46
regional bazarlar.
Bunlardan bir neçəsinə nəzər yetirək.
Əmtəə və xidmət sahəsinin bazarı istehlakçılarla istehsalçılar arasında olan
istehlak təyinatlı xidmət və əmtəələrin alqı-satqısı ilə xarakterizə olunur. İstehlak
bazarında maddi yəni əşya formasındakı əmtəələrin alış-satışı üçün anlaşmaların
bağlanması üzrə ticarət proseslərinin aparılmasında mühüm rol ixtisaslaşmış olan
müstəqil qeyri-dövlət təsisatlarına - əmttə birjalarına aiddir. Əmtəə birjalarının
önəmli təyinatı özünü anlaşmaların bağlanmasında, xidmətlərin edilməsində, əmtəə
alıcıları və satıcıları arasında ticarət prosesinin nizamlanmasında, qiymət barəsində
informasiyaların yığılması və nəşr olunmasında göstərir. Bundan əlavə xidmət
bazarı insanlara ödənişli məişət xidmətini (nəqliyyat xidməti, camaşırxana,
nəqliyyat xidməti , rabitə, haman və ya dəlləkxana, kimyəvi təmizləmə ilə yanaşı
başqa xidmətləri özündə birləşdirir. [3, 63].
İstehsal vasitələri bazarının predmetinə istehsalda birbaşa və yə dolayısı ilə
iştirak edən bütün maddi-texniki obyektlər aid edilir. Buna görə də o, üç bazardan
ibarətdir. Birincisi, istehsal binalarının və tikililərin alqı-satqısı bazarı; ikincisi,
istehsal təyinatlı cihazlar, texnoloji avadanlıq, maşın bazarı; üçüncüsü isə
məhsulun hazırlanması üçün xammal, material, yarımfabrikatlar, enerji bazarıdır.
İstehsal vasitələri üzrə ticarət onları istehsal edən müəssisələr və ya mülkiyyətçilər,
yaxud da ixtisaslaşdırılmış alqı-satqı təşkilatları, bazaları tərəfindən, yarmarkalar,
auksionlar, əmtəə birjalarında aparılır.
Əmək bazarı - tələb və təklifin üz-üzə gəldiyi məkandır. Əmək bazarı
cəmiyyətimizin iqtisadi və sosial-siyasi yaşayışında planlı və önəmli sahədir desək
yerinə düşər. Əmək bazarında fiziki iş qüvvəsinin qiyməti dəyərləndirilir, təhsil
ala bilmək imkanları, əməkhaqqının miqdarı, əməyin şəraiti, məşğulluğun təminatı
və s. ortaya çıxarılır. Əmək bazarı məşğulluq dinamikasının əsas tendensiyalarını
özündə əks etdirir.
Müasir əmək bazarının başlıca xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, daimi
məşğulluğa tam zəmanət vermək qeyri-mümkündür. Məşğulluq səviyyəsini təyin
edən əməyə tələbat bir çox amillərdən, dövlətin bu sahədə siyasətindən,
47
iqtisadiyyatın strukturundan, əməyin təşkilindən, rəqabət bacarığından, gəlir
meyarlarından,
bazar
qiymətlərindən,
əməyin
səmərəliyindən,
əmək
münasibətlərinin çevikliyindən, istehsal üçün lazım olan təhsil, peşə bilikləri və
bacarıqlarından, ixtisas artırma və yeni peşələrə yiyələnmək proseslərindən,
Həmkarlar İttifaqlarının aktivliyindən asılıdır.
Əmək bazarının inkişafı yeni məşğulluq növlərinin, müvəqqəti işlərin,
natamam iş günü ərzində müxtəlif rejimli işlərin, müəyyən haqq müqabilində
görülən sərbəst qrafikli işlərin, evdə görülən işlərin, müəyyən müqavilə əsasında
görülən işlərin və sairə meydana gəlməsinə səbəb olur. Göstərilən xidmətlərin
dəyişməsi ilə əlaqədar işçi qüvvəsinə olan tələb də dəyişir. Bu səbəbdən
müəssisələrdə yaranan müvəqqəti işlər sonradan daimi işə çevrilmək imkanı yarana
da bilər.
Aşağıdakı cədvəldə 2012-2015-ci illərdə əmək bazarının əsas social iqtisadi
göstəriciləri əks olunmuşdur (cədvəl 2.1.):
Dostları ilə paylaş: