshqaruv jami risklari qisqa muddatli yo'naltirilgan investorlarning mablag'larini jalb qilish uchun yetarli. В sinfidagi kompaniyalar aktivlariga resurslarni investitsiyalash esa investorlarga «daromadlilik-risk» optimal nisbatini taqdim etadi;

• 
  C sinfi.
  

C sinfi korporativ boshqaruv darajasi past bo'lgan, o'z faoliyatida u yoki bu darajada amaldagi qonunchilik talablarining buzilishi va korporativ xulq-atvor kodeksining asosiy qoidalariga amal qilmaslikka yo‘1 qo'yadigan kompaniyalarni birlashtiradi. C sinfi kompaniyalariga reyting baholari berish davomida aksiyadorlar huquqlarini buzish, kompaniya ijroiya organlarining insofsiz faoliyat yuritish va sifatsiz axborot taqdim etish yoki umuman axborot bermaslik risklari aniqlandi. Reyting bahosi berish paytda aksiyadorlik jamiyatlari «boshqa manfaatdor shaxslar»ning manfaatlarini umuman hisobga olmagan va korporativ ijtimoiy javobgarlik borasida siyosat yuritmagan. Korporativ boshqaruv darajasi past kompaniyalarni investitsiyalash jami risklari ancha katta.

• 
  D sinfi.
  

D sinfiga kiradigan kompaniyalar faoliyati korporativ boshqaruv darajasining qoniqarsizligi bilan tavsiflanadi. Bu kompaniyalar ama­liyotida amaldagi qonunchilikning asosiy talablari buzilishi, «ilg'or amaliyot» me’yorlari va korporativ xulq-atvor kodeksining asosiy qoidalari yo'qligi aniqlandi. D sinfiga mansub bo'lgan aksiyadorlik jamiyatlari aktivlariga investitsiyalash riski juda baland. D sinfi tarkibiga kiradigan qo'shimcha CD sinf korporativ boshqaruv me’yorlarining, jumladan, aksiyadorlar va boshqa manfaatdor shaxslar huquqlarining qo'poi ravishda buzilishini aks ettiradi.




Korporativ boshqaruv reytingida «RID-Ekspert RA» konsor-stiumi aksiyadorlik jamiyatlari taqdim etgan ma’himotlardan, shuningdek, quyidagi ommaviy axborotlardan foydalanadi:

• 
  aksiyadorlik jamiyatining rasmiy internet-sayti;
  
• 
  reyting bahosi berilgan davrdan oldingi oxirgi ikkita chorak uchun choraklik hisobot;
  
• 
  kompaniyaning yillik hisoboti;
  
• 
  O‘zbekistonda FSFR vakolatli agentliklari hisoblangan axborot agentliklarining yangiliklar lentalari;
  
• 
  boshqa axborot manbalari, jumladan, kompaniya vakillari taqdi- motlarining matni, xabarlar va b.
  

Korporativ boshqaruv sifati bo‘yicha boshqa bir mahalliy reyting CORE-reyting hisoblanadi.
Korporativ boshqaruv sifati reytingi korporativ huquq va boshqaruv mutaxassislari va «Blue Ribbon Panel» xalqaro ekspertlar guruhi bilan birgalikda ishiab chiqilgan original uslubiyat asosida hisoblab chiqiladi. Reyting CORE-reyting shkalasi bo‘yicha beriladi: CORE-100 dan (eng yuqori reyting) CORE-O gacha (bankrot korxonalar, eng past reyting).
Reytingni hisob-kitob qilishda uch guruhdagi boshlang‘ich ma’lu- motlardan foydalaniladi: ommaviy axborot (ochish uchun majburiy), osib beriladigan axborot va qimmatli qog‘ozlar bozori tahlilchilarining so‘rov natijalari.
Korxonalarni baholash korporativ boshqaruvning axborotni ochib berish, aksiyadorlik kapitali strukturasi, korporativ boshqaruv struk- turasi, aksiyadorlaming e’lon qilinadigan huquqlari, risklarning yo‘qligi, korporativ muhit kabi muhim jihatlari bo‘yicha amalga oshiriladi.
Muayyan kompaniyaga investitsiyalash riskini baholashga, jum­ladan, emitent kompaniyaning nizom hujjatlarida «yuridik mina»larni baholashga alohida ahamiyat beriladi. To‘rta kompaniyaning dastlabki reytinglari 2000-yilning noyabrida taqdim etilgan.
Uslubiyatga quyidagi tamoyillar asos qilib olingan:

