Korxona iqtisodiyoti
Yüklə 1,74 Mb.
|
Ushbu maqsadlarga erishish korxonadan bir qator boshqa maqsadlarni amalga oshirishini talab qiladi. Ular qatoriga texnik, ijtimoiy va ekologik maqsadlarni kiritish mumkin. Talabga va standartga javob beradigan mahsulot yaratish hamda ishlab chiqarish va texnik rivojlanish programmalarini amalga oshirish uchun texnik maqsadlar qo`yiladi. Ularga eng avvalo tovar yoki mahsulotni yaratish va tayyorlash, ularning sifat ko`rsatkichlarini standartga moslash, ishlab chiqarish potensialini saqlash va rivojlantirish va hokazolar kiradi. Ishchi-xodimlar, ularning oilasi va jamiyat tamoyillaridan kelib chiqib, korxonaning oldiga ijtimoiy maqsadlar qo`yiladi. Tabiat va jamiyatni muhofazasini ta’minlash har xil ko`rinishdagi ofatlarni (yonilg‘i, suv toshqini, yer qimirlashi va h.k.) oldini olish uchun tegishli ekologik maqsadlar amalga oshiriladi. Korxona yuqorida keltirilgan maqsadlarga erishish uchun bir qator vazifalarni bajarishi kerak. Bular qatorida quyidagi asosiylarini ko`rsatib o`tamiz. Boshqaruv vazifasi, texnik-texnologik, ishlab chiqarish, ilmiy tadqiqotlar, xo`jalik aloqalar, davlat bilan munosabatlar, informatsion ta’minot, moddiy-texnik ta’minot, ishchi kuchi ta’minoti, ijtimoiy, ekologik va hokazolar. Bu vazifalarni ayrimlarining mazmuni, yechimlari ushbu darslikning keyingi boblarida yoritiladi, ayrimlariga javobni tegishli fanlar o`rganadi va boshqa adabiyotlardan topish mumkin. Korxona faoliyatida ishlab chiqarish, takror ishlab chiqarish takror ishlab chiqarish va muomala jarayonlari ro‘y beradi. Ishlab chiqarish doirasi ishlab chiqarishga tayyorgarlik ko‘rish va mahsulot ishlab chiqishdan iborat. Takror ishlab chiqarish esa ishchi kuchini jalb etish va ularning malakasini oshirish, ishlab chiqarish vositalarini yangilash va kengaytirish jarayonlarini o‘z ichiga oladi. Muomala doirasida korxona uchun zarur bo‘lgan ishlab chiqarish vositalari harid qilinadi va tayyor mahsulot (ish, xizmat)lar sotiladi. Korxona faoliyatiga ichki va tashqi muhitlar ta’sir ko‘rsatadi. Ichki muhit bu odamlar, ishlab chiqarish vositalari, axborot va pul mablag‘i. Ularning birgalikdagi harakati natijasida tayyor mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqariladi. Korxona tayyor mahsulot (ish, xizmat)larni sotishda, moddiy, moliyaviy va mehnat resurslarini jalb etishda va hokazolarda tashqi muhit bilan aloqada bo‘ladi va unga ta’sir ko‘rsatadi. Tashqi muhit - bu tayyor mahsulot (ish, xizmat)lar iste’molchilari, ishlab chiqarish vositalarini yetkazib beruvchilar, banklar va boshqa moliyaviy tashkilotlar, davlat organlari va korxona atrofida yashovchi ishchi kuchi. Korxonada moddiy omillar birikib mehnat jarayoni yuz beradi, jamiyatning talab-ehtiyojini qondirishga qaratilgan moddiy mahsulot (ish, xizmat)lar ishlab chiqariladi. Ijtimoiy mehnat taqsimoti tizimida korxona o‘z o‘rniga ega, ma’lum sohaga ixtisoslashgan bo‘ladi. Unda muayyan texnika-texnologiya jamlanadi va shunga muvofiq ish kuchi faoliyat yuritadi (ma’lum kasbiy malaka va mahoratga ega bo‘lgan kishilar mehnat qiladi). Korxonalar ixtisoslashuviga qarab sanoat, transport, qurilish, aloqa, qishloq xo‘jaligi, savdo, maishiy-xizmat va boshqalarga bo‘linadi. Mamlakatimiz milliy iqtisodiyotida sanoat korxonalari yetakchi o‘rinlardan birini egallaydi. Yalpi ichki mahsulotning 20-25 foizi aynan sanoat tarmog‘ida yaratiladi. Sanoat korxonalari xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarini ilg‘or, zamonaviy texnika bilan qurollantiradi. Qishloq xo‘jaligi, qurilish, transport, aloqa va boshqa sohalarning texnik-iqtisodiy darajasi aynan sanoatning rivojlanish darajasiga bog‘liqdir. Sanoat tarmog‘ining yanada rivojlanishi mamlakat iqtisodiyotining kuchayishida muhim omil hisoblanadi. Sanoat korxonalari ishlab chiqarish vositalari bilan bir qatorda xalq iste’moli buyumlarini ham ishlab chiqaradi va aholi turmush darajasining oshishiga xizmat qiladi. Sanoat, xususan og‘ir industriya xalq xo‘jaligida takror ishlab chiqarishning asosi hisoblanadi. U beto‘xtov