Korreksion pedagogika va logopediya fanidan
Yüklə 5,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Тest topshiriqlari 1. Anomal bolalarning qanday kategoriyalari mavjud? A. Eshitish, kurish, kur-kar-sokov, oligrofen, ruhiy rivojlanishi orkada qolgan, og’ir nutqiy nuqsonlari bor, xarakt-tayanch a’zolaridagi kamchiliklari. B. Kar, soqov, qulog’i ogir, keyinchalik qulog’i og’ir bo’lib qolgan bolalar S. Dikkat, xotira, intilish, qiziqish, sezgi kabi ruxiy protsesslar. D. Meningit, meningoyensefalit, otit, markaziy nerv sitsemasi shikatslanishi Ye. Тugma yoki orttirilgn infeksiya, intoksikasiya va boshka omillar.
A. Kuzi ojiz bolalar, kur, yaxshi kura olmaydigan, kuzi xira bolalardir B. Тugilgandan kuzi ojiz va tugilgandan 3-yoshgacha bulgan davr ichida kurish kobiliyati buzilgan, keyinchalik kuzi kur bulgan bolalar. S. Kuzi ojizligi, ya’ni kurish nuksonlari zurayib boradigan va bir xil muxim turadigan buladi
7. Eshituv nuqsonlari bor bolalar qa еrda tarbiyalanishi zarur? Ekspеrt varagi № 1 3. Bolaning rivojlanishida eshituv analizatori kanday o`rin tutadi? 4. Eshituv nuksonlarining qaysi turlarini bilasiz? Ekspеrt varagi № 3 1. Ko`rish analizatorining axamiyati nimada? 2. Ko`rishdagi nuqsonlarning k еlib chiqish sabablari nimada? Ekspеrt varagi № 4 1. Ko`rish qobiliyatida kuzatiladigan nuksonlarning oldini olish va bartaraf etish uchun nimalarni bilish k еrak?
Ekspеrt varagi № 5 1.Ko`rish qobiliyati zaif bolalar bilan ommaviy maktab va bog`chalarda olib boriladigan ishlarni tariflab bеring. Eksp еrt varagi № 6 9. Ko`zi ojiz bolalar uchun O`zb еkistonda kanday muassasalar tashkil etilgan?
18
D. Kuz olmasi, kovoklarining rivojlanmay kolgani, kuz kovoklari kaltaligi tufayli kuzning yumilmay turilishi, kuz kovogining nuksoni Ye. Kuruv nervi atrofiyasi, gigiyenik talablarga rioya kilmaslik.
A. 1969-yildan boshlab B. 1970-yildan boshlab S. 1973-yildan boshlab D. 1970-yildan boshlab Ye. 1980-yildan boshlab 4. Kulogi ogirlikning darajalari nechtaq A. 4ta
B. 2 ta S. 3 ta D. 5 ta Ye.7 ta
5. Korreksion pedagogika fanining kanday tarmoklarini bilasizq A.Surdopedagogika, tiflopedagogika, oligofreno, pedagogika, logopediya B. Тiflopedagogika, pedagogika, anatomiya, maxsus pedagogik S. Oligofrenopedagogika, pedagogika tarixi, nevropatologiya D. Anatomiya, psixopatologiya, pedagogika tarixi, surdopedagogika Ye. Maxsus psixologiya va psixodiagnotsika, logopediya, umumiy fiziologiya 6. Korreksion pedagogika fani kaysi fanlar bilan uzviy alokadaq A. Logopediya, tilshunoslik, anatomiya, nevropatologiya, ummuiy fiziologiya B. Otalaringologiya, nevropatalogiya, psixopatologiya, pediatriya, umumiy maxsus psixologiya va psixodiagnotsika S. Psixopatologiya, tibbiyot fanlari, tilshunoslik va psixolingvitsika, maxsus psixologiya va psixodiagnotsika D. Biologiya, anatomiya, oligofreno, pedagogika, tiflopedagogika Ye. Logopediya, psixolingvitsika, biologiya, psixopatologiya
Ularni yengib o’tish maxsus uchun maxsus metodlar talab qilinadi. Adabiyotlar 1. R.M.Boskis. Uchitelyu o detyax s narusheniyami sluxa. M., "Prosvesheniye", 1987. 1. M. I.Zemsova. Uchitelyu odetyax s narusheniyami zreniya. M., 1973. 2. A. G. Litvak Тiflopsixologiya. M., 1985. 4. N.D.Yarmachenko. Problemi kompensatsii gluxoti. Kiyev. 1975. s. 148163. 5. Osnovi obucheniya i vospitaniya anomalnix detey. (Pod red. A. I. Dyachkova.)M.,"Prosvesheniye", 1965, s. 3848,65. 1.
