M a g I s t r a t u r a m ə r k ə z I Əlyazma hüququnda Şükürov Mübariz Yaqub oğlu «Bİznes infrastrukturunun iNKİŞafinin təŞKİlati İQTİsadi mexaniZMİ»
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xarici investisiyalar
- Daxili investisiyalar
|
Cədvəl 2.3.
İqtisadiyyata yönəldilən sərmayələr
2013 2014 2015 2016 Bütün sahelər üzrə sərmayə yatırımları (xaricdən olan sərmayələr də nəzərə alınmaqla):
milyon (mlyn.) manat 20251,1 21448,2 21890,6 20057,4 22868,5 milyon dollar 25777,8 27340,0 27907,5 19547,2 14329,5
mlyn.manat 8102,7 8269,3
9175,7 10998,9 16216,1
mlyn.dollar 10314,0 10540,9 11697,7 10719,1 10161,1
Daxili investisiyalar:
mlyn.manat 12148,4 13178,9 12715,0
9058,5 6652,4
mlyn.dollar 15463,8 16799,1 16209,8 8828,1
4168,4 Mənbə: http://www.stat.gov.az/source/finance/
Cədvəldən göründüyü kimi, iqtisadiyyata yönəldilən xarici investisiyalar 2012-ci ildə 8102,7 mlyn manat təşkil etmiş, 2016-cı ildə rəqəm iki dəfə artaraq 16216,1 mlyn manat təşkil etmişdir. Daxili investisiyalar isə 2012-ci ildə 12148,4 50 mlyn.manat təşkil etdiyi halda, 2016-cı ildə iki dəfə azalaraq 6652,4 mlyn.manat olmuşdur. 2012-2016-cı illərdə xarici investisiyaların ildən-ilə artdığını müşahidə etsək də, bu illərdə daxili investisiyaların ildən-ilə azaldığını görə bilərik. Maliyyə bazarlarının mövcud olmasının əsas tələbi o ölkədə bir qrup insanların qənaət formasinda fond yığımı üçün, başqa bir qrup insanların isə bu fondların tələbində meyilli olmasıdır. Təbii ki, yığılan fondlar istehlak mallarına investisiya edilməyib və ya başqa məqsədlə xərclənməyib birbaşa maliyyə bazarına yönəldilirsə, bu fondlara ehtiyac duyan şəxslər isə yalnız maliyyə bazarına müraciət edərsə, maliyyə bazarının mövcudluğu mümkün olacaqdır [13, 78]. Maliyyə bazarları - maliyyə münasibətləri sferasında alqı-satqı münasibətlərinin məcmusudur. Başqa sözlə, pul vəsaitlərinin iqtisadi münasibətlərin iştirakçıları arasında bölgüsünü təmin edən bazar maliyyə bazarı adlanır. Bazar iqtisadiyyatı yolu ilə inkişaf edən əksər dövlətlərdə əmtəə bazarı infrastrukturunun spesifik xüsusiyyəti bu bazarda qeyri - mərkəzləşdirmə prinsipinə əsaslanan ayrı-ayrı müstəqil təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətini dövlət idarəçiliyi ilə üzvü əlaqələndirməkdən ibarətdir. Bu yolla inkişaf edən ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, məhz milli iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsi və dünya təsərrüfat sistemilə əlaqələrin genişləndirilməsi üçün bazar münasibətləri istehsal və məhsul mübadiləsi sferasının dövlət tərəfindən iqtisadi və hüquqi metodlarla tənzimlənməsini tələb edir. İqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsinə dövlətin müdaxiləsi başlıca olaraq iki mühüm obyektiv zəruriyyətlə bağlıdır. Birincisi, logistik sistemin iştirakçılarının, o cümlədən istehsalçılar, məhsulgöndərənlər və vasitəçilərin əsas məqsədi logistik əməliyyatların yerinə yetirilməsi ilə bağlı bütün tələbləri tam və dolğun ödəmək, habelə keyfiyyətli və etibarlı xidmət göstərməkdən ibarət olduğundan onlar üçün əlverişli iqtisadi mühit formalaşdırmalıdır. İkincisi, dövlət idarəetmə orqanları logistik sistemin iştirakçıları arasında və eləcə də bu sistemin iştirakçıları ilə özü arasındakı iqtisadi münasibətlərdə «oyun qaydalarını» müəyyənləşdirməli və ümumi maraqların qorunmasını təmin etməlidir.