• 
  mustaqillik. Mutaxassislar baholashni o'z tashabbusi bilan, baholanayotgan kompaniyaning xohish-istagi yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri buyurtmasiga bog‘liq bo'lmagan holda o‘tkazadi; kompaniyalar reytingni tayyorlash xarajatlarini to‘lamaydi;
  
• 
  obyektivlik. Reytingni hisob-kitob qilish uslubiyati subyektivlikni minimallashtiradi. Ekspert ko‘rib chiqilayotgan masala bo‘yicha shaxsiy
  

fikrini bildirmasdan, belgilangan dalillar mavjudligi yoki yo'qligini qayd etadi;

• 
  oddiy minoritar aksiyador uchun ochiq bo‘lgan axborotdan foydalanish.
  

Institut reytingga kiradigan barcha kompaniyalarning aksiyalari minimal paketiga ega bo‘lib, tahlil uchun faqat oddiy minoritar aksiya­dor uchun ochiq bo‘lgan axborotdan foydalanadi. Korporativ boshqaruv reytingini hisoblab chiqishda boshlang* ich ma’lumotlaming ikkita guruhidan foydalaniladi:

1. 
   Majburiy tartibda ochib beriladigan; boshqa, tartibga sotuvchi organlar (O‘zbekistonda FSFR) tomonidan ommaviy ravishda e’lon qilinadigan axborot. Aksiyador, qonuniy yo‘l bilan harakat qilar ekan, faqat kompaniya tomonidan ommaviy ravishda e’lon qilingan axborot yoki boshqa barcha uchun ochiq materiallar (matbuot, bozor tahlilchi- larining sharxlari va b.) asosida qaror qabul qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bundan kelib chiqib, reytingni hisoblab chiqishda investorlar uchun yopiq axborot foydalanilmaydi.
   
2. 
   Kompaniyaning aksiyador sifatida Institut nomidan telefon qo‘ng‘iroqlari va yozma so‘rovlarga javoblari. Amaliyotning ko‘rsa- tishicha, kichik aksiyalar paketiga ega bo‘lgan aksiyadorlar, kom­paniya haqida axborot olishga harakat qilar ekan, ularni hal qilish vaqt va moddiy xarajatlar sarflashni talab qiladigan real muammolarga duch keladi. Kompaniyada aksiyadorlarga nisbatan shakllangan real munosabatni baholash uchun Institut o‘zi aksiyador hisoblangan holda, kompaniyaga turli so‘rovlar jo'natadi va mos keluvchi mo­nitoring yuritadi.
   

Kompaniyalar korporativ boshqaruvning turli jihatlarini aks etti- ruvchi oltita ko‘rsatkich bo‘yicha baholanadi:

• 
  axborotni ochish (aksiyadorlar so‘rovi bo‘yicha va ommaviy ravishda ochib beriladigan hujjatlar toUiqligi va muddati);
  
• 
  aksiyadorlik kapitali strukturasi (guruhlar, mulk strukturasi aniqligi va hokazo);
  
• 
  direktorlar Kengashi va ijroiya boshqaruv organiari strukturasi (affilatsiyalanganlik, mukofotlash, yighlishlar bayonnomalari va hokazo).
  

Kompaniyalar korporativ boshqaruv sifatini baholashni har chorakda amalga oshiradi, reytingga kiritilgan kompaniyalar iqtisodiyotning asosiy tarmoqlariga mansub bo‘lib, Rossiya bozori kapitaliashuvining 90%dan ortig‘ini qamrab oladi.




