M əsləhətçi: C. Q. Nuriyev. Elm V ə Təhsil Mərkəzi «Təfəkkür»

1995-2002-ci ill
ər ərzində əsas t 
m
əhsul növləri üzrə ixracın strukturu 
M
əhsul
növləri
1995
1998
1999
2000
2001
2002
C
əmi 
100 
100 
100 
100 
100 
100 
Ərzaq və 
heyvandarlıq 
m
əhsulları 
6.0 
7.7 
6.5 
3.2 
2.4 
3.1 
Heyvandarlıq 
m
əhsulları 
0.1 
0.0 
0.1 
0.0 
0 
0.0 
Bitki m
ənşəli 
m
əhsullar 
2.1 
2.7 
2.4 
1.6 
0.9 
1.6 
Bitki v
ə heyvan 
m
ənşəli yağlar 
0.0 
0.3 
0.4 
0.2 
0.1 
0.2 
Az
ərbaycanın iqtisadi icmalı. Rüblük bülleten, aprel-iyun, Bakı, 
2001, s
əh. 191. Azərbaycan rəqəmlərdə. Bakı, 2002-2003, səh. 54. 
217 

---

Ərzaq 
m
əhsulları, 
içkilər, tütün 
3.8 
4.7 
3.6 
1.4 
1.4 
1.3 
Mineral 
m
əhsullar 
58.6 
69.1 
78.7 
85.1 
91.5 
88.9 
Kimya 
s
ənayesi 
m
əhsulları 
3.1 
1.9 
2.5 
2.1 
0.9 
1.7 
Plastmas, 
kauçuk, rezin və 
onlardan 
hazırlanmış 
m
əmulatlar 
2.1 
2.0 
1.4 
1.2 
0.6 
1.1 
Metal v
ə metal 
m
əmulatları 
2.8 
2.2 
2.7 
1.8 
0.8 
1.0 
Maşın, 
avadanlıq və 
mexanizml
ər 
6.2 
5.5 
3.7 
1.8 
1.7 
1.4 
Dig
ər mallar 
21.2 11.16 
4.5 
4.8 
2.1 
2.8 
Az
ərbaycanın müasir xarici iqtisadi əlaqələri bilavasitə 
MDB-y
ə daxil olan ölkələrlə bağlıdır. 
Keçmiş SSRİ respublikalarının müstəqil, suveren 
dövlətlər kimi dünya meydanına çıxması nəticəsində 
Az
ərbaycan Respublikasının xarici iqtisadi siyasətində yeni bir 
sah
ə əmələ gəlmişdir: yaxın xaric deyilən ölkələrlə qarşılıqlı 
münasibətlər yaranmışdır. 
Siyasi konyunktura n
ə qədər qeyri-sabit olsa da, vaxtilə 
vahid Sovetl
ər İttifaqını təşkil edən indiki suveren dövlətlər ara 
218 

---

sında qarşılıqlı iqtisadi əlaqələrin inkişaf etdirilməsi zərurəti get- 
ged
ə daha aşkar hiss edilməkdədir. Bu, təkzibedilməz bir 
h
əqiqətdir. Lakin bəzi iqtisadçılar bu həqiqəti şübhə altına 
almağa cəhd edirdilər. Bunun səbəbi aydındır, keçmişin acı 
ibr
ət dərsləri onları ehtiyatlı olmağa vadar edir. 
Bizim fikrimizc
ə, istehsal potensialının həcmindən və 
yerl
əşdiyi ərazidən asılı olmayaraq, MDB ölkələrinin hər biri 
müasir mərhələdə bütün problemləri təkbaşına həll etmək 
imkanına malik deyildir. 
Az
ərbaycandan ötrü MDB ölkələri ilə birgə həll olunması 
t
ələb edilən əsas problemlər bunlardır: 
t
əsərrüfat fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericiliyin 
əlaqələndirilməsi; 
maliyy
ə-valyuta tənzimlənməsi; ixracyönümlü 
istehsalatların inkişafı; səhmdarlıq qaydalarına 
əsaslanan dövlətlərarası korporasiyaların yaradılması. 
Razılaşdırılmış qiymət və vergi siyasəti, sosial problemlərlə bağlı 
razılaşmalar, xarici iqtisadi fəaliyyətin əlaqələndirilməsi və 
iqtisadi 
əməkdaşlığın bəzi başqa məsələlərini də həmin 
probleml
ər sırasına əlavə etmək olar. 
MDB ölkələrilə iqtisadi əlaqələrin inkişafı haqqında 
danışarkən bir mühüm məsələ də nəzərə alınmalıdır. Əvvəllər bir 
ölkədə yaşamış, indi isə ayrı-ayrı dövlətlərin vətəndaşları olan 
müxtəlif millətlərin nümayəndələri az qala MDB-nin bütün 
ölkələrinə səpələnmişlər. Məsələn, Azərbaycanın sərhədlərindən 
k
ənarda - MDB-nin iştirakçısı olan dövlətlərdə təxminən 2 milyon 
az
ərbaycanlı yaşayır. Bu amil dövlətlərarası münasibətlərdə öz 
izini qoyur. 
219 

