Kurs ishi ob’ekti: Sharq xalqlari mumtoz musiqa merosida maqom ijodiyoti. Kurs ishi predmeti: Makom san’ati va uning Sharq xalqarim mumtoz mumiq merosidaig o‘mi Kurs ishi maqsadi

Abdulqodir Marog‘iy (XV asr I yarmi). Xoja Abdulqodir ibn G‘anbiy Marogfiy 1353 yili hozirgi Ozarbayjon hududida tug‘ilgan. Musiqadan ta’lim olgach, Samarqandda Amir Temur (XIV asr) saroyida va umrining oxiri - 1435 yilga qadar Hirotda Amir Temurning o‘g‘li Shohruh Mirzo (XV asr I yarmi) saroyida xizmat qilgan. U mashhur bastakor, musiqashunos va mohir sozanda (ud) boTgan.
Xoja Abdulqodir Marog‘iy musiqa nazariyasi sohasida boy meros qoldirgan:
«Kanz ulalhon» («Kuylar xazinasi»), «Jome ulalhon» («Kuylar majmuasi»),
«Maqosid ul alhon» («Kuylar hosil qilish o‘mi»), «Sharhaladvor» (Safiuddin al Urmaviyning «Kitob ul advor»iga sharh) va b. Shuningdek, u «Kitob ul advor»ni turk tiliga tarjima qilgan. Xoja Abdulqodir MarogTy asarlarida Farobiy, Safiuddin al Urmaviy, Mahmud ash Sheroziylaming musiqaga oid nazariy fikrlarini rivojlantirib, qator masalalarga aniqdiklar kiritgan (masalan, advor ilmida jamlar doiralarining 103 xilini keltirgan). U o‘z davrida qoTlanilgan 45 cholg‘u (ud, rubob, chang, yotug‘on, ruhafzo, egri, qo‘biz va b.) ni tavsifiagan. Xoja Abdulqodir Marogfiy udi murassa’ deb atalgan torli soz ixtiro qilgan. Marorg‘iyning asarlari ichida «Maqosid ul-alhon» («Kuylar mazmuni») asari mashhur bo‘lib, mutaxassislaming fikricha, u 12 maqom asosida 24 sho‘baning parda tuzilishini sistemalashtirigan². O‘n ikki maqom kuylari xalq musiqiy merosidan olingani ma’lum, shu jihatdan Maroghy tizimlashtirgan 24 sho‘baning tovushqatori ham xalq kuylari in’ikosidir. Mashhur jadid pedagogi G‘ulom Zafariyning (1889-1937) ma’lumotiga ko‘ra, Maroghyning sho‘ba kuylarini tizimlashtirish uslubi quyidagichadir Shu tariqa Maroghy XV asming I yarmida xalq kuylarini saqlab qoluvchi mutafakkir sifatida namoyon bo‘ladi va bu kuylaming XX asr I choragida ham o‘zbek sozandalari tomonidan ijro etilganligi qiziqarlidir⁴ Marog‘iyning xalq kuylarini tahlil qilish uslubi ham Abu Nasr Farobiy kabi Markaziy Osiyo musiqa mutafakkirlari Pifagorchilardan qabul qilgan sentga asoslangan. Unga ko‘ra, bir sent yarim tonning 1/100 ga teng keladigan interval o‘lchovi bo‘lib, bu tizim har qaysisi 702 uentdan iborat bo‘lgan 12 sof kvintadir*; Bu tizimda tovushaatorlar ochia aoladi_;
Shu bilan birga boshdagi tovush bilan kvintaning o‘n ikkinchi tovushi o‘rtasidagi farq 24 sentdan iborat bo‘ladi.
Marog‘iyning yana bir noyob xizmati shundaki, negizini o‘zbeklar tashkil qilgan turkiy xalqlaming 9 turkumli quyidagi xalq kuylarining mavjudligi to‘g‘risida ma’lumot bergan:⁶

1. 
   llluq kug (Ulug' kuy)
   
2. 
   Aslanchap (Chapandoz)
   
3. 
   Burs (Ravon)
   
4. 
   Quladu (Sho'x)
   
5. 
   Qutatku (Baxt)
   
6. 
   Burstarg'ay (Bo'zto'rg'ay)
   
7. 
   Jantoy (Yoshlik)
   
8. 
   Xantoy (Shohona)
   
9. 
   Shandaq (O'yin)
   

Bu turkum kuylar o‘zida 360 xalq kuyini mujassamlashtirgan ekan. Demak, keyinchalik bu kuylar birinchidan, maqomlar tarkibiga singib ketgan;
ikkinchidan, alohida cholg‘u kuylari sifatida ijro etilib kelgan. Bunga xalqimiz musiqa merosida saqlanib qolgan kuylami yoki qozoq xalqining kyuya (kuylar) turkum asarlarini dalil sifatida keltirish mumkin.
Marog‘iy xalq kuylarini tasniflashda turkiy xalqlarda mashhur bo‘lgan quyidagi uch usul doirasiga asoslanganligini mutaxassislar ta’kidlashadi:⁷

1. 
   Askanpop (Chapandoz)
   
2. 
   Arg'ushtak (Mustazod)
   
3. 
   Ayalg'u
   

(Yor-yor) Doira usullari:
Chapandoz: bak bum-bum bak-
bum Mustazod: bum bak-bum bak
Yor-yor: bum bak-bum bak
Shunday qilib, Marog‘iy kuylami Sharq musiqa an’analariga asosan tasniflagan va bunda uning sof xalq kuylariga ham e’tibor berganligi tahsinga loyiqdir.

XULOSA
Ulug‘ ajdodlarimiz musika va kushikchiik san’atining inson shaxsini kamol toptirish, olijanob insoniy fazilatlami tarbiyalashdagi axamiyatiga yuksak baxo berganlar. Musikiy madaniyatning barcha turlari kishilarga badiiy-estetik zavk beribgina kolmay, ilmiy tushun- chalar bilan ifodalash goyat mushkul bulgan olam sirlari xakida bilimlar beradi, xayot xakika- tini badiiy-estetik vositalar orkali idrok etishga yakindan yordam beradi.
Inson borligini, ma’naviy tarakkiyotini musikiy madaniyatsiz tasavvur kilib bulmaydi. Insoniyat tarixida uchmas iz koldirgan barcha allomalar musika va kushikchilik san’atining boy imkoniyatlaridan tula foydalanishga, san’at orkali ma’naviy kamolot chukkilarini zabt etishga muvaffak bulganlar. Buyuk faylasuf Abu Nasr Farobiyning «Katta musikiy kitob”i, Abu Xamid Fazzoliyning «Diniy bilimlarning tirilishi” asarlarida, Xazrat Navoiy, Mirzo Ulugbek, Zaxiriddin Muxammad Bobuming kator asarlarida ilgari surilgan inson kamoloti tugrisidagi ilgor g‘oyalari bugungi kunda g‘oyat qimmatli va ibratlidir.