Keyingi mahalliy reyting «PRAYM-TASS» reytingi hisoblanadi. «PRAYM-TASS» tahlilchilari tomonidan ishlab chiqilgan reyting metodologiyasi reytingda qatnashuvchi kompaniyalar bo'yicha ommaviy axborotni tahlil qilishga asoslangan. Bunday axborotning mavjudligi, «PRAYM-TASS» fikriga ko'ra, kompaniya ochiqligini, demak, korporativ boshqaruv darajasini baholashning asosiy mezon- laridan biri hisoblanadi. Reyting o‘tkazish uchun tanlangan mezonlar korporativ boshqaruvning asosiy risklarini baholaydi, ular orasida mulkning bir yerda to‘planish darajasi yuqoriligi, aksiyadorlik kapitali strukturasining «shaffof» emasligi, kompaniya direktorlari va me- nejmentni motivatsiyalash mavjud tizimi, shuningdek, korporativ boshqaruv darajasini belgilab beruvchi boshqa risklami ajratib ko'rsatish mumkin.
Ushbu reyting mavjud boshqa reytinglardan uch jihatdan farq qiladi: korxonalar reyting berish uchun tarmoq tamoyili bo'yicha guruhlangan, reyting berish «PRAYM-TASS» o'z uslubiyati asosida amalga oshiriladi va ochiq axborot manbalariga asoslangan. Reytingda qatnashish sanoat guruhlari va korxonalarning o'z ixtiyori bilan qiladigan ish emas, ulami tanlash agentlikning ekspertlar kengashi qarori bo'yicha amalga oshiriladi.
Korporativ boshqaruv risklarining ichki tarmoq tahlili sanoatning u yoki bu tarmog'ini investitsiyalash uchun ko'rib chiqayotgan investorlarda katta qiziqish uyg'otadi. Reyting o'tkazish uchun tanlab olingan mezonlar mulkning bir yerda to'planish darajasi yuqoriligi kabi risklarni baholaydi, bu kompaniya aksiyadorlik kapitalining katta qismi davlatga tegishli bo'lgan hollarda siyosiy motivlar bo'yicha qaror qabul qilishga va aksiyadorlar o'rtasida nizolarga olib kelishi mumkin. Shuningdek, aksiyadorlik kapitali strukturasining «shaffof» emasligi manfaat bilan bitimlar tuzish riskiga olib kelishi mumkin, kompaniya ' direktorlari va menejmenti motivatsiyalash mavjud tizimi va korporativ boshqaruv darajasini belgilab beruvchi boshqa ko'plab omillar ham muhim ahamiyatga ega.
Umuman korporativ boshqaruv risklari besh toifaga guruhlangan bo'lib, ularning har biri, o'z navbatida, bir nechta kichik toifalardan iborat. Kompaniyaga har bir kichik toifa bo'yicha besh balli shkalada reyting beriladi, o'rtacha qiymat har bir toifada qo'yiladi. Yakuniy reyting besh toifadagi reytinglarning o'rtacha qiymati hisoblanadi.
Asosiy mezon kompaniyaning moliyaviy jihatdan «shaffofligi» va kompaniyaning moliyaviy hisobotlari bilan bog'liq axborotlarning




