M. G. Safin, yu. S. Ruziyev, B. S. Aliqulov biologik faol va dorivor moddalar biotexnologiyasi

 
 
 
10-Rasm
. Mikroorganizmlarni yuza qismda o`stirish uslubining texnologik 
tamoyili sxemasi (I.M.Gracheva). 
Bunda: 1-sepiluvchi komponentlarni pnevmotransporti; 2-bunkerlar; 3-
aralashtirgich; 4-shnek; 5-kepak pnevmotransporti; 6-ajralib chiqadigan gazlarni 
tozalash siklonlari; 7-ventilyator (shamollatkich); 8-kepak dozatori; 9-sepiluvchi 
komponentlarni sterilizatori; 10-suv stelizatori; 11- issiqlik almashtirgichi; 12-steril 
suvni o`lchagichi; 13-dozator; 14-konsentrlangan xlorid kislotali idish; 15-
suyultirilgan xlorid kislota o`lchagichi; 16-ekish suspenziyasini idishi; 17-stol; 18-
ichiga oziqa muhiti solinishi lozim bo`lgan kyuveta; 19-kyuvetalarni ko`chirilishini 
ta`minlaydigan harakatchan etajerka; 20-kyuvetalar yig`iladigan kamera; 21-
kondensioner; 22-dastlabki tozalashni amalga oshiruvchi filtr; 23-mikrobli 
ifloslanishni oldini oluvchi filtr; 24-tayyor produsentli etajerka; 25-etajerkalarni 
yuvish; 26-etajerkalarni sterizasiyalash; 27-kyuvetani bo`shatish; 28-ifloslangan 
kyuveta; 29-kyuvetani yuvish; 30-toza kyuveta; 31-kyuvetani sterilizatsiyalash 
kamerasi; 32-steril kyuveta; 33-maydalagich. 
 

---

- 86 - 
qo`shimchalar 
muhitni uncha 
boyitmasada, 
havoni produsent 
tomonidan
o`zlashtirilishini yaxshilaydi. Bu holatda muhitga yana qo`shimcha ravishda mineral 
azot va fosfor, shuningdek organik moddalarga boy mahsulotlar, masalan:
kartoshka shirasi bilan ishlov berilgan bug`doy maysalari, makkajo`xori ekstrakti 
kiritilsa samarasi yanada yaxshiroq bo`ladi. 
Oziqa muhitini sterilizatsiyalash va produsentni o`stirish. 
Oziqa muhitini 
sterilizatsiyasini maxsus hajmdagi idishlarda yoki sterilizatorning o`zida amalga 
oshiriladi. Dastlab zarur komponentlar aralashtiriladi, keyin ular namlanadi, 
sterilizatsiyani yaxshi kechishi uchun xlorid kislota bilan nordonlashtiriladi, azot va 
fosforning mineral manbalari 60
0
C da qo`shiladi va sterilizatsiya uchun 
yo`naltiriladi. Muhitni sterilizatsiya haroratida ushlab turish vaqti suyuq muhitdagiga 
nisbatan ko`proq bo`ladi, chunki to`liq qizishga erishish qiyinroq bo`lib, odatda 
buning uchun 60-90 (105-140
0
C da) minutni tashkil qiladi. Barcha konstruksiyadagi 
sterilizatorlarda 
aralashtiruvchi 
moslama 
sifatida-aralashtirgich, 
shneklar, 
konveyerlar, belkuraklar, silkigichlar asosiy element vazifasini bajaradi . 
Muhitni sterilizatsiyalagandan keyin apparatga salqin havo yuborish yoki 
sovitqichli moslamaga suv yuborish yo`li bilan sovitiladi. Harorat 38-40 
0
C ga 
pasayganda apparatga produsent kiritiladi, bunda ham yaxshilab aralashtiriladi. 
Produsentni oziqa muhitiga ko`proq miqdorda kiritish o`stirish muddatini 
qisqartiradi, lekin bunda substratning ma`lum qismi energetik almashinuv uchun 
sarflanadi, CO
2
va H
2
O ning ajralishi kuchayadi, ferment sekinroq sintezlanadi va 
bunga mos holda so`ngi tayyor mahsulotning miqdori kam bo`ladi. Shu sababli o`sish 
materialining miqdoriy ko`rsatkichi mumkin qadar oz bo`lishi lozim, odatda u muhit 
massasini 0,02-0,1 % hisobida bo`ladi. 
Sanoat ishlab chiqarishi miqyosida o`stirish. 
Yuza qismida o`stirish 36-48 soat 
davomida amalga oshiriladi. O`stirish siklini uch davrga bo`lish mumkin: 
- dastlabki 10-12 soat oraligida konidiyalar shishadi va o`sadi; bu davrda harorat 
28 
0
C dan kam bo`lmasligi lozim; 
- keyingi 14-18 soat oralig`ida mitselliyning o`sishi kuzatiladi, u kulrang-oqish 
rangli bo`ladi. Bunda hujayralar asosiy oziqa moddani kuchli ravishda o`zlashtiradi, 
jadal nafas oladi va ko`p miqdorda issiqlik ajratadi, bu issiqlikni yo`qotish kerak; 
-uchinchi davr 12-18 soat oralig`ida davom etadi. Almashinuv jarayonlari 
susayadi, issiqlik kam ajraladi, lekin fermentlarning sintezlanishi davom etadi, ko`p 
aspergillarda esa konidiyalarning hosil bo`laboshlashi kuzatiladi. 
Yuza qismida o`stirish jarayonining energetikasi. 
Sintetik va energetik 
jarayonlar uchun sarflanadigan substrat sarfi tahminan chuqur o`stirishdagi kabi 
ko`rsatkichga ega, odatda uni iqtisodiy koeffisiyenti 0,75-0,80 ga teng bo`ladi. Butun 
sikl davomida ajraladigan issiqlikning umumiy yig`indi miqdori 1 kg oziqa muhiti 
hisobiga 4000-4200 kDj ni tashkil qiladi va uning eng ko`p miqdori ikkinchi 
davrning o`rtasiga to`g`ri keladi. Ba`zi produsent zamburug`lar uchun issiqlik ajralish 
dinamikasi 11- Rasmda keltirilgan. 
Gaz almashinuvi dinamikasi. 
Produsent tomonidan kislorodning qabul 
qilinishini karbonat angidridning ajralishi orqali nazorat qilsa bo`ladi. Kislorodga 
nisbatan talabni oshishi ham ikkinchi davrga to`g`ri kelib, issiqlik ajralishi jadalligiga 
mos bo`ladi. 

---

- 87 -