Korreksion pedagogika va logopediya fanidan
Yüklə 5,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Zaif ko’ruvchi bolalar 25
Nazorat uchun savol va topshiriqlar
Тest topshiriklari 1. Anomal bolalarning kanday kategoriyalari mavjudq A. Eshitish, kurish, kur-kar-sokov, oligrofen, ruxiy rivojlanishi orkada kolgan, ogir nutkiy nuksonlari bor, xarakt-tayanch a’zolaridagi kamchiliklari. B. Kar, sokov, kulogi ogir, keyinchalik kulogi ogir bulib kolgan bolalar S. Dikkat, xotira, intilish, kizikish, sezgi kabi ruxiy protsesslar. D. Meningit, meningoyensefalit, otit, markaziy nerv sitsemasi shikatslanishi Ye. Тugma yoki orttirilgn infeksiya, intoksikasiya va boshka omillar.
A. Kuzi ojiz bolalar, kur, yaxshi kura olmaydigan, kuzi xira bolalardir B. Тugilgandan kuzi ojiz va tugilgandan 3-yoshgacha bulgan davr ichida kurish kobiliyati buzilgan, keyinchalik kuzi kur bulgan bolalar. S. Kuzi ojizligi, ya’ni kurish nuksonlari zurayib boradigan va bir xil muxim turadigan buladi D. Kuz olmasi, kovoklarining rivojlanmay kolgani, kuz kovoklari kaltaligi tufayli kuzning yumilmay turilishi, kuz kovogining nuksoni Ye. Kuruv nervi atrofiyasi, gigiyenik talablarga rioya kilmaslik. 3. Kar va kulogi zaif eshituvchilar maktablari uchun surdo pedagog kadrlar tayyorlash nechanchi yildan boshlandiq A. 1969-yildan boshlab B. 1970-yildan boshlab S. 1973-yildan boshlab D. 1970-yildan boshlab Ye. 1980-yildan boshlab Eksp еrt varagi № 2 1. Sensor nuqsonli bolalar bilan inklyuziv integratsion ta'lim qanday tashkil etiladi? Eksp еrt varagi № 1 1. Ko’rish analizatorining aqamiyati nimada? 2. Ko’rishdagi nuqsonlarning kelib chiqish sabablari nimada?
Ekspеrt varagi № 3 3. 1. Ko`rish analizatorining axamiyati nimada? 4. 2. Ko`rishdagi nuqsonlarning k еlib chiqish sabablari nimada? Eks pеrt varagi № 4 1. Ko`rish qobiliyati zaif bolalar bilan ommaviy maktab va bog`chalarda olib boriladigan ishlarni tariflab bеring. 2.
Ko`zi ojiz bolalar uchun O`zbеkistonda kanday muassasalar tashkil etilgan? 26
4. Kulogi ogirlikning darajalari nechtaq A. 4ta B. 2 ta S. 3 ta D. 5 ta Ye.7 ta 5. Korreksion pedagogika fanining kanday tarmoklarini bilasizq A.Surdopedagogika, tiflopedagogika, oligofreno, pedagogika, logopediya B. Тiflopedagogika, pedagogika, anatomiya, maxsus pedagogik S. Oligofrenopedagogika, pedagogika tarixi, nevropatologiya D. Anatomiya, psixopatologiya, pedagogika tarixi, surdopedagogika Ye. Maxsus psixologiya va psixodiagnotsika, logopediya, umumiy fiziologiya 6. Korreksion pedagogika fani kaysi fanlar bilan uzviy alokadaq A. Logopediya, tilshunoslik, anatomiya, nevropatologiya, ummuiy fiziologiya B. Otalaringologiya, nevropatalogiya, psixopatologiya, pediatriya, umumiy maxsus psixologiya va psixodiagnotsika S. Psixopatologiya, tibbiyot fanlari, tilshunoslik va psixolingvitsika, maxsus psixologiya va psixodiagnotsika D. Biologiya, anatomiya, oligofreno, pedagogika, tiflopedagogika Ye. Logopediya, psixolingvitsika, biologiya, psixopatologiya
Ko’zi ojiz bolalar bilan barcha ishlar ularning ko’rish tasavvurlarini tiklash asosida olib boriladi va bunda ma'lum natijalarga erishish mumkin bo’ladi. qar qolda bola rang, shakl va boshqalarni bir qadar eslab qoladiki, bu tegishli tushunchalar qosil qilishni osonlashtiradi. Ko’z ojizligi qancha kech paydo bo’lgan bo’lsa, bolaning tevarak-atrof qaqidagi tasavvurlari shuncha boy va ularni mutsaqkamlash, takomillashtirish, kenggaytirish shunchalik oson bo’ladi. Ko’rish qobiliyati keskin kamaygan ko’zi ojiz bolalar maxsus tashkil etilgan maktablarda yoki soqlom tengdoshlari orasida ta'lim olishlari kerak. Bu maktablarda soqlom analizatorlarning aktiv faoliyati asosida (tuyqu va eshitish, boshqa sezgi analizatori) ko’rish analizatori faoliyatini qoplash ishlari olib boriladi. Maxsus ta'lim-tarbiya ishlari ko’rish qobiliyatining zaifligi natijasida paydo bo’lgan ikkilamchi psixik asoratlarning oldini olish, ularni bartaraf etish, korreksiyalashga qaratiladi. Bolada mutsaqil qayot uchun zarur bo’lgan barcha bilim ko’nikma, qamda malakalar shaklantirib boriladi.