ochib berilishi hisoblanadi. «PRAYM-TASS» korporativ boshqaruv reytingi metodologiyasining ikkinchi mezoni aksiyadorlik kapitali strukturasiga va kompaniya aksiyalari bozoriga taalluqli. Metodo- logiyaning uchinchi mezoni kompaniyada korporativ boshqaruv risklari va aksiyadorlaming huquqlarini tahlil qiladi va baholaydi. Metodo- iogiyaning to'rtinchi mezoni kompaniya menejmenti va direktorlar Kengashi faoliyatini baholaydi. Korporativ boshqaruv reytingi meto­dologiyasining oxirgi mezoni — axborot ochiqligi va korporativ boshqaruv sohasidagi tashabbuslar hisoblanadi.
Eng keng tarqalgan xorijiy reytinglar orasida Standard & Poor's korporativ boshqaruv reytingini alohida ko'rsatish mumkin.
Standard & Poor's xalqaro kompaniyasi korporativ boshqaruv reytinglari metodologiyasini ishiab chiqishga 1998-yilning boshlarida kirishgan. Sinov loyihalari davomida metodologiyani sinab ko'rishdan so'ng Standard & Poor's ixtisoslashgan korporativ boshqaruv reytinglar xizmatini tashkil qilish haqida qaror qabul qildi va 2000-yildan boshlab korporativ boshqaruv sohasida reyting xizmatlari ko'rsata boshladi. Hozirgi paytda Standard & Poor's kompaniyalar darajasida ham, alohida mamlakatlar darajasida ham korporativ boshqaruvni baholash konsepsiyasini taqdim etmoqda. Standard & Poor's foydalanayotgan yondashuvda vaziyatni moliyaviy manfaatdor shaxslar — aksiyadorlar va kreditorlar nuqtayi nazardan ко‘rib chiqish ko'zda tutilgan.
Standard & Poor's tahlilchilar guruhi kompaniyalarda o'ziga xos intervyu olishni o'tkazadi, buning asosida tuziladigan mufassal hiso- botda tahlilning asosiy elementlari bayon qilinadi, u korporativ bosh­qaruv umumiy reytingini, shuningdek, hisobotning uchinchi bo'limi^a keltirilgan to'rtta tarkibiy qismning har biri bo'yicha alohida ballni o'z ichiga oladi.
Alohida baholar (ball) asoslangan mantiqiy mulohazalaming rivojlanishi tahlilchi tomonidan berilgan reyting haqidagi hisobotda bayon qilinadi.
Hisobot strukturasi quyidagi ko'rinishga ega bo'ladi:

1. 
   Xulosalaming qisqacha bayoni. Bu yerda qisqacha asoslagan holda kompaniyaning korporativ boshqaruv umumiy reytingi, shuning­dek, alohida tarkibiy qismlarni baholashning asosiy qoidalarining qisqacha bayoni keltiriladi; shu yerning o'zida har bir tarkibiy qism bo'yicha aniqlangan asosiy kuchli va kuchsiz tomonlar aniqlanadi.
   
2. 
   Kompaniya bo'yicha ma’lumotnoma: ishiab chiqarish faoliyati, moliyaviy holati, menejmenti va mulk strukturasi haqida asosiy axborot.
   

Metodologik qism: ball va quyidagi tarkibiy qismlar tahlili: mulk strukturasi va tashqi ta’sir; aksiyadorlar huquqlari, moliyaviy manfaatdor shaxslar bilan munosabatlar; «shaffoflik», axborotni ochish va audit; direktorlar Kengashi strukturasi va samaradorligi. Korporativ boshqaruv reyting darajalari (KBR) shkala bo'yicha KBR -1 dan (eng past baho) KBR-10 gacha (eng yuqori baho) beriladi. KBR-6 yoki 5. O'rtacha jarayonlar va korporativ boshqaruv amaliyotini namoyish qiladi. Kompaniyalar tahlilning bir nechta asosiy sohalarida ayrim kuchsiz tomonlarga ega. KBR-4 yoki 3. Korporativ boshqaruv amaliyoti va jarayonlari kuchsiz kompaniya tahlilning qator sohalarida jiddiy kuchsiz tomonlarga ega. KBR-2 yoki 1. Korporativ boshqaruv amaliyoti va jarayonlar juda kuchsiz, tahlilning aksariyat sohalarida katta miqdorda kuchsiz tomonlarga ega bo'lgan kompaniyalarga beriladi. Yana bir mashhur xorijiy korporativ boshqaruv reytingi Bruns­wick UBS Warburg reytingi hisoblanadi.- 16-jadvalda ko'rsatilgan jarima balli turli variantlarda bo'Iishi — nolgacha pasayib borishi mumkin. U yoki bu omil bo'yicha risk darajasi kompaniya tahlilini o'tkazayotgan ekspert tomonidan baholanadi.