Kredit-modul tizimini joriy etishda rivojlangan mamlakatlar tajribasi

Keywords: Bologna process, ECTS, USCS, CATS, UCTS, credit, 
ERASMUS educational program, principles of the credit-modular system.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentning 2019 yil 8 oktyabrdagi Farmoni 
bilan tasdiqlangan «O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 
yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi»ga ko‘ra mamlakatdagi oliy ta’lim 
muassasalarining 85 foizi 2030 yilgacha bosqichma-bosqich kredit-modul 
tizimiga o‘tishi rejalashtirilgan. Bu yaqin yillar davomida mamlakatdagi 

---

Образование и инновационные исследования (2021 год №5)
ISSN 2181-1717 (E)
363
http://interscience.uz
deyarli barcha oliy ta’lim muassasalarining kredit-modul tizimida faoliyat 
yurita boshlashidan darak beradi.
Kredit-modul tizimi nimani nazarda tutadi, kelib chiqish tarixi qanday, 
O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimiga joriy etishning maqsadi 
nimada? Ta’lim jarayonini tashkil qilishning kredit-modulli tizimi - bu 
modulli o’qitish texnologiyalari va kredit yoki kredit ta’limi bo’linmalarining 
kombinatsiyasiga asoslangan o’quv jarayonini tashkil etish modeli. Ta’lim 
jarayonini tashkil etish va amalga oshirish ko’p qirrali va murakkab harakatlar 
va o’zaro ta’sir tizimidir.
Kredit-modul tizimidagi e’tibor uning ikkita xususiyatiga qaratilgan:
- talabalarning mustaqil ishiga;
- o’quv jarayonini tashkil etishning kredit-modulli tizimini va talabalarning 
ta’lim yutuqlarini baholashning reyting tizimini ta’minlashga.
Ilk bor kredit-soat tizimi, AQShda paydo bo’lgan va rivojlangan. 1869 
yilda Amerika ta’limining taniqli arbobi, Garvard universiteti prezidenti 
Charlz Eliot tomonidan «kredit soati» tushunchasini kiritildi va 1870-80 
yillarda kredit soatlarida o’lchangan akademik ish xajmi miqdori joriy etildi. 
1892 yildan «kredit-soat» tizimi rivojlanishining ikkinchi bosqichiga start 
berildi. AQSh Milliy ta’lim qo’mitasi tomonidan «kollej-maktab» aloqasini 
yaxshilash, o’quv dasturlarini standartlashtirish maqsadida umumta’lim 
maktablarida nafaqat kollejlarda, balki o’rta maktablarda ham «kredit» 
tushunchasi joriy etildi. Maktablar, bakalavr, magistratura va doktorantura 
ta’lim dasturlari mazmuni hajmini baholash uchun kredit tizimiga o‘tildi.
XX asrning so’nggi o’n yilliklarida Yevropada o’quv dasturlarini 
xalqarolashtirish oliy ta’limning ustuvor tendentsiyalardan biriga aylandi. 
Xalqaro o’quv dasturlarida universitetlarning ishtirok etishi dolzarb 
masalalardan biriga aylandi. 1987 yil Yevropa Ittifoqida tashkil etilgan 
ERASMUS talabalar almashinuvi bo’yicha ta’lim dasturi (Universitet 
talabalarining harakatchanligi bo’yicha Evropa hamjamiyati harakatlari 
sxemasi) qabul qilindi. Dastlab ERASMUS dasturi Yevropaning 12 
mamlakatida eng yaxshi deb tan olindi va keng tarqaldi. To’plangan tajriba 
qayta ishlab chiqilib 31 mamlakatda faoliyat yuritadigan barcha yosh 
guruhlari va darajalardagi ixtisoslashgan SOCRATES ta’lim dasturi uchun
asos sifatida qabul qilindi. Bundan tashqari, talabalar almashinuvi bo’yicha 
Yevropaning ilm-fan o‘chogi va universitetlar imidjini mustahkamlashga 
qaratilgan Leonardo Da Vinchi va Tempus Tacis o’quv dasturlari ham faoliyat 
yuritadi. 
Ushbu dasturlarni tadbiq etar ekan Yevropa ta’lim tizimlarining o‘ziga 
xosliklari bilan bog‘lik bo‘lgan ya’ni, xilma-xill va ba’zi holatlarda bir-biri 
bilan solishtirib bo‘lmaydigan darajadagi turli xil ta’lim tizimlar kabi o‘ziga 
xos muammolarga duch keldi.

