M. E. Mamarajabov, R. N. To’rayev zamonaviy dasturlash tillari

Tilni qanday tasvirlash kerak?
Ushbu o’quv-uslubiy qo’llanmada Pythonni muntazam ravishda tasvirlab 
berishni mo'ljallamaydi, buning uchun asl qo'llanma mavjud. Bu erda tilni bir vaqtning 
o'zida bir necha jihatlar bo'yicha ko'rib chiqish taklif etiladi, bunga qat'iy akademik 
yondoshuvdan ko'ra haqiqiy dasturga tezroq kirishga imkon beradigan misollar 
to'plami orqali erishiladi. 
Biroq, siz tilning tavsifiga to'g'ri yondashishga e'tibor berishingiz 
kerak. Dasturni yaratish har doim kompyter bilan aloqa bo'lib, unda dasturchi 
kompyuterga oxirgi 
amallarni 
bajarish 
uchun 
zarur 
bo'lgan 
ma'lumotlarni uzatadi. Dasturchining ushbu harakatlarini
semantika 
deb atash 
mumkin. Ushbu ma'noni etkazish vositasi dasturlash tilining 
sintaksisidir
. Xo'sh, 
interperatarorga uzatiladigan dastur kodlari odatda 
pragmatizm 
deb ataladi. Dastur 
yozayotganda, bu zanjirda hech qanday nosozliklar bo'lmasligi juda muhimdir.
Sintaksis 
dasturlash 
tilining 
to'liq 
rasmiylashtirilgan 
qism 
hisoblanadi, ifoda 
Pragmatistlari
til interperatarorining o'zidir. Aynan u sintaksisga 
muvofiq yozilgan "xabar" ni o'qiydi va unga kiritilgan algoritmga muvofiq harakatga 
keltiradi. Norasmiy komponent faqat semantikadir. Bu dasturni tuzishda eng murakkab 
bo'lgan yolg'on mazmunni rasmiy tavsifga o'tkazishdir. Python tilining sintaksisi 
interperataror tomonidan dasturchini muammosini tushunishi uchun asosiy vositasi 
hisoblandi. 
Python tarixi
Python dasturlash tilini yaratilishi 1980-yil oxiri 1990-yil boshlaridan 
boshlangan. O`sha paytlarda uncha taniqli bo`lmagan Gollandiyaning CWI instituti 

---

13 
xodimi Gvido van Rossum ABC tilini yaratilish proektida ishtirok etgan edi. ABC tili 
Basic tili o`rniga talabalarga asosiy dasturlash konsepsiyalarini o`rgatish uchun 
mo`ljallangan til edi. Bir kun Gvido bu ishlardan charchadi va 2 hafta davomida 
o`zining Macintoshida boshqa oddiy tilning interpretatorini yozdi, bunda u albatta 
ABC tilining ba’zi bir g`oyalarini o`zlashtirdi. Shuningdek, Python 1980-1990-yillarda 
keng foydalanilgan Algol-68, C, C++, Modul3 ABC, SmallTalk tillarining ko`plab 
xususiyatlarini o`ziga olgandi. Gvido van Rossum bu tilni internet orqali tarqata 
boshladi. Bu paytda o`zining “Dasturlash tillarining qiyosiy taqrizi” veb sahifasi bilan 
internetda to 1996-yilgacha Stiv Mayevskiy ismli kishi taniqli edi. U ham Macintoshni 
yoqtirardi va bu narsa uni Gvido bilan yaqinlashtirdi. O`sha paytlarda Gvido BBC ning 
“Monti Paytonning havo sirki” komediyasining muxlisi edi va o`zi yaratgan tilni Monti 
Payton nomiga Python deb atadi (ilon nomiga emas). 
Til tezda ommalashdi. Bu dasturlash tiliga qiziqqan va tushunadigan 
foydalanuvchilar soni ko`paydi. Boshida bu juda oddiy til edi. Shunchaki kichik 
interpretator bir nechta funksiyalarga ega edi. 1991-yil birinchi OYD (Obyektga 
Yo`naltirilgan Dasturlash) vositalari paydo bo`ldi.
Bir qancha vaqt o`tib Gvido Gollandiyadan Amerikaga ko`chib o`tdi. Uni CNRI 
korparatsiyasiga ishlashga taklif etishdi. U o`sha yerda ishladi va korparatsiya 
shug`ullanayotgan proektlarni Python tilida yozdi va bo`sh ish vaqtlarida tilni 
interpretatorini rivojlantirib bordi. Bu 1990-yil Python 1.5.2 versiyasi paydo 
bo`lguncha davom etdi. Gvidoning asosiy vaqti korparatsiyani proektlarini yaratishga 
ketardi bu esa unga yoqmasdi. Chunki uning Python dasturlash tilini rivojlantirishga 
vaqti qolmayotgandi. Shunda u o`ziga tilni rivojlantirishga imkoniyat yaratib bera 
oladigan homiy izladi va uni o`sha paytlarda endi tashkil etilgan BeOpen firmasi 
qo`llab quvvatladi. U CNRI dan ketdi, lekin shartnomaga binoan u Python 1.6 
versiyasini chiqarib berishga majbur edi. BeOpen da esa u Python 2.0 versiyani 
chiqardi. 2.0 versiyasi bu oldinga qo`yilgan katta qadamlardan edi. Bu versiyada eng 
asosiysi til va interpretatorni rivojlanish jarayoni ochiq ravishda bo`ldi.

---

14 
Shunday qilib 1.0 versiyasi 1994-yil chiqarilgan bo`lsa, 2.0 versiyasi 2000-yil, 
3.0 versiyasi esa 2008-yil ishlab chiqarildi. Hozirgi vaqtda uchinchi versiyasi keng 
qo`llaniladi.