M əsləhətçi: C. Q. Nuriyev. Elm V ə Təhsil Mərkəzi «Təfəkkür»
Yüklə 420,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
«Xarici ticarət»
dedikd ə, ölkənin hər hansı digər ölkə ilə ödənilən idxal və ixrac əməliyyatlarından ibarət ticarəti başa düşülür. Çoxtərəfli xarici ticarət fəaliyyəti əmtəə ixtisaslaşmasına görə, hazır məhsul, maşın və avadanlıqlar, xammal, xidmət və texnologiya ticar ətinə bölünür. Son onilliklərdə maliyyə resursları il ə ticarət (istiqraz və səhmlər) sürətlə artır. Beyn əlxalq ticarət bütün dünya ölkələri ticarətinin m əcmusunu əhatə edir. Lakin «beynəlxalq ticarət» anlayışı daha dar m ənada da başa düşülə bilər. Belə ki, o, inkişaf etmiş, inkişaf etm əkdə olan ölkələrin, hər hansı qitənin, bölgənin (məs. Şərqi Avropa, Şimali Amerika və s.) xarici ticarətinin məcmusunu da əhatə edir. Beyn əlxalq ticarət üç əsas göstərici ilə xarakterizə olunur: əmtəə dövriyyəsi, əmtəə strukturu və coğrafi struktur. Xarici ticar ət dövriyyəsi - beyn əlxalq əmtəə mübadiləsində iştirak edən ölkələrin idxal və ixracının dəyərinin m əbləğini birləşdirir. Xarici ticarətin dəyər və fiziki həcmini f ərqləndirirlər. Dəyər həcmi müəyyən zaman kəsiyində cari (d əyişən) qiymətlərlə istifadə edilən valyuta məzənnələri ilə hesablanır. Xarici ticarətin fiziki həcmi daimi qiymətlərlə hesablanır. Onun 76 əsasında müqayisəli qiymətlərlə xarici ticarətin real dinamikası müəyyən olunur. Orta əsrlərdən başlayaraq əksər ölkələrin iqtisadçıları xarici ticar ətin əmələ gəlməsini, onların rolunu aydınlaşdırmağa çalışmış, hələ o dövrdə feodalizmin dağılması və kapitalizmin yaranması zamanı (XV - XVIII əsrlər) ticarət burjuaziyasının maraqlarını müdafiə edən merkantalistlər, millətin varlanması üçün xarici ticarətin rolunu yüksək qiymətləndirirdilər. Lakin pul yegan ə sərvət, əmtəələrin pula dəyişdirilməsi İsə sərvətlərin artması üçün yeganə üsuldur. Bu baxımdan merkantalistl ərin fikrinc ə əmtəələrin idxalı sərvətlərin azaldılmasına bərabərdir. Merkantalistlər təklif edirdilər ki, ixracı stimullaşdırmaq və dövlətin İşə qarışması ilə idxalı m əhdudlaşdırmaq lazımdır. Merkantalistl ərin ən məşhur nümayəndələri İngilis iqtisadçısı U.Staffor (1564-1612), T.Man (1571-1641), fransız iqtisadçısı A. de Mokretyen (1575-1621) ilk dəfə olaraq «siyasi iqtisad» terminini işlətmişlər. Rus iqtisadçısı N.T.Posoşkov (1652-1726) da merkantalizm t ərəfdarı idi. İdxala məhdudiyyətlər qoyulması beynəlxalq ticarəti çətinləşdirdi, kapitalist istehsalının inkişafı məntiqi ilə ziddiyyət t əşkil etdi. Merkantalizmin proteksionist doktrinası əvəzinə azad ticar ət (fritederçilik) ideyası meydana gəldi. Bu nəzəriyyənin t ərəfdarları xarici ticarətin rolunu beynəlxalq iqtisadi münasibətlər nöqteyi-nəzərdən qiymətləndirdilər. Azad ticar ət siyasətinin seçilməsi və ya proteksionizm XIX əsr üçün xarakterik idi. Hal-hazırda bu iki yanaşma qarşılıqlı sur ətdə bir-birilə əlaqədərdır. Lakin bu əlaqələr çərçivəsin 77 d ə ziddiyyətli birlikdə azad ticarət prinsipi qabaqcıl rol oynamaqla dominantlıq təşkil edir. Fritrederçilik siyasəti ilk dəfə A.Smit tərəfindən beynəlxalq ticar ət nəzəriyyəsini əsaslandırarkən müəyyən olunmuşdur. Bu n əzəriyyə gömrük məhdudiyyətlərini zəiflətmək yolu ilə xarici malların idxal şərtlərinin liberallaşdırılmasının vacibliyini sübut etdi. A.Smit xarici ticar ətin vacibliyini və əhəmiyyətini sübut etdi v ə göstərdi ki, «mübadilə hər bir ölkə üçün vacibdir, hər bir ölkə bu əməliyyatda mütləq üstünlük qazanır».^ A.Smi- tin təhlili azad ticar ətin bütün növləri üçün klassik nəzəriyyələrin tərəfdaşıdır. Bundan sonra D.Rikardo A.Smitin ideya larını z ənginləşdirdi və inkişaf etdirdi. O, millətlərin nə üçün ticarət etm ələrini, iki ölkə arasında mübadilənin hansı şərtlər daxilində aparılmasının daha da səmərəliliyini göstərərək, beynəlxalq ixtisaslaşma meyarını müəyyən etdi. D.Rikardo belə hesab edirdi ki, ölkənin mənafeyi naminə, hər bir ölkə onun üçün üstünlüyü olan m əhsul istehsalında ixtisaslaşmalıdır. Rikardonun müddəaları öz əksini nisbi üstünlük n əzəriyyəsində tapdı. D.Rikardo sübut etdi ki, beynəlxalq mübadilə bütün ölkələrin mənafeyi naminə mümkündür və arzuolunan- dır. O, hər bir dövlət üçün əlverişli mübadiləyə lazım olan qiym ət zonasını müəyyən etdi. C.S.Mili özünün «Siyasi iqtisadın prinsipləri» (1848) əsərində «beynəlxalq əmtəə mübadiləsi hansı qiymətlərlə həyata keçirilir?)) sualına cavab verdi. Millə görə, tələb və təklif qanununa əsasən mübadilənin qiyməti elə səviyyədə müəyyən Yüklə 420,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|