VIII tipdagi maxsus (tuzatish) ta'lim maktablarining o'rta maktab o'quvchilarining ota-onalari oilalarining sotsiologik xususiyatlari. Shaxsiy ish va maktab daftarlarini tahlil qilish, sinf rahbarlari va tarbiyachilar bilan suhbatlar asosida biz tomonidan aqli zaif o‘quvchilarning 130 nafar ota-onalari oilalarida sotsiologik o‘rganish o‘tkazildi.
Biz oila tuzilishining yaxlitligiga katta e'tibor qaratdik. Oila tarkibini tavsiflovchi ushbu omilga ko'ra, tadqiqotchilar to'liq va to'liq bo'lmagan oilalarni ajratadilar. Aniqlanishicha, respondentlarning yarmidan ko‘pi to‘liq bo‘lmagan oilalarda (53,8 foiz) tarbiyalangan. To'liq bo'lmagan oilalar asosan ajrashgandan keyin (66%) yoki turmush o'rtoqlardan birining vafoti (34%) natijasida vujudga keladi. Shuni ta'kidlash kerakki, ajralishlar va oilalarning buzilishi bolalar ruhiyatiga shikastli ta'sir ko'rsatadi. Shu sababli, ota-onalar va bola o'rtasidagi munosabatlar ko'pincha buziladi. Bu bolalarning maktabdagi ko'rsatkichlari to'liq oilalar farzandlariga qaraganda past, to'liq bo'lmagan oilalarda ular nisbatan kam o'qiydilar, bolalar bo'sh vaqtlarini ko'chada, uydan tashqarida o'tkazishni afzal ko'radilar.
Ushbu tadqiqot davomida bunday oilalarda tarbiyalangan o‘g‘il bolalar qizlarga qaraganda 18 foizga ko‘p ekani ma’lum bo‘ldi. Bu shuni aytishga imkon beradiki, yigitlar ko'proq noqulay sharoitlarda tarbiyalanadilar, chunki to'liq oilalarda rivojlanadigan turli xil munosabatlarning chegarasi mavjud.
Taxminlarga ko'ra, bu bo'shliq yigit va qizlarni kelajakdagi oilaviy hayotga tayyorlashga salbiy ta'sir qiladi, chunki "insonning ma'naviy boyligi butunlay uning haqiqiy munosabatlarining boyligiga bog'liq" [83]. Erkak va ayol, ota va o'g'il (qizi), ona va qiz (o'g'il) o'rtasidagi munosabatlarning aniq namunasi yo'qligi bilan tavsiflangan vaziyat bolalarda nikoh va oila haqida noto'g'ri qarashlarni shakllantirish xavfini tug'diradi, bu esa ularning turmush qurishiga to'sqinlik qiladi. o'z oilasi kelajakda rivojlanishidan.
Munosabatlarning sifati va oiladagi muhitga ko'ra ular quyidagilarni ajratib ko'rsatadilar: a) farovon, barqaror oila; b) ijtimoiy nochor oila.
Farovon oila - turmush o'rtoqlar va barcha oila a'zolari bir-birini yuksak qadrlashi, oila a'zolarining manfaatlari va qadriyat yo'nalishlari bir-biriga to'g'ri kelishi, nizolarning deyarli yo'qligi; yuzaga kelgan kelishmovchiliklar tezda hal qilinadi. Farovon oilalar oilaviy hayotni yanada qiziqarli va quvonchli qiladigan o'z an'analari va marosimlarini shakllantiradi va saqlaydi.
Shunday qilib, ota-ona oilasi bolalarda oilaviy hayotning axloqiy asoslari va me'yorlari haqidagi bilimlarni to'plashga hissa qo'shadi; kelajakdagi oila odami uchun zarur bo'lgan xatti-harakatlar va munosabatlar tajribasi. Lekin bir qator oilalarni yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash omili sifatida faqat ularning to‘liq ro‘yobga chiqa olmagan imkoniyatlari nuqtai nazaridan qarash mumkin. Bundan tashqari, alohida ota-ona oilalari disfunktsional oilalar toifasiga kiradi, ular oila, ota-onalar o'rtasidagi munosabatlar, bolalar va ota-onalar o'rtasidagi munosabatlar haqida salbiy axloqiy g'oyalar manbai bo'lib xizmat qiladi.
Ijtimoiy nochor oilalar, qoida tariqasida, madaniyat darajasi past bo'lib, ko'pincha "qiyin" bolalarni tug'adilar. Bunday oilalar farzandlar tarbiyasiga, qolaversa, bo‘lajak xotin va onalarning ma’naviyatiga, mehnat va ijtimoiy faolligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Bularning barchasi oilada noqulay omillarning mavjudligi keyingi avlodlarda oilaviy va ijtimoiy muammolarni keltirib chiqarishi mumkinligini taxmin qilish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Ushbu tadqiqot natijalari bundan mustasno emas. VIII tipdagi maxsus (tuzatish) maktablarining yuqori sinf o'quvchilarining ota-ona oilalari turlarining foiz nisbati 1-diagrammada ko'rsatilgan.
Diagrammadan ko'rinib turibdiki, VIII turdagi maxsus (tuzatish) maktablari o'rta maktab o'quvchilarining katta foizini (52,3%) ijtimoiy nochor oilalar farzandlari tashkil etdi. Shaxsiy ishlarda: “Ona va otasi surunkali alkogolizmga moyil, narkologik dispanserda hisobda turadilar”, “...ichishga moyil...”, “...axloqsiz, g‘ayriijtimoiy turmush tarzini olib boradilar...” yozuvlari ustunlik qiladi.
