Курс иши мавзу

2.3. Tovar-moddiy zahiralarni sof sotish qiymatida hisobdan chiqarishning
usullari.
Ba'zi hollarda tovar-moddiy zahiralarni sotish qiymatlari ularni tannarxidan arzonroq bo'lishi munkin. Bunday hollar TMZlarni shikastlanishi, ma'naviy eskirishi (sotilmay qolish natijasida) yoki boshqa sabablari bo'lishi mumkin. Ana shunday vaziyatlarda TMZ sof sotish qiymati bo'yicha hisobga olinishi mumkin.
Tovar-moddiy zahiralar shikastlanganda qisman yoki butunlay eskirganda to'plamlash yoki sotuvni tashkil qilish xarajatlari oshganda, sotuv narxi pasaygan hollarda tovar-moddiy zahiralari o'z tannarxidan past bahoda sotish qiymatida baholashi mumkin. Sof sotish qlymati tovar sotilishining taxminty qiy-matidan tovarlarning sotuv oldi tayyorgarliklari va uning sotilishi xarajatlarning ayirmasidir.
Sof sotish qiymati bo' yicha TMZlari hisobga olishda jahon amaliyotida quyidagi usullardan foydalaniladi:

• 
  moddalar bo'yicha;
  
• 
  asosiy tovarlar guruxlari bo’yicha;
  
• 
  zahiralarning umumiy hajmi bo’yicha.
  

O’zbekiston Respublikasi BHMSda tovar-moddiy zahiralarining umumiy hajmi bo’yicha hisobga olish usuli tavsiya qilinmagan.
Birinchi – “moddalar bo’yicha” usulda TMZlarini har bir turi qiymati alohida baholanadi, ikkinchi usulda esa, TMZlarini guruhi baholanadi va uchinchi usulda ularning umumiy hajmi bo'yicha baholanadi. TMZlarini baholashda ularning tannarxi va sof sotish qiymatlaridan qaysi biri kichilk bo'lsa, o'sha qiymat hisobga olinadi, ya'ni ularni hisobga olishda «kichik miqdorlar» usulidan foydalanadi. Bu buxgalteriya hisobining asosiy tamoyillaridan biri bo’lgan ehtiyotkorlik (konservatizm) tamoyiliga mos holda amalga oshiriladi.
Ushbu usulni qo 'llash tartibi quyidagi misolda ko'rsatilgan:

T. r	Tipi	Tannarxi (so’m)	Sof sotish Qiymati (so’m)	Kichik miqdor
1	A	6000	5000	5000
2	A	5500	5000	5000
Jami		11500	10000	10000
4	B	7500	9000	7500
5	B	9500	9000	9000
Jami		17000	18000	17000
6	S	7000	10000	7000
7	S	8000	10000	8000
8	S	11000	10000	10000
Jami		26000	30000	26000
Hammasi		53500	58000	51500

Keltirilgan misoldan ko'rinib turibdiki, zahiralarning ko'pchiligida tannarx va sof sotish qiymatlari orasida sezilarli tafovut mavjud bo'lib, bunda ayrim hollarda zahiralar tannarxi sof sotish qiymatidan yuqori. Bunday hollarni yuz berish sabablarini biz yuqorida ko'rsatib o'tdik. Jadvalda keltirilgan ma'lumotlardan foydalanib yuqorida nomlari qayd qilingan usullar yordamida zaxiralarimizni sof sotish qiymatini hisoblab chiqaylik:

Moddalar bo'yicha - bunda keltirilgan 8 ta zahiralarni ikkala (tannarxi va sof sotish) qiymatini solishtirib, ulardan eng kichik miqdori olinadi (Jadvalda oxirgi qatorda berilgan) - uning umumiy summasi 51500 so'mni tashkil qiladi;
Asosiy tovarlar guruhlari bo'yicha - bunda keltirilgan 3 ta (A,B,S) turdagi zahirani (guruhlari bo'yicha) ikkala (tannarxi va sof sotish) qiymatni solishtirib, ulardan eng kichik miqdori olinadi - uning umumiy summasi - 53000 so'mni tashkil qiladi (A turdagi tovarlar guruhida -10000 so'm; B turdagi tovarlar guruhida- 17000 so'm; S turdagi tovarlar guruhida - 26000 so m);
Zahiralarning umumiy hajmi boyicha - bunda keltirilgan barcha tovarlarni umumiy summasi jamlanib, ularni ikkala (tannarxi va sof sotish) qiymatini solishtirib, ulardan eng kichik miqdori olinadi - uning umumiy summasi 53500 so'mni tashkil qiladi (TMZning tannarxi va sof sotish qiymatlari ustunlarining jami qatoridagi summalar taqqoslanadi).
Ko'rinib turibdiki, TMZ sof sotish qiymati bo'yicha hisobga olishda turli usullarni qo'llash ular hajmini turlicha bo'lishiga olib kelmoqda. Bunday farqlar odatda korxona TMZlarini hajmini hisobotlarda aks ettirish maqsadida aniqlash uchun qo'llanadi. Haqiqatda esa, umumiy natijada farq kelib chiqmaydi. Chunki, ushbu usullar yordamida aniqlangan qiymatlarni zahiralar sotilgandan keying foyda yoki zarar (aniqlangan qiymatga nisbatan) ular orasidagi farqni tekislaydi.