---

MDB ölkələri ilə əlverişli iqtisadi əlaqələr yaratmaq və 
onları gələcəkdə daha da İnkişaf etdirmək üçün bu 
respublikaların xarici iqtisadi potensialı düzgün müəyyən 
edilm
əlidir. 
Əlbəttə, MDB ölkələrindən ən böyük iqtisadi imkanlara 
malik Rusiya, Ukrayna, Qazaxıstan, Belarusiya. Özbəkistan 
respublikalarıdır. Onlarla iqtisadi və ticarət əlaqələrini köklü 
şəkildə genişləndirmək mümkündür və məqsədəuyğundur. 
Az
ərbaycanın MDB ölkələri ilə ticarətdə idxal və ixrac 
əməliyyatlarında demək olar ki, məntiqi qanunuyğunluq 
müşahidə olunmur. Bunun səbəbləri çoxdur. Onlar hər ölkənin 
özü- nərnəxsus slyasi-iqtlsadi vəziyyətindən, uzaq xarici ölkələrə 
üstünlük verməkdən, imkanlardan, səmərəlilikdən, bəzi hallarda 
subyektiv münasibətdən və başqa səbəblərdən asılıdır. 
Bu 
əməliyyatların həcmi tez-tez dəyişilir. Təcrübə göstərir 
ki, bel
ə vəziyyətdə xarici ticarət əlaqələri çox nadir hallarda qısa 
bir müddətdə inkişaf edir. 
1995- cl ild
ə MDB-yə daxil olan respublikalardan Rusiya, 
Ukrayna, Gürcüstan və Türkmənistan Azərbaycanla ən sıx 
ticar
ət əlaqələri saxlayırdılar. 
1996- 
cı ilin birinci yarısında idxalda Azərbaycanın MDB 
ölkələri üzrə əsas tərəfdaşı Rusiya (16,2%), Ukrayna (9,3%), 
ixrac üzrə İsə Rusiya (16,2%), Gürcüstan (14,2%), Ukrayna 
(3,7%) olmuşdur. 
1995-
ci ilin birinci yarısı ilə müqayisədə Rusiya və 
Ukrayna il
ə əmtəə dövriyyəsi 2,6 dəfə, Gürcüstanla 2,5 dəfə, 
Özbəkistanla 17 dəfə artmış, lakin eyni zamanda Türkmənistanla 
2,1 d
əfə azalmışdır. 
Az
ərbaycan Respublikasından MDB ölkələrinə ixracın 
strukturu aşağıdakı kimi olmuşdur: istehsal-texnlki təyinatlı 
220 

---

m
əhsulların İxracı 1991-ci ildə 63,1%, 1992-ci ildə 38,7%, 
1993-
cü İldə 35,0%, 1994-cü ildə 28,5% və 1995-ci ildə 32,7% 
olmuşdur. 
H
əmin illərdə MDB ölkələrindən Azərbaycana idxal edilən 
malların strukturu isə belə idi: 1991-cl ildə respublikaya idxal 
edilmiş bütün məhsullardan Istehsal-texniki təyinatlı məhsullar 
64,0%, 1992-ci ild
ə 55,8%, 1993-cü ildə 44,9%, 1994-cü ildə 
51,1%, 1995-ci ild
ə 26,7% təşkil etmişdir. 
Xalq istehlakı mallannın idxalına dair müvafiq göstəricilər 
is
ə 16,3; 8,8; 11,3; 11,4 və 7,5% olmuşdur. 
MDB ölkələri ilə ən fəal ticarət əməliyyatlan (həm idxal, 
h
əm də ixrac) Azərbaycanın istehsal müəssisələri (birlikləri), 
firmaları, kiçik müəssisələri, cəmiyyətləri, dövlət ticarət 
müəssisələri, xarici iqtisadi təşkilatları tərəfindən aparılır. Başqa 
müəssisələrin və təşkilatlann payı olduqca azdır. 
MDB-y
ə daxil olan ölkələrlə ticarətdə pul əməliyyatları 
əsasən barter, sərbəst dönərli valyuta, dövlətlərarası klirinq 
sazişləri üzrə aparılır. 
Az
ərbaycanın MDB ölkələri ilə iqtisadi münasibətlərinin 
v
əziyyəti barədə respublika prezidenti H.Ə.Əliyev «He3aBncH-