M əsləhətçi: C. Q. Nuriyev. Elm V ə Təhsil Mərkəzi «Təfəkkür»

1.5. 
DÜNYA BAZARININ ƏMƏLƏ GƏLMƏSİ VƏ ONUN 
İNKİŞAF MƏRHƏLƏLƏRİ 
M
əşhur Amerika iqtisadçıları Makkonel K. və Bryu S. 
yazırlar ki, «bazar - konkret mal və xidmətlərdə satıcıları və 
alıcıları görüşdürən hər hansı İnstitut və ya mexanizmdir. Bazar - 
öz istehlak xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif əmək məhsullarının 
əmtəə kimi mübadilə sistemidir. Məhsullar İstehsalçılardan 
istehlakçılara pulsuz deyil, haqqı ödənilməklə verilir. Deməli, 
bazar öz istehlak qabiliyyətlərinə görə müxtəlif əmək 
m
əhsullarının, eyni zamanda müxtəlif mülkiyyətçilərin olmasını 
t
ələb edir. 
Bazarın məzmunu müxtəlif cür izah edilir. Bu baxımdan 
onun m
əzmununu aşağıdakı kimi izah etmək daha doğrudur. 
Bazar - 
bu alıcılar və satıcılar iştirak edən məhsullar və 
xidm
ətlərin realizasiya edilməsi və alınması üsulu və ya 
mexanizmidir. 
Xalq arasında bazar dedikdə, sadəcə olaraq əmtəələr 
satılan və alınan yer nəzərdə tutulur. Həqiqətdə isə bazar yerlə 
m
əhdudlaşmır. Bazar yer deyil, əmtəə istehsalı və onun 
istehlakçılara çatdırılmasını əhatə edən mexanizmidir. Bazarın 
əmə 
60 

---

l
ə gəlməsi və bərqərar olmasını ictimai əmək bölgüsünün inkişafı 
v
ə əmtəə istehsalı şərtləndirir. Əmtəə istehsalı İnkişaf etdikcə 
m
əhsulların mübadilə üsulu olan bazar da inkişaf edir və bu 
istehsalçıların özlərinin istehlakı üçün deyil, satış üçün nəzərdə 
tutulmuşdur. 
Quldarlıq dövründə ölkələr daxilində əmtəə istehsalı və 
mübadiləsi zəif inkişaf etmişdir. Buna müvafiq olaraq xarici 
bazara m
əhsulların az bir hissəsi göndərilirdi. Bununla yanaşı 
quldarlıq İstehsal üsulunda dünya bazarı inkişaf etməyə başladı. 
Bu da öz növbəsində başlıca olaraq kontinental daxili miqyas 
alırdı. Qədim Misir, Yunanıstan, Roma həm öz aralarında, həm 
d
ə Aralıq dənizi və Qara dəniz hövzəsi ölkələrinin çox saylı 
şəhərləri ilə ticarət edirdi. Lakin quldarlıq öz təbiətinə görə də, 
xarici ticar
ətin inkişafının cüzi bir hissəsini təşkil edirdi və onun 
daha möhkəm əsası sənətkarlıq idi. Ona görə də, quldarlıq dövrü 
formalaşan dünya əmtəə bazarı, öz sosial-iqtisadi xarakterinə 
görə, sənət, quldarlıq bazarı idi. 
Feod
alizm dövründə uzun müddət əmtəə istehsalının 
geniş yayılması müşahidə olunurdu. Ona görə ki, natural 
t
əsərrüfat hakim mövqe tuturdu. Bununla əlaqədar olaraq kənd 
t
əsərrüfatı və kiçik sənətkarlıq müəssisələri məhsullarının az bir 
hiss
əsi mübadilədə iştirak edirdi. İctimai istehsalın differensial- 
laşması demək olar ki, yox idi. Ayrı-ayrı əmtəə istehsalçıları 
arasında əmtəə mübadiləsi yalnız ayrı-ayrı rayonları əhatə edirdi. 
Ticar
ət kapitalı əmtəə istehsalçıları arasında vasitəçilik etməklə, 
mübadiləyə tədricən yeni-yeni rayonlar cəlb edirdi. Lakin onların 
əmtəə mübadiləsi siyasi və iqtisadi dağıntılıqdan