Defektologicheskiy slovar. M., 1970. 2.
R. Shomahmudova. Тo’g`ri talaffuzga o’rgatish va nutk o’stirish. Т., Uzinkomsentr, 2002.
19
UMUMIY O’QUV MAQSADLARI
Ta'limiy: Talabalarda sensor nuqsonli bolalar toifalari haqida nazariy bilimlarni berish bo’yicha ko’nikma va malakalarini shakllantirishdan iborat. Tarbiyaviy: Talabalarning jamoada, kichik guruhlarda va individual ishlash qobiliyatlarini shakllantirish, kasbga bo’lgan ishlarini ortirish Rivojlantiruvchi: Talabalarda erkin fikrlash va mustaqil ishlash qobiliyatlarini rivojlantirish.
A. Ko’r va deyarli ko’r(qisman ko’ruvchi) bolalar. Ko’rish o’tkirligi O dan O,OO4gacha. Bu bolalar umuman ko’rmaydilar, ko’rish imkoniyati kam saqlangan. Mashqulotlarda ular asosan o’quv materialini sezish, eshitish idroki asosida o’zlashtiradilar. Brayl tizimi bo’yicha o’qiydi va yozadilar. Ba’zi bir bolalar saqlangan ko’rish imkoniyatidan o’qish va yozishda foydalanishlari mumkin. B. Zaif ko’ruvchi bolalar. Zaif ko’ruvchi bolalarning ko’rish o’tkirligi tuzatish(korreksiya) ko’zoynaklari bilan O,O6 dan O,O9 gacha. Bu bolalarda odatda ko’rishda murakkab nuqsonlar kuzatiladi. Ko’rish o’tkirligi patsligi bilan bir qatorda ayrim bolalarda ko’rish maydoni toraygan, fazoviy idrok buzilgan bo’lishi xam mumkin. Bularning barchasi o’quv materialini idrok etish, o’zlashtirishga salbiy ta'sir ko’rsatadi. Ushbu toifadagi boalar maxsus sharoitda, maxsus usul, uskunalar, texik va optik vositalar yordamida o’qitilishi maqsadga muvofiqdir. V.Zaif ko’ruvchi bolalar. Ko’rish o’tkirligi tuzatish ko’zoynaklari bilan O.1dan O,3-O,4gacha. Ma'lum sharoitlarda ular ko’rish orqali erkin o’qib, yozishlari mumkin, buyumlarni ko’rib idrok etadilar, katta fazoviy doirada ko’rib mo’ljal oladilar.
3- Mavzu: SENSOR NUQSONLI BOLALAR
Ko’rish analizatori yordamida dunyoni idrok etish bolaning psixik rivojlanishida muqim aqamiyatga ega. Tevarak-atrof qaqidagi eng kuchli taassurotlar ko’z bilan idrok etiladi. Bola ko’rish qobiliyati orqali narsalarning rangi, shakli, qajmi, qarakati, uzoq-yaqinligi, fazodagi o’rni qaqida tasavvurga ega bo’ladi. Ko’rish bolaning xayotiy faoliyatida va rivojlanishida muxim axamiyatga ega. Ko’rishdagi nuqsonlar bolaning ruxiy, jismoniy rivojlanishida ikkilamchi nuqsonlar kelib chiqishiga olib keladi. Tiflopedagogika fanida ko’rish nuqsoni darajasiga xamda o’quv materialni idrok qilishga ko’ra quyidagi guruxlar farqlanadi.
20
2. Ma'ruzani olib borish texnologiyasi Vaqt – 2 soat Talaba soni: 26 nafar Mashg`ulot shakli Ma`ruza Maruza rejasi 1. Ko’rish analizatorida nuqsonlari bor bolalar. 2. Tiflopedagogika ko’zi ojiz bolalarning ta'lim tarbiyasi bilan shuqullanadigan fan.
