Lala ta’rizliler ta’rtibi

Yuno (Juno) tuwisi. Tuwisqa juwan tamirli, tu’ynekli boyi 5-30 sm ge jetetug’in sho’p o’simlikler kiredi.Japiraqlari oraq siyaqli, eki qatar bolip jaylasqan. Gu’lqorg’ani tuwri, japiraqshalari 6, ha’r qiyli, qosilip naysha payda etedi. Orta Aziyada 30 tu’ri, O’zbekistanda 18 tu’ri o’sedi.
Ren’siz yuno (Juno subdycolorata). Ko’p jilliq piyazli sho’p o’simlik. Boyi 3 sm , japiraqlari 4-6 den, paqada tig’iz jaylasqan. Gu’li 1-3 ashiq jasil. Adirlarda, saz topiraqli jerlerde o’sedi.
Lala ta’rizliler tuqimlasi(Liliaceae)- Tuqimlasqa piyazli sho’p o’simlikler kiredi. Olardin’ japiraqlari uzin, nishter ta’rizli, ayirimlari ellips siyaqli. Gu’lleri iri yaki mayday, jekke yaki bir neshe, eki jinisli, aktinomorf, atalig’i 6, 3 den eki saqiynada ornalasqan. Analig’i birew, u’sh miywejapiraqli. Gu’l formulasi: P₃₊₃ A₃₊₃ G₍₃₎ Miywesi- qutisha. Bul tuqimlasqa 10 tuwis ha’m 470 ke jaqin tu’r kiredi.Olar Arqa yarimsharda ha’m subtropik zonalarda ko’binese, Batis Aziya, Gimalay ha’m Qubla Aziyada ken’ tarqalg’an.
Orta Aziyada 5 tuwis ha’m 120 tu’ri, O’zbekistanda bolsa 4 tuwis ( Gagea, Fritillaria, Tulipa, Rhinopetalum) ha’m 52 tu’r o’sedi.
Lola — Lalatarizliler klasina tiyisli ko'p jıllıq ósimlikler tuwisi, tábiyat kórinisili gúl. Jer júzinde onıń 1400 ge jaqın atap aytqanda Yevraziyada 100 den artıq, Orta Aziyada 64 turi tarqalgan. Lalalar piyazlı bahali ósimlik esaplanadı, gúlshilikte zárúr áhmiyetke iye boladı. Kóplegen mámleketler qatarında Niderlandiyada va Orta Aziyada Lalalar kóbirek jetistiriledi. Ózbekstannıń adir hám tawlarında Lalalardıń jabayı 25 túri usadi. Lalalardıń qızıl Lala (T.greigii) hám tarģil Lala (T. fosteriana) turleri gulleriniñ iri hám elegantlıǵı menen basqa lalalardan parıq etedi. Seleksionerler jaratqan túrler sanı házirgi waqıtta bir neshe mińnan aslam. Ózbekstan FA Botanika baǵında 60 qa jaqın tùri o'siriledi. Qızıl reń lalalardıń túrli tuslileri: ash qızıldan, qara qızılǵa shekem, sonıń menen birge, sarı, targ'il, gunafsha hám basqa hár qıylıları ushraydı. Piyazı mayektarizli , rombsiyaqli, sharsiyaqli, diametri 2, 5—4 sm, Paqali 20— 30, geyde 50 sm ge shekem. Japıraqlari 2—3, soziq. Tajjapiraqlariniñ uz. 8 sm. Miywesi gòrek, eni 1, 5—2 sm, uz. 3— 6 sm. Lalalar, tiykarınan, adirlar, taslı hám chag'ir taslı qıyalarda jaqsı ósedi. Tuqimi hamde piyazınan kóbeytiriledi (piyazınan ko'beyttirilgende erte gúl beredi). May — iyunda gúlleydi. Iyun — iyul ayınıń aqırlarında piyazı qazib alınıp, 22—25° temperaturada qurıtıp saqlanadı, keyininen temperatura 12—13° ga tòmenletiledi. Sentyabr-okt. aylarında piyazı 8—15 sm tereńlikte egiledi.
Orta Aziyada tábiiy Lalalar Qaraqum va Qızılqum shollerinen Pomir-Olay hamde Tyanshan tawlari regionindaǵı túrli klimat hám topıraq sharayatında ósedi. Dúnyaǵa ataqlı eń elegant materiallıq Lalalardıń (Gollandiya L. lari) kópshilik bólegi Orta Aziya Lalaları zamininde jaratılǵan.
Ózbekstan FA Botanika baǵında Lalalar ósiriw hám de jabayı hám materiallıq túrlerinen jańa túrler jetistiriw boyınsha ilimiy izertlewler alıp barıladı. Ózbek milliy úrp-ádetlerinde Lalalar. áyyemnen izzetlenedi (qızıl Lala seyili).