Uzoqdan ko’rishda – ko’zdan yiroqda ko’radi, ko’zga yaqin buyumlarni idrok etishda qiynaladi. Bunday bolalar mayda obektlarni ko’rib o’rganishga mo’ljallangan darslarda juda qiynaladilar va o’qish, yozish xamda tarqatma material bilan ishlashda qiyinchilikka uchraydilar. Uzoqdan ko’rish maxsus korreksiya ko’zoynaklari bilan to’qrilanishi mumkin. Ularga jismoniy vazifalarni bajarish taqiqlanmaydi. Yaqin obqektlar bilan uzoq ishlash taqiqlanadi. Ba’zi bolalarda ambliopiya kuzatiladi. Ushbu nuqson ko’rishdan foydalanmaslik ntijasida rivojlanadi. Bunda ikki tomonlama qilaylik xamroq bo’lishi mumkin. Ambliopiyada ko’zning ko’rish va kuzatish qobiliyati buziladi. Bu esa o’qish va yozish, rasm chizish, rasmlarni kuzatish, ko’rish, geografik va tarixiy qaritalarni o’rganishda qiyinchilik tuqdiradi. Nitsagm-ko’zning beixtiyor, ritmik takrorlanuvchi qarakatlari. Ko’zning ortiqcha qarakatlari natijasida ko’rilayotgan tasvir yoyilib ko’rinadi. Nitsagmda bola ko’rayotgan obektga ko’rish diqqatini jamlashda qiynaladi. Bu qiyinchiliklar, ayniqsa qarakatdagi dinamik idrokni qiyinlashtiradi. Atsigmatizmda, ko’pincha uzoq va yaqindan ko’rishning buzilishi qo’shilib keladi. Sqox pardaning shakli buzilishi natijasida nurlar noto’qri sindiriladi. Atsigmatizmi bor bolalar setchatkasida vertikal, gorizontal va boshqa yo‘nalishdagi qiyshik idrok kuzatiladi va natijadanoto’qri tasvir paydo bo’ladi. Ko’rish nuqsonlarining yana boshqa shakllariga katarakta, ko’rish nervi atrofiyasi, albinizm, mikroftalm va boshqalarni kiritish mumkin.
27
1. R.M.Boskis. Uchitelyu o detyax s narusheniyami sluxa. M., "Prosvesheniye", 1987.
Тiflopsixologiya. M., 1985. 4. N.D.Yarmachenko. Problemi kompensatsii gluxoti. Kiyev. 1975. s. 148163. 5. Osnovi obucheniya i vospitaniya anomalnix detey. (Pod red. A. I. Dyachkova.)M.,"Prosvesheniye", 1965, s. 3848,65. 6. Defektologicheskiy slovar. M., 1970. 7. R. Shomahmudova. Тo’g`ri talaffuzga o’rgatish va nutk o’stirish. Т., Uzinkomsentr, 2002.
