L. N. Xalikova, U. R. Mavlonova

 
 

---

 
26 
Ish haqi nazariyasi 
Xuddi fiziokratlarga o‘xshab, A.Tyurgoning tasdiqlashicha, dehqon barcha 
ishlarda birinchi harakatlantiruvchi kuch hisoblanadi. Dehqon o‘z yerida barcha 
xunarmandlarning ish haqiniyaratadi. Ish haqiga nisbatan ko‘proq ishlab chiqaruvchi 
yagona mehnat – bu dehqon mehnatidir.U millatning boyligini yer va undan 
olinadigan daromadlar deb hisoblaydi. U ish haqini, F.Kene kabi, yashash vositalari 
minimumiga bog‘lab tushuntiradi hamda uni tahlil qilib, uning pastligiga sabab 
qo‘yidagilarni ko‘rsatib beradi: 
1.
Mehnatga bo‘lgan talab uning taklifidan orqada qolishi. 
2.
Ishchilar o‘rtasidagi raqobatning riovjlanmaganligi. 
Sinflar nazariyasi 
A.Tyurgo F.Kenega o‘xshab, jamiyatni 3 sinfga ajratadi:
1.Unumli sinf (qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi bilan band bo‘lgan kishilar); 
2.Unumsiz sinf (sanoat va boshqa moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarida va 
xizmat ko‘rsatish sohasida band bo‘lgan kishilar); 
3. Yer egalari sinfi. Lekin birinchi ikkita sinfni «ishlovchilar yoki ish bilan band 
bo‘lganlar» deb ataydi.
Ularning har biridagi odamlarni ikki guruhga bo‘lib ko‘rsatadi, ya’ni avans 
beruvchi tadbirkor yoki kapitalistlar, ular katta kapital egalari sifatida namoyon 
bo‘lib, o‘z avansi yordamida ish joyi yaratadilar va uni foyda olish uchun sarflaydilar 
va ish haqi oluvchi oddiy ishchilar, ular ishlab chiqarish vositalaridan mahrum. 
Qiymat, pul va foiz nazariyalari 
A.Tyurgo qiymat, baho va pulni tahlil qildi. Uning bu sohadagi fikrlari o‘ziga 
xos harakterga ega va qiymatning mehnat nazariyasidan farq qiladi. A.Tyurgo 
tovarning almashuv qiymati va bahosi sotuvchi va haridorlar istagining intensivligi 
bilan aniqlanishi to‘g‘risidagi g‘oyani, ya’ni foydalilik g‘oyasini ilgari surdi. 
A.Tyurgo qog‘oz pullarning miqdori yaratilgan tovar va xizmatlarning 
miqdoriga mos kelmagan sharoitda bunday pullardan foydalanish noqulayliklari 
to‘g‘risidagi qoidani dalillar bilan isbotlab berdi.
Olim iqtisodiyotda proteksionizm siyosatining salbiy tomonini ko‘rsatib berdi.
Shu bilan birga ssuda foizini qo‘llab-quvatlaydi. Uningcha, qarzdor ssuda 
foizini o‘z foydasidan to‘laydi va bunday «kelishuvdan» qarz beruvchi ham, qarz 
oluvchi ham manfaatdor.