---

Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2021 йил №5)
ISSN 2181-1709 (P)
364
Education and innovative research 2021 y. №5
Haqiqatan ham shunday vosita ishlab chiqish kerak ediki, milliy ta’lim 
tizimlarini shaffofligini ta’minlab, bir-biri bilan solishtirishni engillashtirish 
lozim edi. ERASMUS dasturining sinov loyixasi sifatida shakllangan va 6 
yil davomida Yevropaning 145 ta oliy ta’lim muassasalarida tajribadan utgan 
– ECTS (European Credit Transfer System) tizimi ushbu vazifani bajara 
olishini ko‘rsatdi.
Bolonya ta’lim tizimi - bu 1998 yilda etakchi Yevropa mamlakatlari 
Germaniya, Italiya, Angliya, Fransiya ta’lim vazirlari tashabbusi bilan
tuzilgan umumiy ta’lim maydoni. Ushbu tashabbusni boshqa davlatlarning 
rasmiylari qo’llab-quvvatladilar va 1999 yilda Yevropaning 29ta davlati 
ECTSga aloxida ahamiyat qaratilgan va diplom ilovalariga umumevropa 
maqomini beruvchi Bolonya deklaratsiyasini imzoladi. Shu bilan birga, 
ECTSning vazifalari oliy ta’limning yagona tizimini yaratish emas, balki 
ta’lim siyosati sohasida mamlakatlar va universitetlarning avtonomiyalariga 
saqlagan holda xalqaro shaffoflik va mavjud ta’lim tizimlari va malakalarining 
muvofiqligiga erishishdir.
Bolonya tizmining ochiqligi boshqa mamlakatlarni bosqichma-bosqich 
qo’shilishini ta’minlamoqda. Bugungi kunda Bolonya tizimi 48 mamlakatni 
birlashtirgan xolda, yangi a’zolarni birlashtirish davom etmoqda. Bugungi 
kunga kelib, Yevropadagi deyarli barcha davlatlar milliy oliy ta’lim tizimida 
ta’lim kreditlariga asoslangan isloxotlarni amalga oshirganligini ko‘rish 
mumkin. Har bir mamlakat ta’lim tizimidagi milliylikni, o‘ziga xoslikni 
saqlab qolgan holda, hamkorlar tomonidan to’plangan tajribadan eng 
yaxshi va eng ilg’oridan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lish barobarida, 
oliy ta’lim tizimlari - talabalar mobilligi; boshqaruvdagi moslashuvchanlik; 
Yevropa universitetlarining muvofiqlashtirilgan faoliyatiga erishildi. 
Bularning barchasi Yevropaning jahon ta’limi bozorida yanada jozibador 
bo’lib borayotganiga hissa qo’shadi.
Bolonya ta’lim jarayonining maqsadi:
- Yevropa yagona ta’lim zonasidagi tizimning asosiy yo‘nalishi sifatida, 
fuqarolar mobilligini doimiy ravishda rivojlantirgan xolatda, o‘qishni 
tugatgach ish bilan ta’minlashning haqiqiy imkoniyatini yaratish.
- Intellektual, ilmiy, ijtimoiy va madaniy salohiyatni takomillashtirish va 
barqarorlashtirish. 
-Yevropa universitetlari tizimining jozibadorligini oshirish, ya‘ni 
Yevropa universitetlari va institutlarining mablag, ta’sir va talabalarni jalb 
qilishdagi global musobaqada raqobatbardoshligini ta’minlash. 
-Milliy oliy ta’lim tizimlarining muvofiqligi va universalligiga erishish.
-Ta’lim sifatini oshirish. Oliy o’quv yurtlarining umumiy madaniy 
qadriyatlarni rivojlantirishdagi rolini oshirish, universitetlarga xalqaro ong 
tashuvchisi maqomini berish.

---