Kurs: II fənn: Şəxsiyyət psixologiyası Müəllim

III Şəxsiyyətlərarası münasibətlərin növləri
İnsanların qarşılıqlı şəxsiyyətlərarası münasibətləri də öz reallığını ünsiyyət prosesində tapir. Ünsiyyət situasiyasında iki (və ya üç) adamın iştirak etməsi faktının özü insanlar arasmda qarşılıqlı münasibətlərin olmasını nəzərdə tutur. Qarşılıqlı münasibətlər nəinki ünsiyyət prosesində əks olunur, həm də məhz bu prosesdə formalaşır.
Formal qarşılıqlı münasibətlər hər bir fərdin müvafıq kənkret qrupda onun rəsmi statusu (mövqeyi) ilə şərtlənən münasibət-lərinin məcmusundan ibarətdir. Onlar fəaliyyətin nərmativ cəhətlərini əks etdirir və miiəyyən qaydalarla tənzim edilən i ş g ü z a r münasibətlərdə ifadə əlunur. Rəsmi münasibətlər səviyyəsində kəllektiv üzvləri arasında fəaliyyətin məzmunu və təşkilat vasitələrinə uyğun olaraq struktur-funksiənal asılılıq, məsul asılılıq münasibətləri sistemi yaranır.
Formal qarşılıqlı münasibətlərlə yanaşı sosial-psixoloji xarakter daşıyan qeyri-formal qarşılıqlı münasibətlərin yarannıası ünsiyyətin qanunauyğun cəhətlərindən birini əks etdirir. Qe\n formal qarşılıqlı münasibətlər mahiyyət etibarilə ictima funksiyalarla müəyyən əlunmur, şəxsi xarakter daşıyır.
Qeyri-formal qarşılıqlı münasibətlər heç kəs tərəfindən miiəyyən edilmir, psixoloji cəhətdən əlverişli şərait əlduqda öz özünə təşəkkül edir. Onlar yarandıqdan sənra mühüm psixələp reallığa çevrilir: qeyri-formal qarşılıqlı münasibətlər simpatiya ve i antipatiyanın görünməz telləri ilə kəllektivə nüfuz edərək istər hər bir işçinin, istərsə də bütövlükdə kəllektivin fəaliyyətinə müəyyən təsir göstərir və müvafiq psixoloji iqlim yaradır. Ənlann məzmunu kəllcktivin inkişaf səviyyəsindən bilavasitə asılıdır.
Nitqin xarici növü ilə bağlı olaraq daha iki növü mövcuddur: şifahi nitq və yazılı nitq. Nitqin hansı formasından istifadə etməyimizdən asılı olmayaraq o həmişə həmin əsas növlərdən birinə aid olur.
Şifahi nitq tələffüz edilən, eşidilərək qavranılan, başa düşülən nitq növüdür. Bu nitqin köməyi ilə danışanlar arasında bilavasitə əlaqə yaranır. Şifahi nitq zamanı ünsiyyətdə olan adamlar bir-birini görür, eşidirlər. Danışan adamın mimikası və bədəninin ifadəli hərəkətləri, səsinin ahəngi nitqin məzmununun, buna bəslədiyi münasibətinin anlaşılmasına yardım göstərir.
Ünsiyyət şəraitindən, onun məqsəd və məzmunundan asılı olaraq şifahi nitq ya dialoji, ya da monoloji formada cərəyan edə bilər.