Korxonalarda eksport-import operasiyalarini hisobini takomillashtirish masallalari

SO‘NGI ILMIY TADQIQOTLAR NAZARIYASI 
respublika ilmiy-uslubiy jurnali 
279 
Tashqi iqtisodiy faoliyat (TIF) - bu O„zbekiston Respublikasiga roʻyxatdan oʻtgan 
xoʻjalik yurituvchi subyekt xorijiy sheriklar bilan oʻzaro aloqada boʻlgan iqtisodiy 
faoliyat. 
Import operatsiyalari-xorijiy etkazib beruvchilardan tovarlar, tayyor mahsulotlar 
yoki xizmatlar davlatning bojxona hududiga koʻchirilganda tashqi iqtisodiy 
faoliyatdagi operatsiyalar turi hisoblanadi. 
Eksport operatsiyalari-bu chet ellik mijozga davlatning bojxona hududidan 
tashqarida tovarlar, tayyor mahsulotlar yoki xizmatlar koʻrsatilganda tashqi iqtisodiy 
faoliyatdagi operatsiyalar turi hisoblanadi. 
Shunday qilib, eksport-import operatsiyalari-bu tovarlar, xom ashyo, tayyor 
mahsulotlarning chet ellik xaridorlarga sotilishi tufayli jahon bozorida harakatlanishi 
boʻyicha operatsiyalar hisoblanadi. 
Barcha eksport-import operatsiyalari kontragentlar oʻrtasidagi hisob-kitoblarga 
hamroh boʻlib, bu xalqaro hisob-kitoblar tizimini yaratadi. 
Shuni taʼkidlash kerakki, mamlakatlar oʻrtasidagi mablagʻlar harakati ikkita 
muhim funksiyani bajaradi: 
- birinchidan, eksport-import operatsiyalarining har ikki tomonining iqtisodiy 
manfaatlarining oʻsishiga yordam beradi. Eksport qiluvchi mamlakatlar uchun bu 
pulning foydali sarmoyasi, import qiluvchi mamlakatlar uchun esa qoʻshimcha 
daromaddir. 
- ikkinchidan, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantiradi: mehnat bozorida talabni 
oshiradi; aholini hayotiy muhim import tovarlar (masalan, dori-darmonlar, oziq-o„vqat 
mahsulotlari) bilan taʼminlaydi. 
Xalqaro amaliyotda eksport-import operatsiyalari faqat tijorat asosida, yaʼni 
tashqi iqtisodiy shartnoma imzolanganda sodir boʻladi.[31] Eksport-import 
operatsiyalari tovarlar xorijiy kontragentning bojxona chegarasini kesib oʻtgandan 
keyingina tugallangan hisoblanadi. Bu haqiqat faqat muayyan rasmiyatchilik (bojxona 
nazorati va bojxona rasmiylashtiruvi) sharti bilan sodir boʻlishi mumkin. 
Eksport-import operatsiyalari ketma-ket bir necha bosqichda amalga oshiriladi: 
1) tayyor mahsulotlar uchun tashqi bozorni va uning konyunkturasini oʻrganish; 
2) tashqi bozorda eksport resurslarini shakllantirish; 
3) xorijiy kontragentni qidirish va tahlil qilish; 
4) tashqi savdo shartnomasini tuzish; 
5) shartnomaning barcha shartlarini bajarish. 
Eksport-import operatsiyalarini amalga oshirishda tuziladigan asosiy hujjat oldi-
sotdi shartnomasi hisoblanadi. Shartnomada tovarlarni etkazib berish shartlari, 
tomonlarning javobgarligi belgilanadi. 
Shartnomaning asosiy elementi: muqaddimada, shartnoma mavzusi, yukning 
narxi, yetkazib beriladigan yukning miqdori va sifati, yuzaga kelishi mumkin boʻlgan 
fors-major holatlari, xalqaro qoidalarga muvofiq yetkazib berish shartlari, shartnoma 

---