o‘zi va xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlari uchun ishlab chiqarish vositalarini takror ishlab chiqaradi. Og‘ir industriya sanoatining barcha tarmoqlarini, qishloq xo‘jaligini, aloqani, qurilishni, savdoni ilg‘or texnikalar bilan qurollantiradi. Sanoatning barcha xalq xo‘jaligi tarmoqlarini texnik jihozlashi ijtimoiy mehnat unumdorligini oshirishga va ishlab chiqarish masshtabini kengaytirishga xizmat qiladi. Sanoat qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini qayta qurishning asosi hisoblanadi. U qishloq xo‘jaligini yangi texnika vositalari bilan ta’minlash orqali sohadagi mehnatni sanoatlashtirilgan (industriyalashtirilgan) ko‘rinishga olib keladi. Sanoat qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlaydi va xalq iste’moli tovarlarining asosiy qismini ishlab chiqadi. Aholining iste’mol tovarlari bilan ta’minlanish darajasi ko‘pincha sanoatning rivojlanishiga bog‘liqdir. Sanoatning rivojlanishi ishlab chiqarish kuchlarining oqilona joylashtirilishiga, mamlakat iqtisodiy hududlarining har tamonlama yuksalishiga, tabiiy boyliklardan maqsadli foydalanishga yordam beradi. Sanoat, shuningdek, mamlakat mudofaa qobiliyatini mustahkamlashning asosi hisoblanadi, chunki u zamonaviy harbiy texnika turlarini va vositalarini ishlab chiqadi. O‘zbekiston Respublikasi idustriyasi tarkibida kuchli, ayrim hollarda esa noyob, og‘ir, yengil va oziq-ovqat sanoat korxonalari mavjud. Ular bir qancha avlodlar mehnati bilan yaratilgan ishlab chiqarish kuch-qudrati hisoblanadi va mamlakatning iqtisodiy yuksalishiga xizmat qilmoqda. Iqtisodiyotning erkinlashtirilishi sharoitida korxonalar faoliyatining asosiy yo‘nalishlari quyidagilardir: - bozorni har tamonlama o‘rganish asosida mavjud mahsulot (ish, xizmat)larga bo‘lgan va kelajakda paydo bo‘ladigan talabni aniqlash va o‘z istiqbolini belgilash; - mahsulotlarni reklama qilish, o‘rash, turli texnik xizmatlar ko‘rsatishni tashkil etish; - mahsulot (ish, xizmat)larning yangi turlarini va modellarini yaratish nuqtai nazaridan ilmiy tadqiqot ishlarini tashkil etish; - iste’molchilar talabiga mos keladigan mahsulotlar ishlab chiqishni tashkil qilish; - ishlab chiqarishni muvofiqlashtirish, rejalashtirish, dasturlash va moliyalashtirish; - mahsulotlarni sotish tizimini tashkil etish va takomillashtirish; - korxona boshqaruvini takomillashtirish va boshqalar. Qayd etilgan asosiy yo‘nalishlar korxonalarda bir qancha masalalarning hal etilishini talab qiladi. Jumladan: - korxona egalarining daromad olishini; - iste’molchilar talabini qondiradigan mahsulotlar ishlab chiqarilishini; - xodimlarni ish haqi bilan ta’minlash; - korxona atrofida yashovchi aholi uchun ish joylari bilan ta’minlanishini; - atrof muhitni himoya etilishini; - ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta’minlanishini; - ishlab chiqarishni tashkil etish shakllarini takomillashtirilishini va h.k. Bu masalalarni hal etish uchun korxonalar bir qancha vazifalarni bjarishi kerak bo‘ladi: - ishlab chiqarish va shaxsiy iste’moli uchun mahsulotlar tayyorlash; - iste’molchilarga mahsulotlarni sotish va yetkazib berish; - mahsulotlar sotilganidan keyingi davrlarda ularga texnik xizmatlar ko‘rsatish; - ishlab chiqarishni moddiy va texnik jihatdan ta’minlash; - xodimlar mehnatini tashkil etish va boshqarish; - moliyaviy majburiyatlarni o‘z vaqtida bajarish; - amaldagi standartlar, me’yorlar va qonunchilikga rioya etish. Shuni ta’kidlash lozimki, mustaqil xo‘jalik yurituvchi sub’ekt sifatida, korxona nimani, qancha, qanday usullar bilan ishlab chiqarish, uni kimga, qayerda, qanchaga sotishni, olingan pul tushumlarini qaysi maqsad yo‘lida ishlatishni o‘zi hal qiladi. U bozorga qarab ish tutadi. Bozordagi raqobat korxonani iqtisodiy muhitga tez moslashib, doimo manevr qilishga - mahsulot turlarini yangilash, sifatini oshirish, faol reklama siyosatini olib borish, ishlab chiqarish harajatlarini kamaytirish, investitsiya va innovatsiya bilan shug‘ullanish kabilarga undaydi. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|