Ko’z o’tkirligi 0,05 dan to 0,4 gacha bo’lgan zaif ko’ruvchi bolalar maxsus boqcha va maktablarda ta'lim- tarbiya olishadi. Bu joylarda o’quv ishlari ko’rish asosida olib boriladi, ammo turli texnik va kattalashtiruvchi optik vositalardan, yirikroq qarflar bilan bosib chiqarilgan darsliklardan, maxsus yoritgichlardan va qokazolardan foydalaniladi. Maxsus maktabning asosiy vazifalaridan biri — bolalarda saqlanib qolgan ko’rish imkoniyatlaridan o’qish jarayonida to’qri foydalanish va bularni rivojlantirish, ko’rish qobiliyati pasayib ketmasligi uchun shart-sharoit yaratish, oliy psixik jarayonlarni tarbiyalab, bolaning bilim faoliyatini rivojlantirish, kengaytirish, bolada ko’rish qobiliyati zaifligi natijasida paydo bo’lgan ikkilamchi psixik asoratlarni bartaraf etish va boshqalardir.
Noto’qri muhit, noqulay sharoit bolaning ko’rish qobiliyati keskin pasayib borishiga olib kelishi mumkin. Tarbiyachi va o’qituvchilar ko’rish qobliliyati zaif bolalarni o’z vaqtida oftalmolog quzuriga maslaqatga yuborishlari kerak. Oftalmolog bolani tekshirib, kerak bo’lsa unga korreksiya qiladigan ko’zoynak taqib yurishni tavsiya etadi va bola qaerda ta'lim olishi kerakligini aniqlaydi. Ko’zoynak taqib yurishi kerak bo’lgan bolalarga boqcha va maktab sharoitida to’qri sanitariya-gigiena sharoitlari yaratilishi zarur. Bolaning ish o’rni to’qri va yetarli darajada yoritilgan bo’lishi lozim. Bola doska, jadval, kartada chizilgan tasvirlar va boshqa o’quv materiallarini qanchalik aniq ko’rayotganiga e’tibor beriladi. Anomal refraksiyali bolalarning ko’zi tez charchab qolishini qisobga olib, dars vaqtida ularga ish turlarini mumkin qadar o’zgartirib turish, ko’z qadash bilan boqliq bo’lgan ishlar, topshiriqlar qajmini qoyat jiddiy nazorat qilib borish zarur. Zaif ko’ruvchi bolalar tevarak-atrofni ko’rish analizatori orqali idrok etadilar. Ular qam ko’rish qobiliyati zaif bolalar uchun tashkil etilgan maxsus maktabda yoki ko’rlar maktabi qoshidagi maxsus sinflarda soqlom tengdoshlari orasida ta'lim olishlari kerak. Biroq bunday bolalar aksari ommaviy maktablarda o’qishni boshlashi ma'lum. Bir necha yil muvaffaqiyatsiz ravishda, qiynalib o’qigach, ular maxsus maktabga yuboriladi. Bunday bolalarni tarbiyachi va o’qituvchilar soqlom tengdoshlaridan ajratib olib, iloji boricha vaqtli maxsus maktablarga jo’natishlari yoki inklyuziv ta'limni tashkil etishlari kerak. Ko’rish qobiliyati zaiflashgan bolalar satrlarni yaxshi ajrata olmaydilar, shakli o’xshash narsa, qarflarni bir-biri bilan adashtirib yuboradilar, natijada o’qish va yozishda ko’p xatolarga yo’l qo’yadilar. Raqamlarni bir-biridan yaxshi ajrata olmaslik oqibatida qisoblashda va matematika masalalarini yechishda qiynaladilar. Ular doskaga yozilganlarni, jadval, sxema va boshqa tasvirlarni yaxshi ko’rmaydilar ko’rish bilan boqliq ishni bajarish vaqtida tez charchab qoladilar
Maxsus maktablarni bitirgach, ko’rish qobiliyati zaif bolalar jumquriyat ko’rlar jamiyati qoshidagi muassasalarda ishlaydilar, intellektual faoliyat bilan shuqullanadilar (yozuvchi, shoir, oliy va o’rta maktab o’qituvchilari, muzikachi, va boshqalar bo’lib). Squnday qilib, ko’rish qobiliyati zaif bolalarni ta'lim-tarbiya yo’li bilan rivojlantirib borish imkoniyatlari juda katta, to’qri tashkil etilgan kompensator, korreksion. chora-tadbirlar natijasida ular qayotida o’z o’rnini topib ketishlari mumkin
28
UMUMIY O’QUV MAQSADLARI Тa’limiy: Тalabalarda eshitishda nuqsoni bo’lgan bolalar hakqida nazariy bilimlarni berish bo’yicha ko’nikma va malakalarini shakllantirishdan iborat. Тarbiyaviy: Тalabalarning jamoada, kichik guruhlarda va individual ishlash qobiliyatlarini shakllantirish, kasbga bo’lgan qiziqishlarini ortirish Rivojlantiruvchi: Тalabalarda erkin fikrlash va mustaqil ishlash qobiliyatlarini rivojlantirish. Asosiy ma’lumotlar
Amaliyotda "aqlan zaif", "oligofren", "demensiya" degan atamalar ko’p ishlatiladi "Aqlan zaiflik" — bu yig`ma tushuncha bo’lib, aqliy jihatdan qoloqlikning sodir bo’lgan vaqti, boshidan kechirilgan kasallikning xarakteri, patologik o’zgarishlarning o’tishi darajasi bilan bog`liq bo’lgan masalalarni ko’zda tutadi.
Aqliy qoloqlikni belgilashda klinik, psixologik va pedagogik mezonlarni tafovut qilmoq kerak.
— aqliy qoloqlik va bu markaziy nerv sistemasining qanday organik kasalliklarga aloqadorligini, Klinik
— bilish faoliyatining turg`un buzilganligini, Psixologik mezon Surdopedagogika lotincha «surdis» - surdis so’zidan olingan bo’lib «karlik» degan ma'noni bildiradi. Surdopedagogika defektologiyaning bir tarmog’i bo’lib, eshitishida nuqsoni bo’lgan shaxslar ta'lim-tarbiyasi masalalari, qamda muammolari bilan shug’illanuvchi fandir. Surdopedagogikaning asosiy 4- Mavzu: ЕSHITISHIDA NUQSONI BO’LGAN BOLALAR
— o’zlashtirish қobiliyati past bo’lib, bolaning dastur materiallarini o’zlashtira olmasligini ifodalaydi
Pedagogik mezon 29
Ma’ruzani olib borish texnologiyasi Vaqt – 2 soat Тalaba soni: 26 nafar Mashgulot shakli Ma’ruza Ma’ruza rejasi 1. Sudapedagogika-kar zaif eshituvchi bo’lib qolgan bolalarning ta'lim tarbiyasi bilan shug’llanadigan fan. 2. Eshitish nuqsonlarining kelib chiqish sabablari, turlari. 3. Zaif eshitish darajalari . 4. Eshitishda nuqsoni bo’lgan bolalar uchun tashkil etilgan muassasalar. 5. «Karlar jamiyati» va uning faoliyati. Uquv mashgulotining maksadi: Тalabalarga ukuv kursi xakida tulik ma’lumot berish. Pedagogik vazifalar Uquv faoliyati natijalari 3. Sudapedagogika haqida berilgan savollarga javob berish. Sudapedagogika haqida boshlangich ma’lumotga ega buladi. Eshitish nuqsonlarining kelib chiqish sabablari, turlari haqidagi savollarga javob berish. Eshitish nuqsonlarining kelib chiqish sabablarini tushunib oladi Zaif eshitish darajalari haqida ma’lumot bering. Zaif eshitish darajalari haqida bibib oladilar. Surdopedagogikaning rivojlanish bosqichi (tarixi) haqida ma’lumot. Surdopedagogikaning rivojlanish bosqichi (tarixi) haqida ma’lumolarga ega bo’ladi. Zaif eshituvchi bolalar qayerlarda taxsil oladilar, shular haqida tushuncha berish. Zaif eshituvchi bolalarning taxsil oladigan ta’lim muassasalari haqida bilib oladilar. Тa’lim metodlari: Ma’ruza, namoyish etish, savol-javob, guruxlarda ishlash, test.
Ma’ruzalar matni, marker, doska, skotch, vatman, tarkatma materiallar, doska,kodoskop.
Frontal, jamoaviy ish. O’qitish shart-sharoitlari: Тexnik vositalar Bilan ta’minlangan va jamoaviy ishlashga muljallangan auditoriya.
Savol - javob, nazorat savollari. Ma’ruza mashg`ulotining texnologik xaritasi Faoliyat bosqichlari, vaqti Faoliyat mazmuni O’qituvchi Тalabalar 1 – bosqich: Kirish qismi (15 min) 1.1. Ma’ruza mashgulotining mavzusini bayon etadi va mavzu buyicha blits surov utkazadi. Savol - javobda ishtirok etadi. 1.2. Тarkatma materiallarni tarqatadi. Mavzuga doir asosiy savollar, atamalar va muxim tushunchalarni izoxlab, mashgulotning maksadi Тinglashadi.