51 Dolayı idarəetmə metodları isə əmtəə bazarının infrastrukturunun inkişafını, informasiya axınlarının əlaqələndirilməsini, innovasiya siyasətinin hazırlanmasını və onun səmərəliliyinə nail olunmasını, habelə logistik sistemlərdə inteqrasiya proseslərinin gücləndirilməsini nəzərdə tutur. Bu zaman yeni logistik sistemlərə xidmətin yaxşılaşdırılması üçün indikativ idarəetmə metodlarından da istifadə olunur. İstər məsləhət, istərsə də birbaşa və dolayı idarəetmə metodlarından istifadə zamanı dövlətin əsas məqsədi logistik sistemin bütün iştirakçılarının normal fəaliyyət göstərmələri üçün normativ-hüquqi baza yaratmaq və bu əsasda əlverişli iqtisadi mühit formalaşdırmaqdan ibarətdir. Daha doğrusu, əlverişli iqtisadi şəraitin yaradılması və onun inkişaf etdirilməsi dövlətin tənzimləmə vasitələri hesabına həyata keçirilir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində biznes infrastruturunun ən vacib element- lərindən biri sığorta kompaniyalarıdır. Sığorta bazarı maliyyə - pul münasi- bətlərinin xüsusi bir bölməsidir. Dünya ölkələrində dövlət, səhmdar və özəl sığorta şirkətləri bazar iqtisadiyyatının normal fəaliyyətinin təminatçısıdırlar. Bəhs edilən şirkətlərin ən əsas vəzifələri, sığorta fondundan verilən ödənişlər hesabına təsərrüfat subyektlərinə dəymiş ziyanın bir qismini və ya tamını ödəməkdən, belə- liklə də, iqtisadiyyatın normal fəaliyyəti üçün zəruri sabitliyi təmin etməkdən ibarətdir. Biznes infrastrukturunda reklam şirkətləri mühüm rol oynayır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində reklam istehsalçı və istehlakçı arasında mühüm əlaqə vasitəsi olub, həm istehlak I , həm də istehsal I nəinki kortəbiilikdən uzaqlaşdırır, həm də onları bir-birini üzvi sürətdə əlaqələndirir. Azərbayjanda sah I bkarlar üçün reklam sferasında xidmətinin yaradılmas I nı rəhbər tutaraq 1997-ci ildə « Reklam haqqında » ərsəyə gətirildi. Bu qanunun qəbul olunmasından sonra reklam bazarının formalaşması prosesi başladı. Sayları 100 -dən çox reklam reklam agenltiyi və sirkəti fəaliyyət göstərir ki, onların da get-gedə qazandığı reklam xidmətinin həcmi artır [14, 27]. İnnovasiya bazarı - istehsalın səmərəliliyinin və rəqabət qabiliyyətli olmasının asılı olduğu mühüm iqtisadi ehtiyatdır. Burada alqı-satqı obyekti kimi texniki və sosial-iqtisadi yeniliklər, səmərələşdirici təkliflər və icadlar, patentlər,
52 texnoloji yeniləşdirmələr çıxış edirlər. Bəzən bütün bu obyektləri vahid “nou-xau” adı altında birləşdirirlər, daha doğrusu, elmi-texniki tərəqqinin nailiyyəti hesab edirlər. İnnovasiya - həm məzmununa, həm dəyərinə, həm də mülkiyyətin xarakterinə görə xüsusi əmtəədir ki, bu da innovasiya bazarının fəaliyyət üsulunda və zonasında öz əksini qoyur. İnvestisiya bazarı - xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrinə uzunmüddətli vəsait qoyuluşu formasında reallaşdırılan məsrəflərin məcmusudur. İnvestisiyalar dövlət, xüsusi müəssisələr, eləcə də xarici investorlar tərəfindən həyata keçirilir. Ancaq burada dövlət maraqlarının təmin olunması baxımından əsas məsələ kapital qoyuluşunun prioritet istiqamətlərinin müəyyən olunmasıdır. Odur ki, belə bir vacib məsələdə dövlətin investisiya siyasətinin əsasını təşkil edən hərtərəfli işlənmiş proqramı olmalıdır. İnformasiya bazarı - xüsusi bazardır. Burada əmtəə kimi spesifik bir məhsul olan informasiya çıxış edir. Reklam bazarı - bazar iqtisadiyyatı şəraitində mühüm rol oynayır. Belə ki, reklam- əmtəə və xidmətlərin reallaşdırmaq və onlara tələb yaratmaq məqsədilə istehlak xassələri haqqında informasiyadır. Qiymətləndirmə bazarı. Müasir şəraitdə qiymətləndirmə bazarının rolu və əhəmiyyəti artır. Ona görə də dövlət qiymətləndirmə xidmətinə alternativ olaraq, yeni kompaniyalar, firmalar və digər strukturlar meydana çıxır. Bu strukturların rolu hal-hazırda müəssisələrin səhmləşdirilməsi və özəlləşdirilməsi zamanı meydana çıxır. Konsaltinq bazarı. Onu tez-tez konsaltinq menecmenti və ya idarəetmə məsləhətləşməsi də adlandırırlar. O, bazar infrastrukturunun vacib elementidir və onun intensiv inkişafından bütövlükdə iqtisadiyyatın vəziyyəti asılıdır. Konsaltinq xidməti bazarı tutumlu və müxtəlif istiqamətlidir. Azərbaycanda hələlik o tam formalaşmamışdır [5, 178]. Daşınmaz əmlak bazarı hüquqi və ya fiziki şəxslərin əmlakları üzərində hüququnun aktivlər yaxud pul ilə dəyişməsini təmin edən bir sistemdi. Məhz bu bazar sərmayələr bazarının tərkib hisəssi olmaqla bərabər, onun maliyə sərmayələri
53 bölməsi ilə yaxın əlaqədə fəaliyyət göstərir və həqiqi bölməsini təmsil edir. Aşağıda daşınmaz əmlak bazarı qarşısında duran əsas öhdəliklər göstərilmişdir: iqtisadiyyat I n effektiv fəaliyyətinin təmin edilməsi; maliyyə axının iqtisadiyyatın daha əlverişli sferalarına yönləndirilməsi; ölkənin iqtisadiyyatının struktur cəhətdən yenidən qurulması; inflyasiya proseslərinin qarşısının alınması (sərbəst kapitalların toplanması üsulu ilə) daşınmaz əmlak üçün bazarın tələbinin ödənilməsi. Daşınmaz əmlak bazarında satılmış əmtələrin özünə məxsus xüsusiyyətləri onu digər bir satış bazarlarından nəzərə çarpacaq dərəcədə fərqləndirir və aşağıdakı xüsusiyyətləri özündə birləşdirir: 1.