3. Ko’r va zaif ko’ruvchi bolalar. 4. Ko’rishga aloqador nuqsonlarning ludshi chiqish sabablari, turlari va ko’zi ojizlikning oldini olish yo’llari. 5. Ko’zi ojiz bolalar uchun tashkil etilgan muassasalar. Uquv mashg’ulotining maksadi : Тalabalarga o’quv kursi haqida to’liq ma’lumot berish. Pedagogik vazifalar Uquv faoliyati natijalari 2. Sensor nuqsonli bolalarhaqida ma’lumot berish. Sensor nuqsonli bolalar haqida boshlangich ma’lumotga ega buladi. Ko’rishga aloqador nuksonlar kelib chiqish sabablari degan savolga javob berish. Ko’rishga aloqador nuksonlar kelib chiqish sabablarini tushunib oladi Kar, zaif eshituvchi, keyinchalik zaif eshituvchi bo’lib qolgan bolalarni ukitishdan maksad nimadan iboratligini bilish. Kar, zaif eshituvchi, keyinchalik zaif eshituvchi bo’lib qolgan bolalarni ukitishdan maksadi va vazifalarini sanab bera oladi Oligofren bolalar ularning tavsifi xakida bilimga ega bulish. Oligofren bolalardagi nuksonlarni oldini olish, bartaraf etish, korreksiyalash, kompensatsiyalash xakida bilim va tasavvurga ega buladi. Ko’zi ojiz bolalar uchun O’zbekistonda kanday muassasalar tashkil etilganligi xakida tushuncha xosil kilish Ko’zi ojiz bolalar uchun inklyuziv ta’lim, ijtimoiy adabtatsiya, reablitatsiya ishlarining uzaro farkini ajratish imkoniyatiga ega buladi.
Ma’ruza, namoyish etish, savol-javob, guruxlarda ishlash, test.
Ma’ruzalar matni, marker, doska, skotch, vatman, tarkatma materiallar, doska,kodoskop.
Frontal, jamoaviy ish. O’qitish shart-sharoitlari: Тexnik vositalar Bilan ta’minlangan va jamoaviy ishlashga muljallangan auditoriya.
Savol – javob, nazorat savollari. 21
Ma’ruza mashgulotining texnologik xaritasi Faoliyat boskichlari, vakti Faoliyat mazmuni Uqituvchi Тalabalar 1 – bosqich: Kirish qismi (15 min) 1.1. Ma’ruza mashgulotining mavzusini bayon etadi va mavzu buyicha blits surov utkazadi. Savol – javobda ishtirok etadi. 1.2. Tarkatma materiallarni tarkatadi. Mavzuga doir asosiy savollar, atamalar va muxim tushunchalarni izoxlab, mashgulotning maksadi va rejalashtirilgan ukuv ishlanmalar Bilan tanishtiradi. Тinglashadi. 1.3. Mavzu bo’yicha savol - javob o’tkazadi. Savol – javobda ishtirok etishadi. 2-bosqich Asosiy qism (55min) 2.1. Talabalarga quyidagi savol va topshiriklarga o’ylab javob berish taklifini kiritadi. Sensor nuqsonli bolalar bilan inklyuziv integratsion ta'lim qanday tashkil etiladiq Ko’ruv nuqsonlarining qaysi turlarini bilasiz Ko’ruv nuqsonlarining kelib chiqish sabablari nimalardan iborat Ko’ruv nuqsonlari bor bolalar qaerda tarbiyalanishi zarur Ko’rish analizatorining ahamiyati nimada Ko’rishdagi nuqsonlarning kelib chiqish sabablari nimada Ko’rish qobiliyati zaif bolalar bilan ommaviy maktab va bogchalarda olib boriladigan ishlarni tariflab bering. Savollarga javob berishadi Alohida Yordamga muhtoj bolalar toifalari mavzusida savol - javob otkazadi Savol - javobda ishtirok etishadi Reja boyicha ma`ruzaning mazmuni Pezentatsiya asosida yoritadi. Тalabalar 4 ta kichik guruxlarga bulinadi va ularga mavzuga doir test savollari xamda topshiriklarni tuzish vazifasi beriladi.
Gurux ishtirokchilaridan biri prezentatsiya kiladi. Prezentatsiya jarayonida talabalar Bilan birgalikda xar bir guruxning javoblari taxlil kilinib, kamchiliklari tuldiriladi. Gurux sardorlari chikib uz javoblarini sharxlashadi. Ekspert guruxi a’zolari javoblar mazmunini tuldirishadi va baxolashda ishtirok etishadi. 3-boskich Yakuniy kism (10 min) Mazuni yakunlab, umumlashtirib, xulosa beradi. Хulosa yozib boriladi Bajarilgan ishlar baxolanadi. Uyga vazifa sifatida Aloxida yordamga muxtoj bolalardagi nuksonlarni urganib kelish topshirigi beriladi. Ekspert sifadida ishtirok etishadi Тopshirikni yozib oladilar.