30
va rejalashtirilgan ukuv ishlanmalar Bilan tanishtiradi. 1.3. Mavzu bo’yicha savol - javob o’tkazadi. Savol - javobda ishtirok etishadi.
2.1.
Тalabalarga quyidagi savol va topshiriklarga uylab javob berish taklifini kiritadi. Bolaning eshitish idrokida qanday muammolar kuzatilishi mumkin? 1. Bolaning eshitish darajasini aniqlash usullari. 2. Kar bolalar ta’rifi 3. Zaif eshituvchi bolalar. 4. Kech kar yoki keyinchalik zaif eshituvchi bo’lib qolgan bolalar. 5. Maxsus muassasalarda ta'lim-tarbiya jarayonining o’ziga xosligi nimadaq
Savollarga javob berishadi Surdopedagogikaning rivojlanish bosqichi (tarixi) mavzusida savol – javob o’tkazadi Savol - javobda ishtirok etishadi Reja buyicha ma’ruzaning mazmuni prezentatsiya asosida yoritadi. Тalabalar 2 ta kichik guruhlarga bo’linadi va ularga mavzuga doir test savollari hamda topshiriqarni tuzish vazifasi beriladi.
Gurux ishtirokchilaridan biri prezentatsiya kiladi. Prezentatsiya jarayonida talabalar Bilan birgalikda xar bir guruxning javoblari taxlil kilinib, kamchiliklari tuldiriladi. Gurux sardorlari chikib uz javoblarini sharxlashadi. Ekspert guruxi a’zolari javoblar mazmunini tuldirishadi va baxolashda ishtirok etishadi. 3-boskich Yakuniy qism (10 min) Mazuni yakunlab, umumlashtirib, xulosa beradi. Хulosa yozib boriladi Bajarilgan ishlar baxolanadi. Uyga vazifa sifatida Aloxida yordamga muxtoj bolalardagi nuksonlarni urganib kelish topshirigi beriladi. Ekspert sifadida ishtirok etishadi Тopshirikni yozib oladilar. 31
Surdopedagogika lotincha «surdis» - surdis so’zidan olingan bo’lib «karlik» degan ma'noni bildiradi. Surdopedagogika defektologiyaning bir tarmog’i bo’lib, eshitishida nuqsoni bo’lgan shaxslar ta'lim- tarbiyasi masalalari, qamda muammolari bilan shug’illanuvchi fandir.
Surdopedagogika Surdopedagogika uchun buyuk psixolok defektolog L.S.Vigotskiyning «nuqsonning marakkab tuzilishi» haqidagi ta'limoti juda katta aqamiyatga ega. Ushbu ta'limot bo’yicha, birlamchi nuqson o’z navbatida ikkilamchi nuqsonni yetaklab keladi. Mana shu ikkilamchi nuqson o’z ortidan, ko’pgina nuqsonlarni yetaklab kelishi shaxsning me'yor rivojlanishiga ma'lum to’sqinliklarni yuzaga keltiradi. Defektologiyaning vazifasi aynan mana shu ikkilamchi nuqsonni bartaraf etishdan iborat. Surdopedagogika soqasida eshitishida nuqsoni bo’lgan bolalar va kattalarni maktabda o’qitishning ko’plab metodlari mavjud.
Umumiy fanlar — tarix, matematika, tabiat va q.z., shu bilan bir qatorda maxsus fanlar — eshitish qobiliyatini rivojlantirish, talaffuz qilish, nutq o’tsirishlar o’qitish va q.z., metodikalari yaratilgan. Surdopedagogika fanining tizimiga surdopedagogika tarixi qam kiradi, unda xar xil tarixiy davrlarda eshitish qobiliyati suet rivojlangan bolalar bilan qanday ish olib borilganligi kiradi.
Surdopedagogikaning metodlari eshitishida nuqsoni bo’lgan, bolalarni o’rganish, ularni o’qitishni nisbatan yuqori pog’onaga ko’tarish, shuningdek ushbu toifa shaxslarni kelgusi xayotda o’z o’rinlarini topishlariga muvaffaq bo’lishlari juda zarur. Buning uchun qator metod va yo’llardan foydalaniladi. Ilmiy adabiyotlarni o’rganish. Yüklə 5,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|