M əsləhətçi: C. Q. Nuriyev. Elm V ə Təhsil Mərkəzi «Təfəkkür»

4.3. 
XARİCİ TİCARƏT ƏLAQi ELƏRİNİN 
TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ İSTİCi AMƏTLƏRİ 
Az
ərbaycan Respublikası dövlət suverenliyi əldə etdikdən 
sonra onun xarici iqtisadi f
əaliyyst sahəsində sərbəst, müstəqil 
siyas
ət yeritməsi obyektiv zərurətə çevrilmişdir, digər tərəfdən isə 
bunun üçün zəruri zəminlər yaranmışdır. 
Az
ərbaycan SSRİ-nin tərkibində olduğu illər ərzində xarici 
ölkələrlə, hətta sabiq müttəfiq respublikalarla öz mənafeyini, 
ehtiyac v
ə imkanlan baxımından müstəqil iqtisadi əlaqələr həya 
28.^ 

---

ta k
eçirmək imkanına malik deyildi. Azərbaycan ərazisində olan 
s
ənaye müəssisələrinin 94 faizi ittifaq-respublika nazirliklərinin 
tabeliyind
ə idi. Xarici ölklərlə bütün müqavilələr müvafiq ittifaq 
nazirlikl
əri və baş idarələri tərəfindən həyata keçirilirdi. 
Əlbəttə, belə bir şəraitdə respublika milli iqtisadiyyatının 
m
ənafeyini tam nəzərə alan xarici əlaqələrin təşkilinə ümid 
b
əsləmək olmazdı. 
Az
ərbaycanın zəngin təbii sərvətləri MDB-nin bütün 
respublikalarının iqtisadiyyatının inkişafında mühüm rol 
oynamışdır. Ancaq bu proses sərvətlərimizin amansız istismarı 
v
ə qey- ri-ekvlvalent mübadiləsi hesabına olmuşdur. 
SSRİ-nin müxtəlif respublikalarına neft, yüngül və yeyinti 
s
ənayesi, kənd təsərrüfatı məhsulları göndərilirdi. Məhsuldar 
qüvvələr İnkişaf etdikcə əmək bölgüsü dərinləşmiş, respublika- 
lararası mal mübadiləsinə polad borular, neft-mədən avadanlığı, 
alüminium, sintetik kauçuk, yuyucu tozlar, soyuducular, məişət 
kondisionerl
əri, onlarca digər məhsullar da əlavə olunmuşdur. 
T
əcrübə göstərir ki, keçmiş SSRİ respublikalarının 
iqtisadi 
əlaqələri mahiyyət etibarilə ancaq mal mübadiləsi və 
kooperasiya 
əlaqələrinin miqyasını əks etdirirdi. Respublikadan 
ixrac olunan m
əhsulların ümumi həcmində yanacaq-energetika 
s
ənayesi 13%, maşınqayırma və metal emalı 15%, kimya və 
neft-
kimya 8%, yüngül sənaye 30%, yeyinti sənayesi 25% təşkil 
edirdi. 
Respublikada istehsal olunan qara metallurgiya s
ənayesi 
m
əhsulunun 80 faizə qədəri, yüngül sənayenin 65 faizi, kimya və 
neft-kimya s
ənayesinin 64 faizi, yeyinti sənayesinin 53 faizi, 
əlvan metallurgiyanın 46 faizi, maşınqayırma və metal emalı 
m
əhsullarının 33 faizi, yanacaq-energetika məhsullarının 
284 

---

32 faizi ixraca göndərilmişdir. İxrac olunan məhsulların sırasında 
neft 
m
əhsulları, polad borular, neft-mədən avadanlığı, 
alüminium, sintetik kauçuk, yuyucu tozlar, mineral gübrələr, 
avtomaşın şinləri, elektrik mühərrikləri, məişət soyuducuları, 
kondisionerl
ər, 
pambıq 
mahlıcı, 
parçalar 
və 
xalılar, 
meyv
ə-tərəvəz, şərab məhsulları və s. xüsusilə fərqlənirdi. 
Qeyd etm
ək lazımdır ki, ixracla yanaşı idxalın da 
Az
ərbaycan xalq təsərrüfatında mühüm əhəmiyyəti vardır. 
Müəyyən amillərin təsiri nəticəsində bir sıra məhsullara olan 
t
ələbat ancaq idxal hesabına ödənirdi. Belə məhsullann sırasına 
q
ənd, kömür, traktor, televizor, metallurgiya və poliqrafiya 
s
ənayesi üçün texnoloji avadanlıq, meşə sənayesi məhsullan, 
minik, yük maşınlan və s. daxildir. Bir sıra xalq istehlakı 
m
əhsullanna, o cümlədən, şüşə və çini qablara, pambıq-kətan, 
yun parçalara və trikotaj məhsullanna, süd və süd məhsullanna, 
un, 
ət məhsullanna olan tələbatın böyük əksəriyyəti idxalın 
hesabına ödənilirdi. 
S
ənaye sahələri arasında idxala ən çox ehtiyacı olan 
qara metallurgiyadır. Bu sahənin tələbatının 90 faizi, kimya və 
neft-kimya s
ənayesi tələbatının 65 faizi, ağac emalı və yüngül 
s
ənayenin 50 faizi, əlvan metallurgiya və maşınqayırmanın ,40 
faizi, yeyinti s
ənayesinin 38 faizi kənardan gətirilən məhsul 
hesabına ödənilirdi. 
Respublikanın idxal və ixracının yarıdan çoxu Rusiya 
Federasiyasının payına düşmüşdür. Məhsul idxalının 24 faizi, 
ixracın 51 faizi Rusiyanın payına düşürdü. Azərbaycandan 
Rusiyaya göndərilən məhsulların 73 faizi yanacaq, kimya, yüngül 
v
ə yeyinti sənaye sahələrinin payına düşürdü. 
İqtisadi əlaqələrdə ikinci yeri Ukrayna tutur. İxracın 21 
faizi, i
dxalın isə 17,8 faizi bu respublikanın payına düşür. İs- 
283 

---

tehlak etdiyimiz şəkərin 60 faizi, ət məhsullarının 40 faizi, unun 
30 faizi Ukraynadan g
ətirilir. Ukraynaya göndərilən məhsullar 
arasında yüngül sənaye məhsulları (40 faiz), maşınqayırma və 
kimya s
ənayesi məhsulları böyük yer tuturdu. 
Az
ərbaycan Respublikasının xarici iqtisadi əlaqələrinin 
t
əhlili göstərir ki, son illərdə başlanmış meyl - iqtisadi əlaqələrin 
liberallaşdmlması, idxal və ixracın strukturu və coğrafiyasının 
geni
şləndirilməsi və s. kimi müsbət meyllər əmələ gəlmişdir.