22
Ko’rishga aloqador nuqsonlar kelib chiqish sabablariga ko’ra tuqma va orttirilgan bo’ladi. Tuqma nuqsonlar sabablari orasida irsiy kasalliklar (masalan, tuqma kataraktaning ba’zi shakllari va boshqalar), xomilador ayolning toksoplazmoz, qizilcha kasalliklari bilan oqrishi, xomila ko’rish organlarining embrional rivojlanish paytda zararlanishi, miya o’smasi va shu kabi kasalliklar katta rol o’ynaydi. Ko’rishga aloqador nuqsonlar kelib chiqish sabablariga ko’ra ikki guruxga ajratiladi. Orttirilgan ko’rish anomaliyalari hozirgi kunda nisbatan kam uchraydi. Aholiga davolash-profilaktika, oftalmologiya yordamining yaxshilangani tibbiyot soqasidagi katta yutuqlar qo’lga kiritilgani munosabati bilan zaif ko’ruvchi bolalar ancha kamaydi. Traxoma, chechak, so’zak, ko’z sili, skarlatina va boshqa kasalliklar oqibatida bolalarning ko’r yoki zaif ko’ruvchi bo’lib qolish qodisalariga deyarli tamomila barqam berildi Ma'lumki, ko’rish analizatori nurlarni qabul qiluvchi qism-ko’z olmasi (soqqasi) va uning yordamchi apparatidan ko’zga tushgan tasvirni avval po’tsloq otsi markazlariga, keyin esa oliy ko’ruv markazlari joylashgan katta miya po’sloqiga (yensa bo’laklariga) yetkazib beradigan o’tkazuvchi yo’llardan tashkil topgan. Ana shu analizatorning qar qanday qismlaridagi o’zgarishlar bolaning ko’rish qobiliyatiga albatta ta'sir ko’rsatadi. Tiflopedagogikada ko’zi ojiz bolalar ko’r (so’qir), yaxshi ko’ra olmaydigan, ko’zi xira, zaif ko’ruvchi bolalar guruhiga bo’linadi. Ko’r bolalarning ko’rish qobiliyati keskin kamaygan (total ko’rlik) yoki korreksiya qo’llanilganida (ko’zoynak tutilganda) qam ko’rish o’tkirligi 0,04 gacha pasaygan, ya'ni bunday bolalar amalda ko’r bo’ladi. Zaif ko’ruvchi bolalarda ko’rish o’tkirligi 0,05 dan to 0,4 gacha bo’lishi mumkin. Ushbu guruxdagi bolalar tevarak-atrofni ko’rish analizatori orqali idrok etadi. Ko’rish qobiliyatining pasayib borishi Ko’z ojizligi, ya'ni ko’rish nuqsonlari zo’rayib boradigan va bir xil turadigan (muqim) bo’ladi. Zo’rayib boradigan xili kun sayin oqirlashib, bora-bora ko’rlikka olib keladi. Muqim xili esa turg’un bo’ladi, bolaning ko’rish darajasi doim bir xilda turaveradi. Ko’rish qobiliyatining zo’rayib boradigan zaifligi, ko’ksuv, ya'ni glaukoma kasalligi (ko’z ichki bosimining ko’tarilib ketishi) ko’ruv nervi atrofiyasi, to’r parda (ko’zning yoruqlikni qabul qiladigan qismi) ditsrofiyasi (aynishi) ga boqliq bo’lib, bolaning qar qanday rivojlanish davrida vujudga kelishi mumkin.
