Кучланиш ва дифференциаллар

1 .4 . Nu q ta n i n g k o‘ c h i s h i . Nu q t a d a d e fo r ma t s iy a
Jismning atomlari orasidagi masofani o‘zgarishi natijasida uning 
o‘lchamlari va shakli o‘zgaradi, ya’ni u deformatsiyalanadi. Bu holda jism 
nuqtalari o‘zaro bog‘liq holda ko‘chadi.

---

8 
Jismning kuch ta’siriga qadar holatidan 
A
nuqtani tanlaymiz (1.4-
rasm). 
F
kuch ta’sirida bu nuqta 
A
1
holatga o‘tsin. 
AA
1
– to‘la ko‘chish 
vektorini koordinata o‘qlari bo‘ylab tashkil etuvchilariga ajratamiz: 
U
(
x
,
y
,
z
),
 V
(
x
,
y
,
z
),
 W
(
x
,
y
,
z
). 
1.4-rasm. 
Ishoralar qoidasi quyidagicha: ko‘chish musbat ishorali bo‘ladi, agar u 
mos koordinat o‘qlarining musbat yo‘nalishi bilan mos tushsa. 
Jismdan biror 
A
nuqtani o‘zida saqlovchi o‘lchamlari 
dx
, 
dy
, 
dz
bo‘lgan parallelepiped ajratib olamiz (1.5-rasm). 
1.5-rasm. 
Ko‘chishlarning kichikligi hamda kuchlanish va deformatsiyalar 
orasidagi bog‘lanish chiziqli ekanligidan paralelepiped deformatsiyasining 
ikki ko‘rinishini alohida qarash mumkin. 

---

9 
1. Qirralarining nisbiy o‘zgarishi yoki nisbiy chiziqli deformatsiyalar 
x

, 
y

, 
z

. Ular musbat bo‘ladi, agar qirralar cho‘zilsa. Jism hajmini 
o‘zgarishi shu deformatsiyalardan bog‘liq.
2. To‘g‘ri burchaklar 1A2, 1A3, 2A3 larning o‘zgarishi yoki burchak 
deformatsiyalar (burchak siljishlari) 
xy

, 
yz

, 
zx

. Ular musbat bo‘ladi, 
agar to‘g‘ri burchaklar qisqarsa. Jism shaklining o‘zgarishi shu defor-
matsiyalardan bog‘liq bo‘ladi.