Daşınmaz əmlak bazarı üçün çıxarılan istənilən əmtəə vahidinin özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır və onlar müxtəlif istehlakçı qruplarına faydalılıq cəhətdən təkrarolunmazdır. 2.
Daşınmaz əmlakda müəyyən coğrafi ərazi ilə bağlılıq nəticəsində alış- satış proseduru müqavilə predmetinin göndərilməsiylə deyil, daşınmaz əmlak hüquqların verilməsnin dövlət reyestrində qeydiyyatı ilə yekunlaşır. 3.
Daşınmaz əmlak bazarı insanların qarşılıqlı münasibətlərinə və həyat tərzinə, böyük təsir göstərdiyi üçün dövlət, eləcə də bələdiyyələr tərəfindən ciddi şəkildə tənzimlənir. 4.
Bu bazar üçün çıxarılmış hər bir alış-satış obyektinin əvəzolunmaz xüsusiyyətlərinin olması alıcıların qarşısında bir çox problemlər yaradır. Onlar danışıqlar aparılması prosesinə, lazımi obyektin tapılmasına, alış-satış müqavilələrinin bağlanılmasına və rəsmiləşdirilmə əməliyatlarına xeyli zaman və maliyyə vəsaiti sərf edirlər, bu axtarışlar üçün aradakı vasitəçiləri cəlb etməyə məcbur olurlar. 5. Daşınmaz əmlak bazarı özəlləşdirilmişdir, bu o deməkdir ki, bazarın hər bir iştirakçısının hərəkəti qiymətlərin sürətlə dəyişməsi ilə yanaşı bazarın tələb və təklif arasındakı tarazlığın pozulması, ilə yekunlaşa bilər. 54 6.
Daşınmaz əmlak bazarı obyektlərin coğrafi yerləşməsi, təyinatı, keyfiyyəti, qiyməti, mülkiyyət hüquqlarının tipinə, investisiya məqsədlərinə görə sahələrə bölünmüşdür. 7.
Daşınmaz əmlak bazarı həm də xarici amillərin təsirinə daha çox həssas olur. 8. Daşınmaz əmlak bazarıni iqtisadiyyatın başqa sahələri ilə müqayisə edikdə zəif təşkilatlanma səviyyəsinə və effetivliyinə malikdir olunmasını görürük. 9.
Daşınmaz əmlak bazarının vacib xüsusiyyətlərindən biri də onun inkişaf dövrünün və sənaye inkişaf dövrü ilə eyni vaxta düşməməsi, kapital bazarının bu inkişafa güclü təsiri amilidir. 10.
Daşınmaz əmlak bazarında təklif edilən əmtəənin xüsusiyyətləri bazarın iştirakçılarından, hadisələri doğru qiymətləndirmək və zamanında nəticələr çıxartmaq qabiliyyəti, texnikanın, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinə aid dərin bilik, insanlarla ünsiyyət qurmaq sahəsində məharəti tələb edir[26, 146]. «Lizinq» termini AR.da da iqtisadi leksikona daxil edilmişdir. Lakin indiyə kimi bizim ölkədə sözün həqiqi mənasında daxili lizinq bazarı formalaşmamışdır. Hal-hazırda belə bazar formalaşma prosesindədir, yaranmaqdadır. Buna görə də AR.da yalnız formalaşmaqda olan lizinq bazarı haqqında danışmaq olar. AR.da daxili lizinq xidmətləri bazarının tam formalaşması barədə fikir söyləmək hesab edirik ki, hələ tezdir. Məsələ burasındadır ki, lizinqin inkişaf tempi AR.da yüksək səviyyədə deyil. Düzdür, AR.da lizinq fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə, başqa sözlə, lizinq əməliyyatının aparılmasına icazə verilir. Lizinq münasibətlərinin normativ-hüquqi bazası da yaradılmışdır. Belə ki, AR.nın hal-hazırda qüvvədə olan və ölkənin ikinci Konstitusiyası (İqtisadi Konstitusiyası) hesab olunan Mülki Məcəllə lizinq münasibətlərinin normativ-hüquqi bazası sayılır. Burada lizinq barədə kifayət qədər maddələr vardır ki, respublikamızda lizinq münasibətləri həmin maddələrlə tənzimlənir.
|