23
Refraksiya anomaliyalari, ya'ni nurlarni sindiruvchi fokus ko’z turi oldida bo’ladi. Yaqin ko’rishda(blizorukots) bola uzoqdagi buyumlarni noaniq ko’radi. Yaqin ko’rishda qarita, jadvallar, sayr vaqtida uzoqdagi buyumlarni kuzatish, o’qish, yozish, mexnat darslarida bajariladigan ishlar, rasmlarni o’zlashtirishda qiyinchiliklar kuzatiladi. Yaqin ko’rish ko’zoynaklar yordamida to’qrilanadi. Yaqin ko’ruvchi bollarga boshni uzoq egib turish, tez engashish, oqir ko’tarish, tana silkinishlari, mayda obeklar bilan uzoq ishlash taqiqlanadi. Uzluksiz ish 15 daqiqa. Xira yoruqlik man etiladi. Ko’zi ojiz, so’qir bolalar ko’r tug’ilgan va ko’r bo’lib qolgan bolalar deb ikki guruhga ajratiladi
Kriptoftalm- ko’z olmasi, qovoqlarining tuqilishdan rivojlanmay qolgani; Mikroblefaron-ko’z qovoqlar kaltaligi tufayli ko’zning yumilmay turishi,
Koloboma- ko’z qovoqlarining nuqsoni va boshqalar shular jumlasidandir. Bunday kamchiliklarning ko’pchiligini jarroqlik yo’li bilan davolab, ularni
Birinchi guruhga tuqilishdan ko’zi ojiz va tug’ilganidan so’ng to uch yoshgacha bo’lgan davr ichida ko’rish qobiliyati buzilgan bolalar kiritilsa, ikkinchisiga keyinchalik ko’zi ko’r bo’lib qolgan bolalar kiritiladi, bunday bolalar xotirasida ko’rish tasavvurlari qolgan bo’ladi. Ko’rish qobiliyatining oqir shakldagi buzilishlari bolaning qarakterida, psixikasida ikkilamchi asoratlar paydo bo’lishiga olib keladi. Ko’rish nuqsonlarining eng ko’p tarqalgan shakllaridan biri-refraksiya anomaliyalaridir. Ularga yaqin ko’rish (miopiya)ning turli darajasi, gipermetropiya, uzoqni ko’rish yoki yaqin ko’rish atsigmatizmi kiradi.
Yosh go’daklarda ba'zan ko’zga oid tug’ma nuqsonlar xam uchraydi:
24
Ko’rish nuqsonlarining qay darajadaligi ko’zning sindiruvchi soxalarining xolatiga boqliq (shox parda, gavqar) Katarakta – ko’z gavqarining loyqalanishi(pomutnenie). Bunda gavqarni jarroxlik yo’li bilan olib tashlash va yangisini qo’yish mumkin. Afaksiya-gavqarning yo‘qligi. Sqox pardaning vazifasi-nurlarni sindirish. Afaksiya kasalligida va gavqar siljib ketgan bolalar jismoniy vazifalardan cheklanishi, tez qarakatlar, oqir ko’tarish, tana silkinishlaridan ximoya qilinishi zarur. Sqox parda(rogovitsa)ning tiniqligini buzilishi xam ko’rish nuqsoniga olib kelishi mumkin. Uning sindiruvchi faoliyati me’yordan pats darajada bo’lganligi tufayli, bola buyumlarni aniq ko’ra olmaydi. Zaif ko’ruvchi bolalarda ko’rish nervining qisman atrofiyasi, ko’z to’r qobiqining turli tuqun o’zgarishlari tez-tez uchrab turadi. Bunga turli miya kasalliklari:meningit, meningoensefalit va boshqalar sabab bo’lishi mumkin. Ko’rish atrofiyasi esa bosh miya jaroxatlari, ko’z to’r pardasi kasalliklari, miya shishlari, ko’rish nevriti natijasida xam kuzatilishi mumkin. Bunda ko’z markaz bilan boqlanmaydi. Ko’rish atrofiyasi davolanmaydi. Biroq undan kelib chiqadigan ikkilamchi nuqsonlarni oldini olish, davolash muxim. Ko’z atrofiyasi bor bolalar doimiy ravishda izchillik bilan davolanishi lozim. Ularni charchatib qo’ymaslik uchun mashqulotlarda uzluksiz ko’z bilan ishlash 5_10 minutdan oshmasligi lozim. To’r pardaning eng ko’p tarqalgan tuqma kasalliklariga pigmentli retinit, albinizm, tur pardaning ko’chishi kiradi. Pigmentli retinit –to’r pardadagi tayoqchalar faoliyatini buzilishi. Natijada kolbachalar faoliyati xam buziladi. Bu esa ko’rish maydonining torayishiga yoki ko’rishning butunlay yo‘qolishiga olib kelishi mumkin. Kasallik davolanmaydi. Albinizm – to’r pardada pigment yetishmasligi. Natijada kishining ko’zi qizil, sochi va tanasi oq bo’lishi mumkin. Ularga yoruqlik to’suvchi ko’zoynak taqish, quyosh nurlaridan saqlanish tavsiya etiladi. To’r pardaning ko’chishi-to’r parda tashqi qobiqining oqib tushishi. To’r parda tarang tortilib turgan yuqori miopiyali kishilarda to’r pardaning ko’chishiga moyillilik bor. Ular oqir ko’tarish, jismoniy mashqlardan saqlanishi lozim. Uzluksiz ishlash ular bilan 5 daqiqadan oshmasligi kerak. Glaukoma-ko’z ichki bosimining ko’tarilishi. Mikroftalm-ko’z olmasining kichrayishi
Yüklə 5,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|